در حالی که جهان با سرعت شگفت‌آوری به سوی بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشید برای تولید برق به پیش می‌رود، اما افغانستان با داشتن ۳۰۰ روز آفتابی در سال و امکان تولید صدها هزار مگاوات برق از انرژی خورشید، همواره با کم‌بود برق روبه‌رو بوده و بیشتر به برق وارداتی از کشورهای همسایه وابسته است. بر اساس آمار شرکت برق‌رسانی افغانستان (برشنا)، اکنون، تنها ۲۱ درصد برقی که از طریق شبکه‌ی عمومی برق‌رسانی در کشور توزیع می‌شود، از منابع داخلی تأمین شده و باقی ۷۹ درصد، از چهار کشور همسایه وارد می‌شود.
دست‌رسی به برق همه‌وقت که یکی از پیش‌نیازهای زندگی امروزی و واردشدن به کاروان شکوفایی است، در افغانستان اما رؤیایی دست‌نیافتنی برای شهروندان است. شهروندان تنها چهار ماه در سال به گونه‌ی نرمال به برق دست‌رسی دارند و باقی هشت ماه را، افغانستان با کم‌بود جدی برق روبه‌رو است که پیش‌برد زندگی روزمره را برای مردم دشوار کرده است.
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
با این که در دو دهه‌ی حاکمیت جمهوری، منابع مالی زیادی به افغانستان سرازیر و فرصت‌هایی برای توسعه فراهم شد، اما حکومت‌های این دوره به تولید برق از منابع داخلی به ویژه منابع تجدیدپذیر، توجهی نکرده و بیشتر به واردکردن برق از کشورهای همسایه اتکا کرد.
نیروگاه‌های فعال برق خورشیدی در افغانستان
کار ساخت نیروگاه‌های تولید برق از انرژی خورشید در افغانستان، در ۲۰۱۴ از کندهار آغاز شد و اکنون، تنها پنج نیروگاه فعال برق خورشیدی در سراسر کشور وجود دارد که ظرفیت تولید ۶۸,۱۸۴ مگاوات برق در ساعت را دارد. تولید برق در این نیروگاه‌ها، ۷.۴ درصد کل برق موجود در شبکه‌ی برق‌رسانی افغانستان و ۳۵ درصد برقی را تشکیل می‌دهد که از منابع داخلی تولید می‌شود.
۱: سه نیروگاه تولید برق از انرژی خورشید در کندهار فعال است که ظرفیت تولید ۴۰ مگاوات برق در ساعت را دارد.
۲: یک نیروگاه برق خورشیدی در هرات با ظرفیت تولید ۱.۷ مگاوات برق در ساعت فعالیت دارد.
۳: یک نیروگاه تولید برق از انرژی خورشید در بامیان فعال است که ظرفیت تولید ۱ مگاوات برق در ساعت را دارد.
بر اساس آمار شرکت برق‌رسانی افغانستان، در دو سال اخیر نه تنها که روی تولید برق از انرژی خورشیدی سرمایه‌گذاری نشده، بل که چند نیروگاه کوچک برق خورشیدی با ظرفیت مجموعی ۴۰۰ کیلووات برق، به دلیل استهلاک بتری‌ها از فعالیت باز مانده است. حکمت‌الله میوندی، سخن‌گوی شرکت برق‌رسانی افغانستان، به سلام‌وطندار می‌گوید که این نیروگاه‌ها شامل یک نیروگاه با ظرفیت تولید ۲۴۴ کیلووات برق در تخار، یک نیروگاه با ظرفیت تولید ۱۰۰ کیلووات برق در پکتیا، یک نیروگاه با ظرفیت تولید ۳۰ کیلووات برق در لوگر و یک نیروگاه دیگر، با ظرفیت تولید ۳۰ کیلووات برق در ساختمان برشنا است.
محدودیت دست‌رسی به برق، باعث شده که شهروندان در ولایت‌های مختلف، به گونه‌ی پراکنده از انرژی خورشید، برق مورد نیاز برای روشنایی خانه‌های شان را تأمین کنند و در همین حال، کشاورزان در شماری از ولایت‌ها در کشت‌زارهایی که امکان آب‌یاری از آب‌های روی زمین را ندارد، با استفاده از برق تولیدشده از انرژی خورشید، برای آب‌یاری کشت‌زارهای شان از چاه آب بیرون بکشند.
