نظرسنجی سلام‌وطندار؛ ۸۱.۳ درصد شرکت‌کنندگان چندهمسری را نمی‌پسندند

بیان مسئله

چند‌همسری به عنوان یک سنت در بسیاری از جوامع اسلامی و سنتی از جمله افغانستان، قرن‌ها رایج بوده و در شماری از مناطق هنوز هم رایج است. با این حال، در سال‌‌های پسین تحت تأثیر تغییرهای اجتماعی، فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی در باره‌ی حقوق زنان و برابری جنسیتی، نگاه به این پدیده به ویژه در میان نسل جوان تغییر یافته است. به نظر می‌رسد که این نسل با چندهمسری و مفاهیم مرتبط با آن به شکل دیگری برخورد می‌کنند، در حالی که عامل‌های مذهبی و فرهنگی هم‌چنان نقش مهمی در جوامع سنتی مانند افغانستان دارد؛ اما جوانان در شهرها و افراد تحصیل‌یافته به دلیل‌های مانند توانایی‌نداشتن در اجرای عدالت میان همسران، دغدغه‌های اقتصادی، تمایل به روابط برابر، با چندهمسری مخالف اند. در چنین شرایطی، نیاز به درک عمیق‌تری از نگرش‌های جوانان نسبت به چندهمسری احساس می‌شود. این موضوع که جوانان به ‌ویژه در شهرها چه گونه به چندهمسری نگاه می‌کنند، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی روند تغییرهای اجتماعی در افغانستان باشد. از این رو، سلام‌وطندار به هدف بررسی نگرش جوانان نسبت به چندهمسری، نظرسنجی‌ای را در ۲۸ ولایت انجام داده تا به این پرسش پاسخ دهد که جوانان امروزی چه دیدگاهی نسبت به این موضوع دارند و کدام عامل‌ها بر پذیرش یا نپذیرفتن چندهمسری در میان آنان تأثیرگذار است.

روش گردآوری و تحلیل

این پژوهش در یک ماه و اندی با توزیع پرسش‌نامه شامل پرسش‌های باز و بسته انجام و نتیجه‌ی آن به گونه‌ی کمی و کیفی تحلیل شده است.

هدف‌های پژوهش

۱- شناسایی نگرش جوانان نسبت به چند‌همسری؛

۲- بررسی تفاوت‌های جنسیتی و منطقه‌‌‌ای در نگرش به چند‌همسری به ویژه میان زنان و مردان در شهرها و روستاها؛

۳- تحلیل تأثیر عامل‌های اجتماعی و فرهنگی مدرن مانند برابری جنسیتی، عدالت میان همسران و مسائل اقتصادی بر مخالفت یا تمایل به چند‌همسری؛

۴- شناخت دلیل‌های مخالفان و موافقان به چند‌همسری؛

پیشینه‌ی پژوهش

چندهمسری همواره یکی از موضوع‌های بحث‌برانگیز در افغانستان بوده؛ اما تا اکنون پژوهش جامع در باره‌ی دیدگاه جوانان نسبت به این موضوع انجام نشده است. با وجود اهمیت این مسئله در جامعه‌ی افغانستان، بیش‌تر پروژهش‌ها و گزارش‌ها به‌ گونه‌ی کلی به موضوع خانواده و حقوق زنان پرداخته ‌است. در این میان، تنها سلام‌وطندار در ۲۸ سپتمبر ۲۰۲۳ گفت‌گوی اختصاصی با ۱۹ زن انجام داد. این گفت‌گوها با زنانی که شوهران شان همسر دیگری داشتند انجام و تلاش شده دیدگاه‌ آنان بازتاب یابد.

نتیجه‌ی این گفت‌وگو نشان داد که اکثریت این زنان از چندهمسری ناراضی و سرخورده اند و این کار تأثیرهای منفی بر زندگی شخصی و وضعیت روانی آنان گذاشته است. بسیاری از زنان از اجرانشدن عدالت میان همسران و افزایش فشارهای روانی شکایت داشتند. هر چند این تلاش سلام‌وطندار گامی در جهت برجسته‌کردن مشکلات زنانی بود که شوهران شان چند همسر داشته اند؛ اما تا اکنون پژوهش گسترده و جامع با ابعاد اجتماعی و فرهنگی وسیع‌تر انجام نشده است و پژوهش کنونی از کارکرد‌های وسیع در پدیده‌ی چند‌همسری در افغانستان است که نتیجه‌ی آن برای نهاد‌های اجتماعی، سیاست‌گذاران و پژوهش‌گران سودمند خواهد بود.

