بیان مسئله
هوش مصنوعی، نوعی شبیه‌سازی هوش انسان برای کمپیوتر و هدف آن در واقع ماشینی است که به گونه‌‌‌ای برنامه‌نویسی شده که مانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد. هوش مصنوعی یکی از حوزه‌های پیش‌رفته و جذاب علوم ساینسی است که در دهه‌های پسین بسیار مورد توجه قرار گرفته است. هدف این پژوهش، بررسی میزان آشنایی جوانان افغانستان با هوش مصنوعی و کاربرد آن است. در این پژوهش تلاش شده به این موضوع پرداخته شود که جوانان تا چه اندازه با مفهوم‌های اساسی هوش مصنوعی آشنا استند، در کدام زمینه‌ها از آن استفاده می‌کنند و استفاده از هوش مصنوعی چه گونه می‌تواند به تصمیم‌های شغلی و تحصیلی جوانان تأثیر بگذارد.
پیشینه‌ی پژوهش
امروز استفاده از هوش مصنوعی و تأثیرهای آن بر زندگی انسان‌ها بیشتر مورد بحث است. پژوهشها و گزارش‌های مختلفی در باره‌ی دست‌رسی جوانان افغانستان به تکنولوژی و استفاده از ابزارهای آن پخش شده؛ اما پژوهش جامع در زمینه‌ی بررسی میزان آشنایی جوانان با هوش مصنوعی و استفاده آن انجام نشده است. این پژوهش با انتخاب نمونه‌هایی از جوانان، آماری از میزان آشنایی آنان با هوش مصنوعی را ارائه داده و کاربرد‌ها و تأثیرهای هوش مصنوعی در زندگی جوانان را بررسی کرده است.
هدف پژوهش
هدف اصلی این پژوهش بررسی میزان آشنایی جوانان افغانستان با هوش مصنوعی و چه‌گونگی کاربرد آن در زندگی آنان است. ارائه‌ی پیشنهادها برای بهبود سطح آگاهی در استفاده از این حوزه، از دیگر هدف‌های این پژوهش است.
پرسش‌های پژوهش
۱- میزان آشنایی جوانان با هوش مصنوعی چه اندازه است؟
۲- جوانان در کدام بخش‌ها از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند؟
۳- هوش مصنوعی در پیشبرد زندگی جوانان چه اندازه کمک‌کننده است؟
روش پژوهش
این پژوهش با روش‌های کیفی و کمی از جمله توزیع پرسش‌نامه، انجام مصاحبه و گوگل فارم انجام و با استفاده از برنامه‌ی SPSS تحلیل شده است.
زمان پژوهش
تهیه‌ی این گزارش از ۱۵ نومبر ۲۰۲۴ تا ۱۰ دسمبر همین سال زمان برده است.
چالش‌های پژوهش
از آن جا که انجام پژوهشها در افغانستان با چالش‌ها هم‌راه است این پژوهش نیز با چالش‌های زیر به‌رو بوده است.
۱- شماری از جوانان حتا با مفهوم‌های نخستین هوش مصنوعی آشنایی نداشتند و نمی‌توانستند به گونه‌ی درست به پرسش‌ها پاسخ دهند.
۲- دست‌رسی به جامعه‌ی آماری از دیگر چالش‌های این پژوهش بود؛ زیرا با کم‌بود دست‌رسی عموم جوانان به اینترنت, ارسال گوگل فارم‌های این پژوهش به چالش روبه‌رو شد.
گزارش کلی
سلام‌وطندار برای بررسی میزان آشنایی جوانان با هوش مصنوعی، کاربرد‌های آن و نگرانی‌ها در باره‌ی استفاده از این ابزار تکنولوژی نظرسنجی‌ای را در ۳۴ ولایت انجام داده که در آن ۳۹۵ جوان شرکت کرده است. از میان این شمار شرکت‌کننده، ۹۷ تن که ۲۴.۶ درصد را تشکیل می‌دهد زنان استند.
