سلام‌وطندار برای بررسی میزان رضایت و نارضایتی زنان از محتوایی که رسانه‌ها پخش می‌کنند و ارزیابی این که رسانه‌ها تا چه اندازه توانسته اند نیازهای اطلاعاتی و محتوایی زنان را برآورده کنند، گفت‌وگویی را با ۴۰ زن از ولایت‌های مختلف افغانستان انجام داده است.
از میان این زنان، ۱۶ تن بیشتر مخاطب رسانه‌های شنیداری اند، ۱۷ تن بیشتر شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های نوشتاری را دنبال می‌کنند و هفت تن دیگر بیشتر مخاطب رسانه‌های دیداری اند. از این میان، ۲۹ تن از عمل‌کرد رسانه‌ها در باره‌ی زنان ناراض اند؛ در حالی که ۱۱ تن دیگر رضایت دارند.
نارضایتی زنان از عمل‌کرد رسانه‌ها؛ نگاه کلیشه‌ای، سانسور و تمرکز بر نکات منفی
از مجموع ۴۰ زنی که مخاطبان رسانه‌های مختلف اند، ۲۹ تن از محتواهایی که رسانه‌ها پخش می‌کنند، رضایت ندارند. به باور آنان، رسانه‌های داخلی بیشتر محتوای خود را سانسور می‌کنند؛ به حاشیه می‌روند و به مسائل وابسته به زنان نگاه سطحی دارند.
در حالی که رسانه‌های بیرونی بیشتر به پخش موضوع‌ها و داستان‌های منفی از خشونت و محرومیت زنان می‌پردازند و نیازهای زنان در جامعه برای دست‌رسی به اطلاعات مورد نیاز شان کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد. به باور این زنان، رسانه‌های داخلی بیشتر زنان را در نقش‌های سنتی و رسانه‌های بیرونی بیشتر در نقش‌های قربانی‌شده به نمایش می‌گذارند.
نبیلای ۲۲ساله، باشنده‌ی بلخ که مخاطب رسانه‌های داخلی است، می‌گوید: «رسانه‌ها اغلب تصویری کلیشه‌ای از زنان ارائه می‌دهند که بیشتر بر نقش‌های سنتی مانند مادر یا همسربودن تمرکزدارد. این تصویر معمولاً به واقعیت نزدیک نیست؛ زیرا چالش‌ها و دست‌آوردهای زنان را به طور جامع منعکس نمی‌کند.»
اسمای ۲۴ساله، باشنده‌ی کابل نیز که مخاطب رسانه‌های داخلی است، می‌گوید: «در کشوری مثل افغانستان من رضایت ندارم و موافق هم نیستم، قسمی که حق و حقوق زنان را پایمال کردند؛ چیزی که حق آنان است، در رسانه‌ها به نشر نمی‌رسد؛ قابل قبول من نیست.»
نبیلای ۲۰ساله از بلخ که برای دریافت اطلاعات از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کند، تأکید دارد که پس از تحولات پسین سیاسی در کشور، سیاست‌های نشراتی رسانه‌های داخلی در موضوع زنان به کلی دگرگون شده است. به گفته‌ی او، آن چه به عنوان حق زنان به عنوان مخاطب مطرح می‌شود، از سوی رسانه‌ها نادیده گرفته شده است.
نبیلا، می‌افزاید: «زمانی که حکومت تغییر کرد، آن چه واقعیت‌ها است و به طور مستقیم بیان می‌کردند، فعلاً نمی‌کنند. رسانه‌ها کلاً صدای شان قطع شده و آن چه در خبرها پخش می‌شود، مخصوصاً در مورد زنان، سانسورشده است؛ یعنی رسانه‌ها فعلاً زبان حکومت شده و از زبان حکومت صحبت می‌کنند. من شخصاً خودم از محتوایی که مربوط به خانم‌ها نشر می‌شود، راضی نیستم.»
از سویی هم، زهره‌ی ۳۲ساله، باشنده‌ی کابل که بیشتر رسانه‌های بیرونی را دنبال می‌کند و از نشرات آنان رضایت ندارد، می‌گوید: «من رسانه‌ی افغانستان اینترنشنال را تعقیب می‌کنم. رسانه‌ها به ویژه همین رسانه‌ها، زندگی واقعی زنان را به نمایش نمی‌گذارند؛ بیشتر نکات منفی را دامن می‌زنند و از نشر این گونه محتواها رضایت نداریم.»