فشرده‌ی گزارش

سلام‌وطندار نظرسنجی‌ای را در ۲۸ ولایت در باره‌ی دیدگاه جوانان نسبت به چندهمسری انجام داده است. نتیجه‌ی این نطرسنجی نشان می‌دهد که ۸۱.۳ درصد از شرکت‌کنندگان چندهمسری را نمی‌پسندند. این نظرسنجی به گونه‌ی مساوی میان مردان و زنان انجام شده و بیش‌ترین شرکت‌کنندگان از کاپیسا و کم‌ترین آن از نورستان بوده است.

یافته‌های این نظرسنجی نشان می‌دهد که جوانان در شهرها نسبت به جوانان در روستاها مخالف چندهمسری اند. ۸۷.۹ درصد از شهرنشینان و ۶۴ درصد از روستانشینان چندهمسری را نمی‌پذیرند. ۸۶ درصد از زنان و ۷۶.۷ درصد از مردان چندهمسری را نمی‌پسندند. آن‌ها، تمایل‌نداشن به چندهمسری و ناتوانی در اجرای عدالت را از دلیل‌های نپذیرفتن آن دانسته اند.

در میان افرادی که چندهمسری را پذیرفته‌ اند مردان بیش‌تر به دلیل‌های مالی و مذهبی و زنان چندهمسری شوهران شان را به دلیل شرعی قبول دارند. این نظرسنجی نتیجه‌ی متنوع در باره‌ی تأثیر عامل‌های مذهبی، مالی و اجتماعی بر نگرش جوانان نسبت به چندهمسری ارائه کرده است.

شرکت‌کنندگان این نظرسنجی در رده‌های سنی ۱۵ تا ۳۵  قرار دارند که بیش‌تر به عنوان نسل زید (Generation Z) شناخته می‌شوند. این نسل متولدان اواسط دهه‌ی ۱۹۹۰ تا اوایل دهه‌ی ۲۰۱۰ به دلیل آگاهی بیش‌تر از مسائل اجتماعی، حقوق بشری، برابری جنسیتی، و تمایل به استقلال و روابط برابر، معمولاً چندهمسری را نمی‌پذیرد. آن‌ها، این فرهنگ را نابرابر و ناسازگار با ارزش‌های مدرن خود می‌دانند و به دلیل نگرانی‌های اقتصادی و تعهد به زندگی مشترک علاقه‌ای به چندهمسری ندارند.

گزارش کلی

سلام‌وطندار نظرسنجی‌ای را در ۲۸ ولایت به هدف بررسی علاقه‌مندی جوانان به چندهمسری انجام داده که نتیجه‌ی آن نشان می‌دهد از هر ده جوان، هشت تن مخالف چندهمسری اند.

در این نظرسنجی کاپیسا با ۱۳.۳ درصد بیش‌ترین و نورستان با ۰.۱ درصد کم‌ترین تعداد شرکت‌کننده را داشته‌ است.

شرکت‌کنندگان این نظرسنجی در رده‌های سنی متفاوت قرار دارند که از میان آن‌ها ۴۱.۵ درصد جوانان میان ۲۰ تا ۲۵ سال بیش‌ترین درصد و ۲۳.۸ درصد جوانان میان ۲۵ تا ۳۰ سال کم‌ترین درصد را تشکیل می‌دهند.

وضعیت تحصیلی شرکت‌کنندگان بررسی شده است. از این تعداد ۴۲ درصد دارای مدرک لیسانس، ۱۹.۳ درصد دانش‌جو، ۱۴.۲ درصد فارغ‌ صنف ۱۲، دو  درصد در درجه‌ی ماستری، ۱.۴ درصد پزشک و ۱۰.۴ درصد بی‌سواد بوده ‌اند.

اشتراک‌کنندگان این نظرسنجی به گونه‌ی مساوی از میان مردان و زنان انتخاب شده‌ است.

در این نظرسنجی نوع زندگی جوان نیز بررسی شده  که ۷۲.۵ درصد شرکت‌کنندگان شهرنشین و ۲۷.۵ درصد روستانشین اند.

از میان جوانان شهرنشین، ۴۵.۵ درصد مردان و ۵۴.۵ درصد زنان بوده ‌اند.

۶۱.۸ درصد جوانان در روستاها را مردان و ۳۸.۱ درصد دیگر را زنان تشکیل می‌دهند.

نتیجه‌ی کلی این نظرسنجی نشان می‌دهد که ۸۱.۳ درصد از جوانان مخالف چندهمسری اند.

نتیجه‌ی این نظرسنجی نشان می‌دهد که جوانان شهرنشین نسبت به روستانشین بیش‌تر چندهمسری را رد می‌کنند. طبق این یافته‌ها، ۸۷.۹ درصد از جوانان در شهرها و ۶۴ درصد از جوانان در روستاها چندهمسری را نمی‌پسندند.