در این نظرسنجی رده‌ی سنی اشتراک‌کنندگان برررسی شده که ۲۴.۴ درصد آنان میان ۱۵-۲۰، ۴۳.۴ درصد میان ۲۰-۲۵، ۱۸.۸ درصد میان ۲۵-۳۰ و ۱۳.۵ درصد میان ۳۰ -۳۵ سال دارند.
درجه‌ی تحصیلی پاسخ‌دهندگان نیز بررسی شده که ۲۷.۷ درصد دانش‌جو، ۲۰.۱ درصد چهارده‌پاس، ۴۵.۹ درصد دارای مدرک لیسانس و ۶.۳ درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد استند.
این نظرسنجی در ۳۴ ولایت انجام شده که کابل با ۳۵ درصد در رتبه‌ی نخست، بلخ با ۱۰.۹ درصد در رتبه‌ی دوم، پروان با ۱۰.۲ درصد در رتبه‌ی سوم، پنجشیر با ۷.۶ درصد در رتبه‌ی چهارم، کاپیسا با ۷.۱ درصد در رتبه‌ی پنجم و خوست با ۰.۳ درصد در رتبه‌ی ششم قرار دارد.
آشنایی با هوش مصنوعی از موضوع‌های اصلی این پژوهش است که از مجموع ۳۹۵ شرکت‌کننده در این نظرسنجی، ۲۹۰ تن که ۷۳.۶ درصد می‌شود گفته اند با هوش مصنوعی آشنایی دارند. ۱۰۵ تن از پاسخ‌دهندگان که ۲۶.۴ درصد را تشکیل می‌دهد گفته اند که با هوش مصنوعی آشنایی ندارند.
از مجموع پاسخ‌دهندگانی که با هوش مصنوعی آشنایی دارند ۶۵.۹ درصد گفته اند از طریق شبکه‌های مجازی، ۲۷.۲ درصد گفته اند از طریق دوستان و ۶.۹ درصد دیگر گفته اند از طریق برنامه‌های آموزشی با هوش مصنوعی آشنا شده اند.
از شرکت‌کنندگانی که با هوش مصنوعی آشنایی دارند، پرسیده شده است تا چه اندازه با این ابزار آشنایی دارند. ۴۰.۲ درصد پاسخ‌دهندگان گفته اند آشنایی زیادی دارند. ۳۴.۶ درصد گفته اند تا حدودی آشنایی دارند و ۲۵.۲ درصد دیگر گفته اند با هوش مصنوعی آشنایی کم‌تری دارند.
۴۱.۴ درصد از پاسخ‌دهندگان، گفته اند که از هوش مصنوعی در بخش تحصیل و ارتقای ظرفیت شان استفاده می‌کنند، ۳۴.۵ درصد گفته اند که در بخش‌های تحصیل، کاری، تفریح و سرگرمی از این ابزار استفاده می‌کنند، ۱۵.۶ درصد تنها گزینه‌ی زمینه‌ی کاری را انتخاب کرده اند و ۸.۵ درصد گفته اند که از هوش مصنوعی برای تفریح و سرگرمی استفاده می‌کنند.
نگرانی‌ها در باره‌ی استفاده از این ابزار تکنولوژی یکی دیگر از موضوع است که در این نظرسنجی به آن پرداخته شده است. از مجموع افرادی که با هوش مصنوعی آشنایی دارند ۳۵.۸ درصد گفته اند که استفاده از هوش مصنوعی سبب کندی ذهن، کاهش زمینه‌ی کاری و تهدید امنیت شخصی می‌شود. ۳۵.۲ درصد پاسخ‌دهندگان تنها به گزینه‌ی کندی ذهن پاسخ داده اند. ۱۳ درصد تهدید اطلاعات شخصی را از نگرانی‌های عمده‌ی استفاده از هوش مصنوعی می‌دانند. ۹.۱ درصد گفته اند که از این ابراز هیچ نگرانی‌ای ندارند و ۶.۸ درصد گفته اند که استفاده از هوش مصنوعی سبب کاهش زمینه‌ی کاری در جوامع بشری می‌شود.