اما در میان ۴۰ زنی که در این گزارش گفت‌وگو داده اند، ۱۱ تن از محتوای نشراتی برخی از رسانه‌ها راضی اند.
رضایت‌مندی زنان از محتوای برخی رسانه‌ها
۱۱ زنی که همه رسانه‌های شنیداری و داخلی را دنبال می‌کنند و نشرات آنان رضایت دارند، می گویند با این که از نشرات همه رسانه‌ها رضایت کامل ندارند؛ اما در این میان برخی از رسانه‌ها داخل کشور در تلاش اند تا نقش‌های واقعی زنان را بازتاب بدهند و به آنان برنامه‌ی مفید و کارآمد تولید کنند. از میان این ۱۱ زن، ۱۰ تن مخاطبان رادیو سلام‌وطندار هستند که محتوای نشراتی این رسانه را انگیزشی و حمایتی به زنان میدانند.
نورزیه‌ی ۲۶ساله، باشنده‌ی لغمان که برای دریافت اطلاعات از رسانه‌های شنیداری استفاده می‌کند و مشخص نکرده است که بیشتر کدام رادیو را می‌شنود، می‌گوید: «همین رسانه‌ها اند که واقعیت‌های زندگی ما را بیان می‌کنند. کدام نقشی را که رسانه‌ها اکنون بازی می‌کنند و مصروف استند، همه واقعیت‌ها را نشان می‌دهد.»
در همین حال، رابعه‌ی ۲۰ساله، باشنده‌ی کابل که بیشتر شنونده‌ی سلام‌وطندار است، می‌گوید: «من شخصاً خودم راضی استم؛ خیلی پروگرام‌های انگیزشی دارد؛ به مردم انگیزه می‌دهد؛ یک رسانه‌ی خوب است، گزارش‌های پروگرام‌هایش بسیار عالی است.»
چالش‌ها و فرصت‌های رسانه‌ها در بازتاب واقعیت‌های افغانستان به ویژه حوزه‌ی زنان
کارشناسان و استادان حوزه‌ی خبرنگاری، با تأکید بر نقش کارآمد و حیاتی رسانه‌ها در جامعه‌ی امروزی افغانستان، بیان می‌کنند که رسانه‌ها هم‌چنان چشم و زبان مردم اند.
با این حال، آنان باورمند اند که اعمال سیاست‌های کشورهای مختلف در امور نشراتی رسانه‌ها می‌تواند حقوق مخاطبان را ضایع کند. از سوی دیگر، نداشتن دانش کافی خبرنگاری از سوی ارباب رسانه‌ها، محدودیت‌های دست‌رسی به اطلاعات، محدودیت‌های نشراتی و چالش‌های اقتصادی، از جمله دلیل‌هایی اند که مانع جلب رضایت کامل و جامع مخاطبان شده است.
نایل ابراهیمی، استاد رشته‌ی خبرنگاری در یکی از دانش‌گاه‌های خصوصی در کابل، پالیسی رسانه‌های خارجی را خلاف با واقعیت‌های عینی و فرهنگی کشور می‌داند و در باره‌ی رسانه‌های داخلی نیز می‌گوید که موجودیت محدودیت‌های اقتصادی و سیاسی سبب شده است تا رسانه‌های داخلی تمرکز کافی روی مسائل زنان نداشته باشند.
او می‌افزاید: «رسانه‌های خارجی پالیسی شان مشخص است؛ افرادی که از این رسانه‌ها انتظار دارند تا برای توسعه‌ی انسانی در افغانستان کار کنند، این انتظار نادرست و غیرمنطقی است. بسیاری از رسانه‌های ما در کشور تحت تأثیر قدرت‌های سیاسی و اقتصادی قرار دارند. رسانه‌های بازارمحور که تمام تمرکز شان بالای مسائل پولی است، مسئولیت اجتماعی برای شان یک دغدغه نیست به خصوص مسئله‌ی زنان آن جا تمرکز بیشتر به روی مسائل مردانه یا موضوعات جذاب‌تر که برای مخاطبان معمولی ارزش بیشتر خلق می‌کند.»