این نظرسنجی با تفکیک جنسیت انجام شده است. در این نظرسنجی از زنان پرسیده شده که آیا موافق اند که شوهران شان همسر دیگری بگیرد و از مردان نیز در باره‌ی تمایل ‌شان به داشتن چند‌همسری پرسیده شده است. نتیجه‌ی این نظرسنجی‌ نشان می‌دهد که ۷۶.۷ درصد مردان و ۸۶ درصد زنان این گونه زندگی را رد می‌کنند.

در این نظرسنجی دلیل‌های نپذیرفتن چندهمسری نیز بررسی شده است. ۵۶.۳ درصد مردان توانایی‌نداشتن در اجرای عدالت میان همسران را دلیل اصلی نپذیرفتن چندهمسری گفته ‌اند. ۱۸.۵ درصد مردان به تک‌همسری علاقه دارند و ۱۲.۳ درصد بدون دلیل خاصی چندهمسری را رد کرده ‌اند. ۱۲.۳ درصد دیگر نیز از تجربه‌های تلخ مردانی که چند همسر داشته عبرت گرفته ‌اند.

از سوی دیگر، ۵۰.۵ درصد مردان به دلیل توانایی مالی به چندهمسری علاقه دارند. ۲۰.۴ درصد برای افزایش نسل، ۱۶.۱ درصد بدون دلیل خاص و ۱۲.۹ درصد برای رفع نیازهای جنسی تمایل به چندهمسری دارند.

از میان ۳۴۴ زنی که با چندهمسری شوهران شان مخالف اند، ۳۵.۴ درصد باور دارند که مردان نمی‌توانند نیازهای مادی و معنوی همسران خود را به درستی تأمین کنند. ۲۷.۳ درصد از تجربه‌های تلخ زندگی چندهمسری دیگران عبرت گرفته ‌اند. ۲۰.۶ درصد به دلیل کاهش علاقه‌ی همسر شان و ۱۶.۵ درصد بدون دلیل خاصی چندهمسری همسران شان را نمی‌پسندند.

۵۳.۵ درصد از ۵۶ زنی که چندهمسری شوهران شان را پذیرفته‌ اند به دلیل‌ مجاز‌بودن آن در اسلام تمایل به چندهمسری شوهر شان دارند. ۲۳.۲ درصد بدون دلیل خاصی آن را پذیرفته ‌اند و ۱۷.۸ درصد برای رفع نیازهای جنسی و جسمی با چندهمسری موافق هستند. ۵.۳ درصد نیز افزایش نسل را دلیل پذیرش چندهمسری می‌دانند.

نتیجه‌گیری

نتیجه‌ی این نظرسنجی نشان می‌دهد که اکثریت جوانان افغانستان به‌ویژه در شهرها و در میان زنان چندهمسری را ناپسند می‌دانند. این نگرش‌ها بیان‌گر تغییرهای قابل توجهی در دیدگاه جوانان نسبت به سنت‌های قدیمی است که تحت تأثیر مسائل اجتماعی مدرن، برابری جنسیتی، و نیاز به عدالت میان همسران شکل گرفته است، در حالی که شماری از مردان هنوز به دلیل‌های مالی و مذهبی تمایل به چندهمسری دارند. اکثر جوانان به‌ ویژه در شهرها این نوع زندگی را به دلیل‌های مرتبط به توانایی‌نداشتن در اجرای عدالت، تجربه‌های تلخ دیگران و تمایل به تک‌همسری را نمی‌پذیرند.

نتیجه‌ی این نظرسنجی نشان می‌دهد که نسل جوان به‌ ویژه نسل زد که بیش‌تر تحت تأثیر ارزش‌های مدرن و برابری‌طلبانه قرار دارند در حال تغییر نگرش نسبت به چندهمسری اند. نتیجه‌ی این نظرسنجی می‌تواند برای سیاست‌گذاران و نهادهای اجتماعی مهم باشد؛ زیرا نشان‌دهنده‌ی تغییرهایی در ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی جامعه افغانستان است.

پیشنهادها

۱- قوانین مدنی مرتبط به خانواده و حقوق زنان در افغانستان باید بازنگری شوند تا برابری جنسیتی و عدالت میان همسران بیش‌تر مورد توجه قرار گیرد و چندهمسری محدود به اصول و قوانین شود.

۲- پژوهش‌‌های جامع‌تری در باره‌ی چند‌همسری به ویژه در سطح روستاها انجام شده تا ابعاد مختلف و عوامل دخیل در  این موضوع به دقت بررسی شود.