شوخطبعی به تواناییای گفته میشود که فرد برای پاسخدادن به موقعیتهای خندهآور و طنزآمیز از خود بروز میدهد و بیشتر با هدف سرگرمی، بهبود روابط اجتماعی یا کاهش استرس انجام میشود؛ به همین منظور، سلاموطندار نظرسنجیای را در ۲۲ ولایت افغانستان انجام داده که هدف آن بررسی میزان شوخطبعی و شادی در میان جوانان بوده است.
نتیجهی این نظرسنجی، نشان میدهد که ۶۲ درصد جوانان خود را شوخطبع میدانند و ۸۱.۵ درصد از طنز برای کاهش استرس استفاده میکنند. در همین حال، وضعیت شغلی جوانان نشان میدهد که ۴۲ درصد بیکار، ۳۴.۴ درصد شاغل و ۲۳.۶ درصد دانشجو هستند. از نظر جنسیتی، مردان با ۶۹.۸ درصد بیشتر از زنان (۵۶.۷ درصد)، خود را شوخطبع توصیف کرده اند.
فیروز رحمانی ۲۷ساله، باشندهی بادغیس، میگوید در محیطهایی که قرار میگیرد، دوست دارد فضا را شاد و با انرژی کند تا زمانهای خوبی را با اطرافیانش سپری کند. «من آدمی هستم که بیشتر وقتها با گپهایی که میزنم، جمع ما را به خنده میاندازم؛ چون خوش دارم. من پسر خُرد خانهی ما هستم و با خانواده هم زیاد شوخی میکنم و در بین رفیقهایم هم خوش دارم سر هر چیزی ریشخندی کنیم که ساعت ما تیر شود. من درس هم که میخواندم، همیشه کارهایی میکردم که درسخواندن هم به من سرگرمی ایجاد کند و در میان صنفیهایم در صنف زیاد شوخی میکردیم. هنوز هم همان قسم هستم؛ دوست دارم دیگران را آزار بدهم؛ قسمی که ساعت شان تیر شود.»
روبینا سمیعزادهی ۲۴ساله، باشندهی کابل، میگوید با این که از تحصیل باز مانده؛ اما تلاش کرده که روحیهی شوخطبعبودن خود را از دست ندهد؛ هرچند که محدودیتها سبب شده احساس کند آن طوری که پیشتر شاد بود، نباشد. «من انجنیری/مهندسی میخواندم؛ بسیار به شوق هم این رشته را انتخاب کرده بودم؛ وقتی هم که کامیاب شدم، در سمستر اول از بس که شوخ بودم، همه میگفتند چه طور با این قدر شوخبودنت توانستی درس بخوانی. معمولاً فکر میکنند کسانی که شوخ استند، تنبل استند؛ اما من این قسم نبودم، هم شوخی میکنم و هم به درس و زندگی میرسم. این طور نیست که درد و غم نباشد؛ همین حالا من خودم بیکار استم؛ از درس ماندهام؛ خلاصه هیچکاره استم؛ نه انجنیر شدم و نه به اهدافم رسیدم؛ اما کوشش میکنم زیادتر وقت چیزی را جدی نگیرم. چه طور کنم؛ زندگی همین است؛ شوخطبعی استرس مرا کم میکند.»
در مقابل، ۳۸ درصد جوانان خود را شوخطبع نمیدانند. دلیل اصلی آن مشکلات اقتصادی، فشارهای روانی و بار سنگین مسئولیتهای زندگی عنوان شده است.
لیلای ۲۶ساله از جوزجان که در این نظرسنجی اشتراک کرده است، میگوید که از ادامهی تحصیل باز مانده است و با مشکلات متعدد خانوادگی دستوپنجه نرم میکند. او، میافزاید: «بیشتر اوقات ذهنم درگیر مشکلات زندگی است و آن قدر فشار و فکر زیاد دارم که حس خنده و شوخی را از دست دادهام. حتا وقتی در جمع دوستان شوخی میکنند، نمیتوانم همراه شان بخندم.»
مسئلهی شرایط اقتصادی و حمایتهای روحی ناکافی، نیز از دیگر عاملهای تأثیرگذار بر کاهش شادی و شوخطبعی در میان جوانان است. شماری از این جوانان، باورمند اند که درآمد کم و انتظارهای زیاد خانواده و جامعه و فضای اجتماعی و فرهنگی، نیز مانع شوخی و شادی در میان آنها شده است.
فواد از کابل، به این باور است که خوشی و غم بسیاری از مردم، به داشتن کار و درآمد بستگی دارد. به گفتهی او، بیکاری یکی از عاملهای اصلی ناامیدی در میان جوانان است. او، میگوید: «در خانه و میان دوستان بعضی افراد شوخی را نمیپذیرند یا زود ناراحت میشوند، برای همین من ترجیح میدهم بیشتر ساکت باشم تا کسی از شوخیام ناراحت نشود.»
در همین حال، روانشناسان، میگویند در شرایطی که آینده نامعلوم است و بیکاری، مشکلات اقتصادی، فقر و محدودیتهای اجتماعی وجود دارد، حفظ روحیهی شاد نوعی تابآوری است.
سومن محمدی، روانشناس، میگوید: «افراد شوخطبع بیشتر کسانی هستند که سختیهای زندگی را تاب آورده اند. این یک نوع هنر و مهارت است که میشود افراد با تمرین این مهارت را به دست بیاورند؛ چون مشکلات زندگی خصوصاً در افغانستان مثل مشکلات اقتصادی، اجتماعی در میان دختران و محدودیتها سبب میشود افراد افسرده شوند؛ ولی شوخطبعی مانع همین میشود که اختلالهای بزرگتر به وجود نیاید. خیلی هم خوب است تعامل با افرادی که شوخ هستند و باعث میشود مشکلات زندگی کمتر شود.»
جامعهشناسان، باورمند اند که شادی جوانان با توسعهی اجتماعی و اقتصادی رابطهی مستقیم دارد.
راشد صدیقی، جامعهشناس، میگوید: «جامعهای که جوانانش شاد باشند، سرشار از انرژی مثبت و امید است. در آن فرصتهای برابر برای تحصیل و کار وجود دارد. روابط اجتماعی قوی و حمایت خانوادهها باعث ثبات روانی میشود. افراد با انگیزه به پیشرفت و مشارکت در جامعه تشویق میشوند. این جامعه از نظر اقتصادی و فرهنگی سالم و رو به رشد است. خوشحالی جوانان به سلامت جسم و روان بستگی دارد. داشتن وقت برای تفریح و سرگرمی باعث شادابی میشود. همچنین، احساس آزادی و احترام به حقوق فردی، پایهای برای شادی آنها است.»
این یافتهها در حالی پخش میشود که بر بنیاد گزارش جهانی شادی ۲۰۲۵، فنلند برای هشتمین سال پیاپی شادترین کشور جهان معرفی شد. افغانستان اما همچنان در جایگاه آخر این فهرست قرار دارد و به عنوان غمگینترین کشور جهان در رتبهی ۱۴۷ ایستاده است.
