بیان مسئله
در جهان امروز، حق آموزش و تحصیل، از بنیادی‌‌ترین حقوق بشری محسوب می‌شود که مورد تأیید و حمایت همه دولت‌ها قرار دارد و در پذیرش آن منحیث حق اساسی بشری، هیچ تردیدی وجود ندارد. این حق در اسناد مختلف حقوق‌بشری تأیید شده و نابرابری جنسیتی در آموزش، نقض آشکار یکی از اساسی‌ترین حقوق بشری است.
در بند نخست ماده‌ی ۲۶ اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر مصوب ۱۹۴۸ م، آمده است: «هر کس حق دارد از آموزش‌وپرورش بهره‌مند شود.» به همین ترتیب، کنوانسیون یونسکو در مورد منع تبعیض آموزشی گفته است: «محروم‌ساختن، هرگونه تبعیض قایل‌شدن، محدودکردن، تبعیض بر اساس جنسیت، مذهب، نژاد، رنگ، تعلق سیاسی، اقتصادی و تولد که سبب محرومیت از حق برابر آموزش یک فرد یا گروهی از افراد در هر سطح از آموزش شود، تبعیض در آموزش است.»
با این حال، ۱۶ ماه بعد از برقراری حکومت سرپرست، در ۲۸ قوس ۱۴۰۱، کابینه‌ی حکومت سرپرست به تعلیق تحصیل دختران در دانشگاه رأی داد و در ۲۹ همین ماه، مکتوب بازداشتن دانش‌جویان دختر از تحصیل، به همه دانش‌گاه‌های کشور فرستاده شد و در ۳۰ قوس، دختران نتوانستند وارد دانش‌گاه‌ها شوند.
با بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها به روی دختران، هیچ تحقیقی در مورد سرنوشت و وضعیت دختران انجام نشده است. به همین اساس، مؤسسه‌ی رسانه‌ای سلام افغانستان، برای بررسی وضعیت دانش‌جویان دختر، یک سروی را در ۲۷ ولایت راه‌اندازی کرده که در پی آن وضعیت ۳۰۷ دانش‌جوی دختر بررسی و تحلیل شده است.
پیشینه‌ی تحقیق
در مورد بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها به روی دختران در افغانستان، گزارش‌های بی‌شماری از سوی رسانه‌های مختلف داخلی و خارجی نشر و در آن نشان داده شده که این محرومیت، سبب ایجاد چالش روانی در دختران شده است؛ اما گزارشی آماری که به صورت مشخص روی وضعیت آن‌ها پس از بسته‌شدن دانشگاه تمرکز کند، تهیه نشده است.
سلام‌وطندار به منظور بررسی وضعیت دانش‌جویان دختر پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها در افغانستان، ۳۰۷ دانشجو را در ۲۷ ولایت به عنوان جامعه‌ی آماری هدف بررسی قرار داده تا نمونه‌وار بتواند وضعیت آن‌ها را تحلیل کند. در فرایند این پژوهش، ۳۰۷ دانشجو به گونه‌ی آنلاین سهم گرفته و به پرسش‌های پژوهش پاسخ داده است.
پرسش‌های اصلی
۱: دانش‌جویان دختر، پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها با چه سرنوشتی مواجه شده اند.
۲: دانش‌جویان دختر برای آینده‌ی شان چه تصور و تصمیمی دارند؟
۳: طرز دید دانش‌جویان دختر به حکومت و میزان امیدواری شان به بازشدن دوباره‌ی دانش‌گاه‌ها چه گونه است؟
اهداف پژوهش
۱- بررسی وضعیت دانش‌جویان دختر پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها به روی آنان، به عنوان هدف کلی.
۲- ارائه‌ی آماری از مصروفیت دانش‌جویان دختر پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها.
۳- بررسی میزان امیدواری دانش‌جویان دختر نسبت به آینده.
زمان پژوهش
این پژوهش، در جریان یک ماه‌ونیم (۱۵ نومبر تا ۲۱ دسمبر سال روان ) تهیه است.
