برای روشنشدن وضعیت ارائهی خدمات صحی در افغانستان و پاسخ وزارت صحت به شکایتهای شهروندان از کاستیها در روند ارائهی خدمات صحی، گفتوگویی را با شرافت زمان، سخنگوی وزارت صحت انجام دادهایم.
دولت ملزم به ارائهی خدمات رایگان به شهروندان است. این مادهی ۵۲ قانون اساسی نظام جمهوری است. حالا روند ارائهی خدمات صحی چه گونه است؟
در بخش صحت، نسبت به گذشته به گونهی کامل تغییرات آمده و ارائهی خدمات صحی معیاری شده است. در مناطق دورتر که مردم به خدمات صحی دسترسی نداشتند، اکنون به خدمات صحی دسترسی دارند؛ آن جا مراکز صحی جدید ایجاد شده است. در بخش تشخیص بیماریها در داخل کشور نیز، کار صورت گرفته و در مناطقی که نیاز به ارتقای مراکز صحی بود، ارتقا داده شده است. در جاهایی که نیاز بود، پرسنل جدید جذب شده است؛ یعنی در تمام بخشهایی که مردم نیازمند خدمات صحی بودند، کار صورت گرفته است؛ حتا در بخشهای تکنالوژی و ماشینری طبی که نیاز بود نیز، کار شده است. همه روند ارائهی خدمات صحی دولتی برای شهروندان، رایگان انجام میشود.
چند درصد مردم افغانستان به خدمات صحی دسترسی دارند؟
بر اساس آمار، از سوی نظام پیشین برای ۴۰ تا ۵۰ درصد شهروندان خدمات صحی ارائه میشد؛ اما پس از حاکمیت دوبارهی امارت اسلامی، به این بخش توجه خاص صورت گرفت. ما اولیتبندی نمودیم که برای ساحات سفید -محلی که تا اکنون خدمات صحی ارائه نشده است-، خدمات ارائه کنیم و به همین اساس، نزدیک به ۳۰۰ مرکز جدید صحی در آن جاها ایجاد شده است؛ یعنی به مناطقی که قبلاً خدمات ارائه نمیشد، اکنون به خدمات صحی دسترسی کامل دارند. ما روی اهداف بلندمدت کار میکنیم و در آیندهی نزدیک، به این اهداف خواهیم رسد.
در بخش نظارت سکتورهای دیگر، مقامها و مسئولان امارت اسلامی خیلی جدی عمل میکنند. حالا در بخش صحت این کار به چشم نمیآید؟
ببینید، کاری که در بخش صحت در گذشته باید انجام میشد، متأسفانه انجام نشده و به آن چه مردم نیاز داشتند توجه نشده است. اکنون که صدها بیمار برای درمان به بیرون از کشور میروند، دلیلش این است که در گذشته در بخش صحت کار درست انجام نشده است. مثلاً در بخش درمان سرطان در کشور، بیمارستان مشخصی نداریم و به همین شکل در بخشهای دیگر. در بخش تشخیص، کار درست صورت نگرفته؛ مثلاً نمونه یا سمپل پولیو را برای تشخیص به اسلامآباد میفرستیم. نتیجهی «پیسیآر» به خارج از کشور فرستاده میشود.
حالا کارهایی انجام شده است؛ مثلاً در بیمارستان انتانی در کابل، به ارزش ۴۵ میلیون افغانی، یک لابراتوار مجهز و عاجل ایجاد شده است. لابراتوارهای مرکزی را نیز تقویت کردهایم؛ یعنی در عموم نسبت به گذشته کار بیشتر صورت گرفته است. اگر کاری که در دو سال حاکمیت امارت اسلامی انجام شده، در بیست سال گذشته انجام میشد، هیچ بیماری برای درمان به بیرون از کشور نمیرفت.