چرا روی تولید برق خورشیدی سرمایه‌گذاری نشده است؟
انرژی خورشید از آن جا که بی‌پایان و به گونه‌ی رایگان در دست‌رس است، بهترین گزینه و منبعی پایدار برای تولید برق به شمار می‌رود که پاک‌بودنش به لحاظ محیط‌زیستی نیز، به اهمیت آن افزوده است.
بر اساس برآورد نقشه‌ی برق خورشیدی افغانستان، انرژی خورشیدی، ۷۲,۱ درصد انرژی قابل بهره‌گیری این کشور را تشکیل داده و ظرفیت تولید ۲۲۲ هزار و ۸۴۹ مگاوات برق را دارد که تولید کنونی برق خورشیدی در مقایسه با این رقم۰.۰۳ درصد را نشان می‌دهد.
افغانستان به دلیل داشتن بیش‌ترین روزهای آفتابی در سال، بهترین موقعیت برای تولید برق خورشیدی است که بر اساس داده‌های «مرکز معلومات انرژی افغانستان»، هلمند، کندهار، هرات، فراه و نیمروز به ترتیب با ظرفیت تولید ۳۳۲۸۲ مگاوات، ۳۱۰۷۹ مگاوات، ۲۸۵۳۹ مگاوات، ۲۷۱۳۷ مگاوات و ۲۲۶۱۸ مگاوات برق از انرژی خورشید، بیش‌ترین ظرفیت تولید برق خورشیدی در این کشور را دارد.
به باور کارشناسان حوزه‌ی انرژی برق، اشتباه‌بودن ماسترپلان برق افغانستان، سبب شده که روی تولید برق از انرژی خورشید در دوره‌ی جمهوری، سرمایه‌گذاری نشود. امان‌الله غالب، رییس شرکت برق‌رسانی افغانستان در حکومت پیشین، می‌گوید: «در ماسترپلان برق افغانستان، اتکا روی برق وارداتی شده بود و منابع داخلی، بسیار جزئی یا کم در پلان گرفته شده بود، به خصوص انرژی خورشیدی.» به گفته‌ی غالب، نبود زیربنا، بلندبودن بهای تولید برق از انرژی خورشید، نبود نقشه‌راه و پالیسی انرژی افغانستان، تمایل‌نداشتن دونر به سرمایه‌گذاری روی منابع داخلی، نبود بودجه، نبود ظرفیت علمی و معلومات دقیق و نبود اراده‌ی مستحکم، مهم‌ترین دلیل‌هایی است که روی تولید برق از انرژی خورشید در افغانستان سرمایه‌گذاری نشود. او، نبود پشتیبانی‌های مالی و سیستم بانکی بین‌المللی در افغانستان را از دیگر عامل‌های سرمایه‌گذاری‌نشدن روی تولید برق خورشیدی عنوان می‌کند.
سخن‌گوی کنونی شرکت برق‌رسانی افغانستان نیز، می‌گوید که نبود تضمین‌های دولتی به علت زیرتحریم‌بودن حکومت سرپرست، نبود پالیسی‌های تشویقی در بخش سرمایه‌گذاری، فعالیت‌نداشتن بانک جهانی و بانک انکشاف آسیایی و دیگر تمویل‌کنندگان مالی در افغانستان، باعث شده که روی تولید برق از انرژی خورشید سرمایه‌گذاری نشود. او می‌افزاید که شرکت برق‌رسانی افغانستان، به دلیل نداشتن بودجه، هیچ پروژه‌ای را برای تولید برق خورشیدی اجرا نمی‌تواند؛ اما به تازگی دو پروژه‌ی تولید برق یکی به میزان ۴۰ مگاوات در ننگرهار و دیگری ۲۰ مگاوات روی بند نغلو در کابل، از سوی شرکت‌های خصوصی به این شرکت پیشنهاد شده که زیر بررسی قرار دارد.
سلام‌وطندار را در تویتر دنبال کنید
به باور آقای غالب، در شرایط کنونی که حکومت بودجه‌ی کافی برای سرمایه‌گذاری روی تولید برق از انرژی خورشید را ندارد، تنها خودکفایی سرمایه‌گذاری سکتور خصوصی در همکاری با حکومت و دادن تضمین‌های مالی به آن، می‌تواند سکتور خصوصی را به سرمایه‌گذاری روی تولید برق از انرژی خورشید، تشویق کند.
منابع برق افغانستان
در افغانستان از شروع تولید برق تا حالا، به روش سنتی تولید برق از منابع آبی تکیه شده و هنوز هم، برای تولید برق روی دیگر منابع به ویژه منابع تجدیدپذیر، سرمایه‌گذاری گسترده انجام نشده است.