هم‌چنان، مطواع کبیر، مسئول بخش جندر کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران افغان، نداشتن دانش کافی خبرنگاری از سوی برخی ارباب رسانه‌ها را عامل ضایع‌شدن حقوق مخاطبان می‌داند. او، تأکید می‌کند که برخی دیگر از رسانه‌های داخلی نشرات معیاری دارند و تلاش می‌کنند تا حقوق تمام مخاطبان خود به ویژه زنان را رعایت کنند.
مطواع کبیر، می‌افزاید: «ممکن که عدم آگاهی از قدرت رسانه باشد؛ بسیاری از تولیدکننده‌های محتوا متأسفانه به طور کامل از نقش رسانه‌ها در شکل‌دهی ذهنیت و جامعه آگاهی کافی ندارند یا این که رسانه‌ها آگاهانه یا ناآگاهانه نقش‌های سنتی را از طریق رسانه‌ی شان ترویج می‌کنند. ما شاهد محتواهای مثبت از طریق رسانه‌های افغانستان بودیم؛ به این معنا نیست که تمام محتویاتی که از طریق رسانه‌ها منتشر می‌شود، بار منفی داشته باشد برای خانم‌ها.»
از سوی دیگر، بشیر عاطف، رییس فدراسیون خبرنگاران و نهادهای رسانه‌ای افغانستان، در گفت‌وگو با سلام‌وطندار تأکید می‌کند که رسانه‌های داخلی در افغانستان تلاش می‌کنند حقوق تمامی مخاطبان خود را تأمین کنند. او می‌گوید که چالش‌های اقتصادی، کم‌بود نیروی متخصص و محدودیت در دست‌رسی به اطلاعات، از جمله مانع‌هایی اند که در برخی موارد مانع پرداختن رسانه‌ها به حقوق همه مخاطبان می‌شود.
او می‌افزاید: «رسانه‌های ما با درنظرداشت محدودیت‌هایی که دارند، تلاش می‌کنند؛ اما گاه‌گاهی باعث می‌شود که آن‌ها هم نتوانند اخبار و گزارشات خیلی دقیق را ارائه کنند. این محدودیت‌ها شامل کم‌بود پرسنل خیلی‌ها مسلکی، مشکل اقتصادی، نبود وسایل خیلی‌ها درست و پیش‌رفته برای تهیه‌ی گزارش و نشر اخبار و هم‌چنان گاه‌گاهی محدودیت‌های دست‌رسی به اطلاعات سبب می‌شود که رسانه‌های ما نتوانند گزارشات را به گونه‌ی دقیق ارائه بکنند.»
حجت‌الله مجددی، رییس انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان اما ضایع‌شدن حقوق مخاطبان از سوی رسانه‌ها را رد می‌کند و می‌گوید که تمامی رسانه‌ها در افغانستان تا جایی که شرایط ایجاب می‌کند، به حقوق تمامی اقشار جامعه توجه دارند.
او می‌افزاید: «به نظر خواهرهای خود احترام می‌گذارم؛ اما تأکیدم بر این است منحیث دنبال‌کننده‌ی تمام رسانه‌های افغانستان و مدافع خبرنگاران و رسانه‌های افغانستان تا آن جایی که از لحاظ اصول و مسلک ایجاب می‌کند، رسانه‌های افغانستان وظیفه‌ی خود را انجام داده اند و به همان حرفی که نیاز بوده، برنامه‌های مختلف در بخش‌های مختلف گرفته اند و به تمام مسائل پرداخته اند.»
خواستیم دیدگاه مسئولان در وزارت اطلاعات‌وفرهنگ حکومت سرپرست را در باره‌ی این موضوع داشته باشیم؛ اما با تلاش‌های مکرر، موفق به دریافت پاسخ نشدیم.
گفتنی است که خطر تهدید آزادی بیان در افغانستان نیز یکی از نگرانی‌هایی است که هرازگاهی از سوی نهادهای پشتیبان خبرنگاران در سطح جهانی مطرح می‌شود؛ اما با وجود تمامی چالش‌های موجود در افغانستان، رسانه‌ها هم‌چنان فعال اند و قادر به تولید محتوا در حوزه‌های مختلف می‌باشند. هم‌چنان، کار در رسانه از معدود بخش‌هایی است که زنان هنوز می‌توانند به رغم محدودیت کاری در دیگر بخش‌ها، در آن به فعالیت بپردازند.