ما تلاش کردیم که نظارت بر سکتور خصوصی را بیشتر کنیم. سکتور خصوصی، وضعیت مافیایی را به خود اختیار کرده بود. مثلاً بیمارستانهایی بود که هفت، هشت تا ۱۰ سال فعالیت کرده بود، جواز فعالیت نداشت؛ شعبههای شان در نقاط مختلف فعالیت میکرد؛ ولی جواز نداشت. در گذشته یک داکتر در چندین بخش همزمان کار میکرد. وزارت صحت، یک طزالعمل منظم نظارتی ایجاد کرد و به اساس آن، تمام شفاخانههای بزرگ و کوچک، نظارت شد و این شفاخانهها درجهبندی شد که این پروسه، در ولایتها نیز عملی خواهد شد. در جریان دو سال، ما موفق به ایجاد طرزالعمل نظارتی شدیم، تطبیق کردیم و بیمارستانها را به کتگوریهای ای، بی و سی تقسیم کردیم و حالا روی نرخگذاری کار میکنیم. به مردم آگاهیدهی میکنیم که این بیمارستان، تنها در کتگوری ای یا بی میتواند کار کند. آماری که نزد ما موجود است، پس از ۱۴۰۱ تا اکنون، نزدیک به شش بار از بخشهای مختلف صحی نظارت شده است. آماری که برای من رسیده، حدوداً ۴۲۵ مرکز درمانی یا کلینیکهای ستوماتولوژی یا مرکز درمان دندان، بسته شده است. این مراکز، معیارهای مشخصشده از جانب وزارت صحت را مراعات نکرده و تدابیر وقایهای را در نظر نگرفته بودند.
اکثرا بیماران پول مصرف میکنند، جراحی میشوند؛ اما نتیجه نمیگیرند. این کارکرد تیم نظارتی وزارت صحت و کادر طبی کشور را زیر سوال نمیبرد؟
سال گذشته، تنها در مرکزهای درمانی دولتی، به ۸۰ میلیون بیمار خدمات صحی ارائه شده است؛ یعنی در کل، نمیتوانیم ادعا کنیم که در کشور بیماران درمان نمیشوند. برخی بیماران ممکن پس از انجام عملیات، بهبود نیافته باشند. این مربوط به اختلاطهای طبی است و هر عملیات، اختلاطهای خود را دارد. اگر بیماری که صحتمند نشده و دلیل آن کمکاری و نفهمی داکتران بوده باشد، شهروندان میتوانند شکایتهای شان را در تیم مرکزهای شکایتها درج کنند. در بخش خصوصی هم خدمات معیاری وجود دارد و اگر مشکل جدی سد راه بیمارداران، از سوی بخش خصوصی هم ایجاد میشود، میتوانند از طریق رسانهها و از طریق ریاست قوانین صحی وزارت صحت عامه، آن را دنبال کنند و با ما شریک سازند.
در زمینهی کنترل بر نرخ معاینهی بیماران، عملیاتها، نسخههای شفری و کیفیت دارو در بیمارستانهای خصوصی، چه اقدام صورت گرفته است؟
ما به اساس اولولیتبندیها، قدم به قدم در حال کار روی این موارد استیم. مثلاً در ارتباط به پرداخت فیس به یک داکتر که از انگلستان یا کشور دیگری تخصص دارد و یک داکتر که هیچ تخصص ندارد، هر دو ۲۰۰ افغانی میگیرند. حالا باید یک تفاوت در پرداخت فیس وجود داشته باشد و به تخصص داکتر احترام گذاشته شود. به همین اساس، ما درجهبندی را شروع کردهایم و بر بنیاد آن، نرخ فیس داکتر باید پرداخت شود. در جریان هفتهی گذشته، نشستی با حضور سکتور خصوصی برگزار شد و نتیجهی کار نظارتی خود را با آنها شریک کردیم. حالا عملاً وارد کنترل فیس داکتران خواهیم شد.