بر اساس آمار شرکت برق‌رسانی افغانستان، ۲۱ درصد برق موجود در شبکه‌ی برق‌رسانی افغانستان که ۱۹۱ مگاوات می‌شود، از منابع داخلی تأمین می‌شود و ۷۹ درصد آن که نزدیک به ۷۱۸.۵ مگاوات است، از چهار کشور همسایه وارد می‌شود. میوندی، سخن‌گوی شرکت برق‌رسانی افغانستان، می‌گوید که بر اساس قرارداد ۲۰۲۳، نزدیک به ۱,۹۱۴,۲۸۷,۲۴۳ کیلووات در ساعت انرژی از تاجیکستان، نزدیک به ۲,۲۲۰,۰۰۰,۰۰۰ کیلووات در ساعت انرژی از اوزبیکستان، نزدیک به ۱,۳۹۸,۰۸۷,۴۷۲ کیلووات در ساعت انرژی از ترکمنستان و ۸۰۰,۹۳۳,۵۶۷ کیلووات در ساعت انرژی از ایران وارد می‌شود.
افغانستان در دو دهه‌ی حاکمیت جمهوری، تلاش کرد با واردکردن برق از کشورهای همسایه به کم‌بود برق در افغانستان پایان دهد، اما این پالیسی نه تنها که برای فراهم‌کردن نیازهای شهروندان به انرژی برق بسنده واقع نشد، بل که با کاهش گاه‌ناگاه برق در یکی از این شبکه‌های وارداتی، دست‌رسی شهروندان به برق به ویژه در زمستان‌ها محدود می‌شود. در سوی دیگر، ناکافی‌بودن برق وارداتی، سبب شده که شهروندان در بخش‌های دورست کشور، به برق دست‌رسی نداشته و شهرها نیز، هشت ماه در سال را با کم‌بود جدی برق روبه‌رو باشد.
بر اساس برآورد کنونی برشنا، برای دست‌رسی شهروندان به برق همه‌وقت حتا در دوردست‌ترین روستاها، به سه هزار و ۵۰۰ مگاوات برق نیاز است؛ در حالی که اکنون، کم‌وبیش ۹۰۹ مگاوات برق در شبکه‌ی برق‌رسانی افغانستان موجود است.
در بیداری کم‌تر برق داریم
محدودیت دست‌رسی به برق همه‌وقت، سبب شده که شهروندان حتا در پایتخت کشور در پیش‌برد زندگی روزمره‌ی شان به مشکل بخورند و همین گونه، میزان تولید شرکت‌های صنعتی نیز، به گونه‌ی چشم‌گیری کاهش یابد.
حسین میرزایی، باشنده‌ی قعله‌ی‌نو در دشت‌برچی شهر کابل، می‌گوید که در شبانه‌روز تنها شش ساعت به برق دست‌رسی دارد که نامنظم‌بودن پرچوی آن نیز، به مشکلات خانواده‌اش افزوده است. «تقسیم‌اوقات منظم نداره رفت‌وآمدش؛ یعنی غیر قابل پیش‌بینی است؛ خیلی وقتا در شب وسط نان‌خوردن یا آشپزی‌کردن باید آمادگی رفتن برق را داشته باشیم وگرنه در تاریکی راه مانه گم می‌کنیم.»
سلام‌وطندار را در فیسبوک دنبال کنید
کم‌بود برق نه تنها شهروندان را در انجام کارهای روزانه با مشکل روبه‌رو کرده، بل که میزان تولید شرکت‌های صنعتی به ویژه شرکت‌های صنعتی در شهر کابل را به گونه‌ی چشم‌گیری کاهش داده است. عبدالجبار صافی، رییس اتحادیه‌ی صنعت‌گران افغانستان، دو هفته پیش، به سلام‌وطندار گفته بود که در اثر پرچوی‌های دوام‌دار برق، تولید شرکت‌های صنعتی در کابل، ۴۰ درصد کاهش یافته است.
کم‌بود برق، یکی از چالش‌های همیشگی افغانستان است که از ده‌ها به این سو، دامن‌گیر شهروندان بوده و بر اساس بازدارندگی‌های کنونی حکومت سرپرست و برشنا، روشن نیست که این چالش چه زمانی به پایان خواهد رسید و داشتن برق همه‌وقت برای شهروندان دیگر تنها یک رؤیا باقی نماند.