موضوع قابل اعتماد به محتوایی که از هوش مصنوعی ارائه می‌شود نیز در این نظرسنجی به آن پرداخته شده است. ۶۵ درصد پاسخ‌دهندگان گفته اند به اطلاعاتی که از این ابزار به دست می‌آورند اعتماد نسبی دارند. ۱۸.۳ درصد پاسخ‌دهندگان گفته اند که اعتماد کامل دارند و ۱۶.۷ درصد دیگر گفته اند که نمی‌توانند به هوش مصنوعی اعتماد کنند.
هوش مصنوعی سهولت‌های نیز به وجود آورده است. ۴۵.۳ درصد شرکت‌کنندگان این نظرسنجی گفته اند که در هوش مصنوعی تا حدی در زمینه‌ی تحصیل و کار آنان سهولت ایجاد کرده، ۳۹.۴ درصد گفته اند که سهولت زیادی به آن‌ها ایجاد کرده، ۱۰.۷ درصد گفته اند که سهولت کم‌تری فراهم کرده و ۴.۶ درصد گفته اند که هوش مصنوعی در پپشبرد کار و تحصیل شان هیچ سهولتی ایجاد نکرده است.
از اشتراک‌کنندگان این نظرسنجی پرسیده شده است که هوش مصنوعی در کدام زمینه برای تان سهولت ایجاد کرده است. ۴۱.۴ درصد گفته اند که هوش مصنوعی در زمینه‌ی تحصیل و ارتقای ظرفیت، ۳۴.۵ درصد گفته اند که در زمینه‌ی تحصیل، کار و تفریحی، ۱۵.۶ درصد گفته اند در زمینه‌ی کار و ۸.۵ درصد گفته اند که در زمینه‌ی تفریح و سرگرمی به آنان سهولت ایجاد کرده است.
پیشنهادها
۱- طراحی و برگزاری برنامه‌های آموزشی و عملی در باره‌ی هوش مصنوعی به جوانان در مناطق مختلف تا جوانان بتوانند مهارت‌های لازم را برای استفاده‌ی مؤثر از این فن‌آوری به دست بیاورند.
۲- ایجاد محتوای آموزشی به زبان‌های محلی در قالب ویدیو، کتابچه‌های راهنما و دوره‌های آموزشی آنلاین که مفاهیم هوش مصنوعی را به زبان ساده توضیح دهد.
۳- همکاری با دانش‌گاه‌ها، مکتب‌ها و مرکزهای آموزشی برای اضافه‌کردن مفهوم‌های پایه‌ای هوش مصنوعی در برنامه‌های درسی رسمی و غیررسمی.
۴- راه‌اندازی مرکزهای تحقیقاتی در ولایت‌های مختلف برای مطالعه و پژوهش در زمینه‌ی هوش مصنوعی و ارائه‌ی راه‌حل‌های بومی‌سازی‌شده برای مشکلات.
۵- ایجاد زیرساخت‌های قوی‌تر برای دست‌رسی آسان‌تر به اینترنت و ابزارهای تکنولوژی به ویژه در مناطق دوردست تا مشارکت جوانان در استفاده از هوش مصنوعی افزایش یابد.
۶- فراهم‌کردن زمینه‌های حمایتی از جمله سهولت‌های مالی، مشاوره و راهنمایی برای جوانانی که قصد راه‌اندازی کسب‌وکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی را دارند.
۷- برنامه‌هایی برای روشن‌سازی پیامدهای مثبت و منفی استفاده از هوش مصنوعی و ارائه‌ی راهکارهایی برای کاهش نگرانی‌هایی نظیر تهدید امنیت شخصی، کاهش فرصت‌های شغلی و دیگر چالش‌های اجتماعی.
۸- آموزش و تأکید بر استفاده مسئولانه و اخلاقی از هوش مصنوعی در زندگی روزمره و ایجاد سیاست‌ها و قوانین مرتبط برای جلوگیری از سوءاستفاده.