از شفاخانههای استقلال، ملالی، رابعه بلخی، صحت طفل، ۴۰۰ بستر و برخی از شفاخانههای دیگر دولتی، شکایت شده که که گویا در تشخیص بیماری بیماران، موفق نیستند؟ این را میپذیرید؟
یکی موضوع ناتوانی در تشخیص بیماران است و دیگری، عرضهی خدمات صحی. وقتی امارت اسلامی به قدرت رسید، این را درک کرد که بیمارستانهای موجود دولتی در کابل، برای عرضهی خدمات به شهروندان این شهر کافی و بسنده نیست. به همین اساس، حدود ۳۰۰ بستر جدید در این شفاخانهها اضافه کردیم، تا بتوانیم به مردم زمینهی خدمت خوب را فراهم کنیم. حالا در شفاخانهی ملالی و شفاخانهی استقلال، پروسجیرهایی عملی میشود که در گذشته در تاریخ صحت افغانستان، عملی نشده است. عملیاتهای لیزری در سه و چهار شفاخانهی دولتی صورت میگیرد که در گذشته این کار نمیشد؛ به این معنا که ما روی تشخیص، درمان و ارتقای ظرفیت کادر صحی کار کردهایم.
از نبود دارو در شفاخانههای دولتی به ویژه در ولایتها شکایت وجود دارد؟
یکی از بخشهای مهم که در اولویت کاری وزارت صحت، پس از حاکمیت امارت اسلامی قرار داشت، رسیدگی به نیازهای دارویی بود. مثلاً در برخی از مرکزهای صحی که در اطراف قرار داشت، به دلیل نرسیدن دارو از سوی مؤسسهها شکایت وجود داشت. وزارت صحت برای حل این موضوع، با نهادهای بینالمللی و مؤسسههای تطبیق کننده، جلسههای برگزار کرده است. همچنان برای همه بیماران داخل بستر در شفاخانههای کابل هم، دارو توزیع میشود. گاهی به همه نیازهای دارویی شهروندان، هیچ دولتی هم نمیتواند به گونهی کامل رسیدگی کند. مثلاً من قبلاً اشاره کردم که ۸۰ میلیون بیمار اوپیدی، در یک سال گذشته داشتهایم و اگر به هر کدام اینها یک یک پاکت پرستامول داده شود، محاسبه کنید که مصرف آن چه اندازه خواهد شد. تقاضا خیلی زیاد است و روی این مورد نیز، کار صورت گرفته که برای شفاخانهها و مرکزهای صحی از بودجهی داخلی دارو تأمین شود.
حضور کادر صحی زنان در چارچوب وزارت صحت عامه، چه اندازه مهم است؟
یقینأ جامعهی ما متشکل از زنان، مردان، بزرگسالان و کودکان است و از این موضوع، ما چشمپوشی کرده نمیتوانیم. حالا در همه سکتورهای صحی، برای ارائهی خدمات صحی معیاری به خواهران، در دو سال گذشته تقریبأ ۱۱ هزار و ۵۰۰ پرسنل جدید جذب شده است که ۵۰ فیصد آن را زنان تشکیل میدهند. این زنان، حتا در بستهای ریاست و سرطبیب شفاخانهها هم استخدام شده اند. مثلأ در کابل، رییس شفاخانهی ملالی و رابعه بلخی داکتر زن است. همین گونه در وزارت و ادارهها، به سطح ریاست گماشته شده اند. در ولایتها هم متخصصان زن به کار گماشته شده اند. در این اواخر، یک امتحان تخصصی گرفته شد. تقریبأ ۳۰۰ زن در سال گذشته و سال روان در بخش آموزشهای تخصصی، آموزش میبینند. همین گونه در همه افغانستان و از آن جمله در انیستیتیوت غضنفر در بخشهای نرسنگ و قابلگی، خواهران ما مصروف تحصیل و آموزش استند.
دو سال میشود اگزیت اگزم بدون حضور دختران برگزار میشود و این یعنی در جریان دو سال، هیچ متخصص زن از دانشگاههای کشور سند فراغت نگرفته اند؟
موضوعات مرتبط به وزارت صحت، مثلاً در ارائهی خدمات، زنان و مردان هر دو مصروف اند؛ یعنی در هر بخش که نیاز به حضور زنان بوده، جذب شده اند. در آزمون تخصصی که روز گذشته سپری شد، ۱۲ زن که از طب معالجهای فارغ شده اند، اشتراک داشتند. مدت قبل یک آزمون در کابل برگزار شد که نزدیک به هفت هزار نفر اشتراک داشتند که بیشتر از سه هزار آنان، زنان بودند. این بستها مربوط به قابلی، نرسنگ، فزیوتراپی و بخشهای دیگر بود؛ یعنی در هر بخش که نیاز بوده، به حضور زنان زمینهسازی شده است.