روش تحلیل
با توجه به کمی بودن این پژوهش، داده‌ها با همگانی‌ساختن پرسش‌نامه با استفاده از گوگل داکمنت تهیه شده و با استفاده از برنامه SPSS و تحلیل و تجزیه در گوگل داکمنت، تحلیل و بررسی شده است.
چالش‌های پژوهش
انجام هر کار پژوهشی برای بررسی یک موضوع اساسی و در رابطه به شرایط آموزشی و تحصیلی زنان و دختران در جامعه‌ی افغانستان، کار دشوار و پر از چالش است؛ به خصوص موضوع تحصیل دختران افغان که به یک موضوع بحث برانگیز در افغانستان و جهان پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها تبدیل شده است. اخبار بین‌المللی حاکی این موضوع است و بارها نگرانی‌هایی در رابطه به بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها به روی دختران مطرح شده است. با توجه به این موضوعات، به چالش‌هایی که در جریان این پژوهش با آن مواجه بودیم، اشاره خواهد شد.
۱- بررسی سرنوشت دانش‌جویان پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها به روی آنان، موضوع دشوار و پر از چالش است؛ زیرا کم‌تر دختران علاقه داشتند که وضعیت شان را با ما شریک کنند.
۲- اکثریت دانش‌جویان که حاضر به اشتراک در این سروی شدند، هراس داشتند تا هویت شان افشا شود.
۳- میزان ناامیدی در میان دانش‌جویان دختر بیشتر دیده می‌شد. به همین سبب به مشکل حاضر به اشتراک در این سروی شدند.
۴: تکمیل حجم نمونه برای اجرای پژوهش، یکی دیگر از چالش‌های پژوهش بود؛ زیرا با بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها، دانش‌جویان دختر پراکنده شده اند. به همین دلیل، ناگزیر شدیم تا دختران به شیوه‌ی نمونه‌گیری خوشه‌یی دریافت کرده و خواهان ارائه پاسخ شویم.
متغیرهای پژوهش
بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها، وضعیت دانش‌جویان دختر، امیدواری دانش‌جویان دختر به آینده.
فشرده‌ی گزارش
بیشتر دانش‌جویان اشتراک‌کننده در این سروی، در محدوده‌ی سنی ۱۸ الی ۲۴ سال قرار دارند. یافته‌های این گزارش از سروی ۳۰۷ دانش‌جوی دختر پس از بازماند از تحصیل، نشان می‌دهد که ۵۲.۱ درصد این دانش‌جویان پس از بسته‌شدن دانشگاه، خانه‌نشین شده اند. ۹۵.۴ درصد این دانش‌جویان، گفته اند که اگر زمینه‌ی تحصیل در خارج از کشور برای شان فراهم شود، تصمیم دارند تا تحصیل خود را در کشور دیگری ادامه دهند. از سویی هم، ۷۶ درصد پاسخ‌دهندگان، گفته اند که آینده‌ی شان را مبهم می‌بینند. ۴۵ درصد برای بازشدن دانش‌گاه‌ها به روی دختران، منتظر تصمیم حکومت سرپرست استند و ۳۸.۵ درصد هم هیچ امیدی برای بازگشت به دانشگاه ندارند.
گزارش کلی
با گذشت یک سال از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها بر روی دختران در کشور، مؤسسه‌ی رسانه‌ای سلام افغانستان (رادیو سلام‌وطندار) برای بررسی وضعیت دانش‌جویان دختر پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها، این سروی را راه‌اندازی کرده است.
این سروی در ۲۷ ولایت و سهم‌گرفتن ۳۰۷ دانش‌جوی دختر صورت گرفته که کابل با داشتن ۳۳.۲ درصد اشتراک‌کننده، بیش‌ترین تعداد سروی‌شونده و ولایت‌های نورستان، فاریاب، سرپل، ارزگان، پکتیکا و بادغیس، با ۰.۳ درصد، کم‌ترین اشتراک‌کننده را در این سروی داشته است.
۸۱ درصد اشتراک‌کنندگان این سروی بین ۱۸ تا ۲۴ سال دارند.