تحریمهای جهانی چه اندازه روی سکتور صحت تأثیر گذاشته است؟
بعد از حاکمیت امارت اسلامی در افغانستان، متأسفانه بعضی از مؤسسهها فعالیتهای شان را متوقف کردند. متأسفانه، بعضی از تحریمها بر حکومت و ادارهها وضع شده و این روی همه سکتورها به شمول سکتور صحی، تأثیر منفی گذاشته است. در این قسمت، جامعهی جهانی باید از نرمش کار بگیرد و با ما همکاری کند.
سکتور صحت چه اندازه وابسته به کمکهای بیرونی است؟
در قسمت خودکفاشدن سکتور صحی در افغانستان، در ۲۰ سال گذشته هیچ کاری صورت نگرفته و تا اکنون، وابسته به کمکهای جهانی است؛ اما امارت اسلامی در این بخش توجه جدی کرده و اکثریت تشکیلات ما که قبل از این وابسته به کمکهای جهانی بود، اکنون معاش آنها از بودجهی داخلی کشور پرداخت میشود. مثال خوب آن، ۶۰ مرکز درمانی افراد معتاد به مواد مخدر است که از بودجهی داخلی امارت اسلامی حمایت میشود.
به همه بخشهایی که نیاز است، روی آن کار صورت میگیرد. البته اکنون هم مؤسسههای جهانی با ما همکار استند و برای مردم خدمات صحی ارائه میکنند.
کدام مؤسسهها با وزارت صحت همکاری دارند؟
این ادارهها شامل سازمان جهانی بهداشت، یونسیف، ادارهی جهانی صلیب سرخ و بعضی از ادارههای دیگر است که در بخش ارائهی خدمات صحی، با ما همکاری دارند.
اکنون داروی مورد نیاز مرکزهای درمانی را از کدام منبع خریداری میکنید؟
در قسمت دارو، باید بگویم که اولویت به کمپنیهایی داده میشود که در داخل کشور تولید و فعالیت دارد. ما به خاطر حمایت، تشویق و پیشرفت بازرگانان و کارخانههایی که در داخل کشور فعالیت دارند، آنها را در اولویت قرار دادهایم تا از تولیدات داخلی کشور استفاده شود. این فرمان رهبری امارت اسلامی بوده و اکثریت داروهای وارداتی، از کشورهای همسایه است.
کیفیت دارویی که توسط کمپنیهای داخلی تولید میشود، چه گونه است؟
کیفیت داروها نسبت به سابق بسیار بهتر شده؛ چرا که در این راستا، ادارهی دارو و غذا نیز کار میکند و نسبت به قبل، کیفیت دارو در داخل کشور بهتر شده است.
چرا پاکستان میزبان بیشترین بیماران ما است. چه قدر روی ایجاد اعتماد میان شهروندان و کادر صحی کار صورت گرفته که برای درمان به پاکستان نروند؟
در این راستا به کار روی بخشهای خاص نیاز است که یکی از آنها، ذهنیتسازی مردم است. بدبختانه، اعتماد مردم به سکتور صحت در ۲۰ سال گذشته، به خاطر کارهای مافیایی که در کشور صورت میگرفت، کم شده است. به احیای مجدد اعتماد مردم نسبت به سکتورهای داخلی نیاز است. متأسفانه، به مردم گفته شده بود که در داخل کشور پرسنل ارائهی خدمات صحی وجود ندارد، کادرهای صحی وجود ندارد؛ یا هم داکترانی که در افغانستان خدمت میکردند، توسط همان گروههای مافیایی اختطاف شده و به آنها بسیار ظلم شده که این باعث شد، آنها مجبور به ترک کشور شوند. در مجموع، اعتماد مردم نسبت به سکتورهای صحی کشور کم شده است. ما برای برگشتاندن این اعتماد، خیلی کار کردهایم و حالا نسبت به سابق، تعداد مراجعهکنندگان به سکتورهای خصوصی صحی افزایش یافته است. در بخشهای صحی دولتی نیز بر اساس ارقامی که نزد ما وجود است، تعداد مراجعهکنندگان افزایش یافته است.
بخش دوم آن این است که روی مواردی مانند تشخیص، معالجه و وقایه در داخل کشور باید کار صورت گیرد، تا هیچ فردی از کشور مجبور نشود برای درمان به خارج برود. در این بخش هم ما توجه کردهایم و کار روی بخشهای تشخیصیه صورت گرفته و کار روی ارتقای ظرفیت نیز، آغاز شده است. در این اواخر ما به قطر، ایران، عمان و پاکستان سفرهایی داشتیم که هدف از این سفرها، زمینهسازی برای ارتقای ظرفیت کادرهای علمی بود. اگر ما در داخل کشور کادرهای علمی داشته باشیم که بتواند به مردم در بخش تشخیص و درمان خدمات مکمل صحی ارائه کنند، فکر نمیکنم که فردی مجبور شود تا به خاطر درمان به خارج از کشور برود.
برای جلوگیری از مافیاییبودن سکتور صحت، امارت اسلامی چه قدر کار کرده است؟
پس از بهقدرترسیدن امارت اسلامی، جلو تمام کارهای مافیایی در همه سکتورهای صحی کشور گرفته شده و این، به مردم هم آشکار است که جلو فساد، ظلم، اختطافها و رشوت گرفته شده است.
در قراردادهای وزارت صحت چه قدر شفافیت و عدالت مراعات میشود؟
تا جایی که من شاهد استم و معلوماتهایی که با ما شریک شده، همه قراردادهای وزارت صحت عامه که از سوی ریاست تدارکات اجرا میشود یا هم قراردادهیی بزرگ دیگر که به کمک بعضی از ادارهها اجرا میشود، همه مراحل تدارکاتی قانونی آن را طی کرده و همراه با بازرگانان قرارداد میکنیم که در داخل کشور خدمت میکنند.
برای آگاهیدهی با مردم، از کدام ابزار کار میگیرید؟
برای شریککردن معلومات برای مردم در وضعیت کنونی، بهترین راه رسانه است و هدف از مصاحبهی من هم، شریککردن آن معلومات برای مردم است که آنها از ما توقع دارند. هرازگاهی ما سیمینارهایی برگزار میکنیم و به مناطق میرویم. در مناطق، تیمهای رضاکار ما و پرسنلهای صحی ما فعالیت دارند و هدف ما این است که دوباره اعتماد ازبینرفتهی مردم در ۲۰ سال گذشته را نسبت به سکتور صحی کشور به دست بیاوریم.
همکاری رسانهها با وزارت صحت چه گونه است؟
ما از رسانهها تشکر میکنیم که شانهبهشانهی با ما کار کردند. در قسمت رساندن معلومات این وزارت با مردم، پیامهای وقایهای، به ویژه از رسانهی رادیویی «سلاموطندار» و بعضی از رسانههای دیگر تشکر میکنیم که معلومات و فعالیتهای وزارت صحت عامه را به مردم رساندند و صدای مردم را به ما رسانیده اند. در برنامههایی که من دعوت میشوم، به صورت مستقیم، رسانهها، صدای مردم را به ما و از ما را به مردم میرسانند.
آیا کوید-۱۹ در افغانستان ریشهکن شده است؟
بعضی از مریضیها است که ریشهکنشدن آن زمان خاصی را در برمیگیرد. نسبت به قبل واقعات کرونا در افغانستان کاهش یافته است. در سال گذشتهی میلادی، ۱۸هزار واقعهی کرونا در کشور ثبت شده که این کاهش را نشان میدهد و یکی از علتهای آن، این بود که ما توانستیم به بیش از ۱۷ میلیون شهروند واکسین ضدکرونا را تطبیق کنیم و در این اواخر، در ۳۴ ولایت کشور تطبیق دوز تقویتی از جمله مواردی است که شیوع ویروس کرونا را در کشور کاهش داده است.