نتایج این سروی که بررسی وضعیت دانش‌جویان دختر پس از بسته‌شدن دانش‌گاه‌ها، نشان می‌دهد که ۵۲ درصد این دختران، در جریان یک سالی که گذشته بدون هر نوع برنامه برای زندگی، در خانه‌های شان بی‌کار بوده اند، ۹ درصد مهاجر شده، ۶ درصد تن به ازدواج داده اند و ۳۳ درصد دیگر نیز، گفته اند که در این مدت، از برنامه‌های کوتاه‌مدت آموزشی و کاری در بخش‌های فعال برای زنان مستفید شده اند.
به همین ترتیب، ۹۵.۴ درصد اشتراک‌کنندگان این سروی، گفته اند که حاضر اند برای ادامه‌ی تحصیل شان به بیرون از کشور نیز مهاجرت کنند.
هم‌چنان ۴۱.۴ درصد اشتراک‌کنندگان سروی، گفته اند که در صورت بسته‌ماندن دانش‌گاه‌ها بر روی دختران در کشور، تصمیم دارند تا در مؤسسه‌های نیمه عالی در بخش پزشکی آموزش ببینند، ۲۶.۷ درصد دیگر، گفته که برای دختران پایین‌تر از صنف ششم تدریس خواهند کرد، ۸.۱ درصد گفته اند که به کار در بخش تجارت و صنعت اقدام می‌کنند و ۲۴ درصد دیگر نیز، گزینه‌ی هیچ کدام را در این پرسش انتخاب کرده اند.
- آموزش تحصیلات نیمه‌عالی برای درمان زنان
- تدریس برای دختران پایین‌تر از صنف ششم
- هیچ کدام
- راه‌اندازی کارهای صنعتی و تجارت
در این سروی، میزان امیدواری دانش‌جویان دختر به بازشدن دانش‌گاه‌ها به روی شان نیز بررسی شده که ۴۵ درصد آنان، گفته اند که بازشدن دانش‌گاه‌ها بستگی به تصمیم حکومت دارد، ۳۸.۵ درصد گفته که برای بازشدن دانش‌گاه‌ها به روی دختران امیدی ندارند و ۱۶.۵ درصد گفته که امیدوارند تا دانش‌گاه‌ها به روی دختران باز شود.
از سویی هم نگرش اشتراک‌کنندگان این سروی نسبت به آینده‌ی شان نیز بررسی شده است که ۷۶ درصد گفته، آینده‌ی مبهمی در پیش رو دارند، ۱۳ درصد گفته اند که در آینده با دشواری مواجه خواهند شد، ۸ درصد گفته که با تلاش، آینده‌ی خود را آباد خواهند کرد، ۱.۳ درصد گفته که مصم به ازدواج استند و متکی به شوهر خواهند شد.
پیشنهاد‌ها
۱: با توجه به آمار و نتایجی که از این نظرسنجی به دست آمده، به حکومت سرپرست پیشنهاد می‌شود که درهای دانشگاه را به روی دختران باز کند. هم‌چنان از حکومت سرپرست خواسته می‌شود که تا زمان بازشدن دانش‌گاه‌ها به روی دختران ، برای بلندرفتن سطح آگاهی دانش‌جویان دختر، برنامه‌های بدیل را در نظر بگیرد.
۲: از نهادهای بین‌المللی تقاضا می‌شود که برای ضایع‌نشدن استعداد دانش‌جویان دختر، برنامه‌های آموزشی، فرهنگی، کاری و آگاهی‌دهی را برای این دختران راه‌اندازی کنند.
۳: به دانش‌جویان دختر پیشنهاد می‌شود که تا زمان بازشدن دانش‌گاه‌ها، برای رشد توانایی‌های شان از برنامه‌های بدیل در بخش‌های فعال برای زنان استفاده کنند و زندگی با هدف را ادامه دهند.
۴: به خانواده‌ها نیز پیشنهاد می‌شود که در چنین شرایطی، دختران را شان را حمایت مادری و روانی کرده و زمینه‌ی آموزش را به آن‌ها در در خانه‌های شان فراهم کنند.
۵: از پژوهش‌گران، نهادهای پژوهشی و رسانه‌یی تقاضا می‌رود که تحقیقات بیشتر در مورد وضعیت دانش‌جویان دختر انجام داده و ابعاد بیشتر این موضوع را واکاوی کنند.