اگر مقامهای امارت اسلامی، بیمار شوند، برای درمان به شفاخانههای داخلی مراجعه میکنند، یا به بیرون از کشور میروند؟
رهبران حکومت امارت اسلامی، از میان همین مردم است و به همین دلیل، رهبری ما تحت درمان سکتور صحی داخلی کشور است. به شمول خودم و خانوادهام، اکثریت اعضای رهبری کشور به خاطر درمان به مرکز های صحی داخل کشور مراجعه میکنند.
در ارتباط به پرسش قبلی شما، بعضی از بیماریهایی است که به خاطر درمان به خارج از کشور نیاز است که باید سفر شود. بعضی وقتها، حالتهایی پیش میآید که بزرگی در کشور تحت درمان قرار گرفته و به اندازهی کافی خدمات درمانی را انجام داده، اما باز هم نیاز است تا برای درمان به خارج از کشور برود. این یک امر عادی در همه کشورها است؛ وقتی یک بیمار در داخل صحتیاب نشود، برای درمان به خارج از کشور میرود؛ اما رهبران امارت اسلامی، در کل به مراکز صحی داخل کشور برای درمان مراجعه میکنند.
برای وقایه و پیشگیری از بیماریها، وزارت صحت عامه چه برنامه دارد؟
در عموم، بخشهایی که در اولویت ما قرار دارند مثل تشخیص، وقایه و معالجه، مثل زنجیر به هم پیوسته اند. اگر ما پیغامهای وقایهای را به مردم برسانیم که یکی از اهداف ما است، از شیوع بیماریها در کشور و از پرداخت هزینه برای درمان جلوگیری میشود. به همین دلیل در بخش وقایه، ما فعالیتهای زیادی انجام دادهایم. هرازگاهی از طریق عالمان دینی و با تطبیق واکسین، جلو این بیماریها را گرفتیم. در مجموع، در بخش وقایه ما فعالیتهایی را انجام دادهایم.
بیماران از برخورد پرسنل و مصارفی که در بیمارستانهای خصوصی انجام میشود، شکایت دارند. چه زمانی به این وضعیت رسیدگی میشود؟
در این جا اوامر دینی و بعضی از رسمورواجهای فرهنگی و کلتوری وجود دارد. اگر یک فرد خودش روی خود کار نکند، فکر نکنم که دولت برای ایجاد تغییر در قسمت برخورد و رفتار شخص، تأثیرگذار باشد. پس بهتر است، اخلاق طبابت که به داکتران و پرسنلهای صحی تعیین شده را عملی کنند. در این قسمت، ما کار کردیم، اخیرأ به سرطبیبهای شفاخانهها، رییسها و پرسنلهای صحی، کنفرانسهای اخلاق طبابت را دایر کردیم و همین گونه برای ارائهی خدمات به بیماران، کنفرانسهایی دایر کردیم، تا به مردم خدمات بهتر صحی ارائه شود و کسی از بدرفتاری داکتران شکایت نکند. پیام من به تمام پرسنلهای صحی که با ما یا هم در سکتورهای خصوصی کار میکنند، این است که با بیمارن رفتار خوب داشته باشند.
چه زمانی دیگر شهروند کشور برای درمان بهبیرون از کشور نخواهند رفت و روی کادر صحی داخل کشور اعتماد خواهد کرد؟
پاسخ: این بخش بهکاری زیادی نیاز دارد و زمانی را در بر خواهد گرفت. هدف ما هم این است که بتوانیم روی تمام بخشهای صحی در داخل کشور کار کنیم و امیدواریم، تا زمینهی درمان همه مریضیهایی که مردم ما برای درمان آن به خارج از کشور میروند را در داخل کشور فراهم کنیم.