«اصلاً فرصت استراحت ندارم؛ از صبح تا شب مشغول کارهای خانه و رسیدگی به دو طفل دیگرم هستم. نه، فقط یک بار خودم با قرض نزد قابله رفتم؛ خانوادهی شوهرم نمیبرند و میگویند ضرور نیست. شوهرم سرد است و هیچ توجهی نمیکند. خانوادهاش هم همیشه سرزنشم میکنند که چرا کار نمیکنم یا چرا ضعیفم. هیچ کس حال مرا نمیپرسد. غذاهایی که برای یک زن باردار مهم است، در خانهی ما زیاد نیست.»
این بخشی از حرفهای زهرای ۲۸ساله، باشندهی بادغیس است. زهرا که دوران سومین بارداریاش را میگذراند، میگوید که نه تنها نمیداند چه حقوقی دارد، بل حتا فرصت استراحت ندارد و با گذشت شش ماه از بارداریاش، تنها یک بار توانسته است با پول قرض نزد قابله برود.
این روایت تنها از زهرا نیست، بل شماری از زنان باردار از نبود همدلی، بیمهری خانواده، کار سنگین، نبود پشتیبانی قانونی و فقر شکایت دارند. این زنان زیر بار کار و فشارهای روانی روزهای دشواری را میگذارنند؛ در حالی که حقوقدانان میگویند قانون مادهی مشخصی برای پشتیبانی زنان باردار در محیط خانه پیشبینی نکرده و همین خلای حقوقی، زندگی آنان را آسیبپذیرتر کرده است.
فعالان حقوق زن، تأکید میکنند که حکومت باید پالیسی حمایتی تدوین و اجرا کند تا سلامت و حقوق زنان باردار در خانه تضمین شود. این نگرانیها در حالی مطرح میشود که ناآگاهی و ساختارهای سنتی خانوادگی، سبب شده اند زنان در دروان بارداری شرایط دشواری را تجربه کنند.
الینای ۲۹ساله، باشندهی کندز، دیگر زن باردار است که از سخنان آزاردهندهی خانوادهی شوهر شکایت دارد. «خانوادهی شوهرم کار ندارند؛ درکم هم نمیکنند؛ زیاد شد خشویم میگوید ما مثل شما نبودیم، وقتی حامله میشدیم کار بیرون خانه را میکردیم، شما به فکر راحتی هستید، ناز میکنید که حاملهدار شده اید.»
شکریهی ۳۵ساله، نیز میگوید که خانوادهی شوهرش باورمند اند که پزشک چیزی را نمیفهمد و باید زیاد کار کند. «داکتر/پزشک که میروم، داکترها زیاد تأکید میکنند که حداقل روزانه خواب کن. مثال کار کم بکن، طفلت راحت باشد، خودت راحت باشی، کار زیاد به طفلت ضرر دارد. خشویم میگوید که نه داکترها چی را میفهمند. میگوید که کار زیاد کنی، طفلت راحت میشود، آسان تولد میشود. در دوران بارداری کار زیاد سرم میکنند.»
با این حال، حقوقدانان، میگویند که قانون مادهی مشخصی برای پشتیبانی زنان باردار در محیط خانه پیشبینی نکرده است. جمعهخان پویا، فعال حقوق بشر، باور دارد که توجه به رفع این خلای قانونی میتواند از زنان باردار و فشارهای اجتماعی علیه آنها در محیط خانواده پشتیبانی کند. «قانون مشخص اکنون در افغانستان وجود ندارد که در واقع از زنان باردار و فشارهای اجتماعی علیه زنان حمایت بکنند؛ اما منابع قانونی وجود دارد؛ منابعی مانند فقه، منابع آموزههای اسلامی، عرف و عنعنات مردم جامعهی افغانستان وجود دارد که تأکید دارد که در واقع از فشارهای اجتماعی علیه زن در زمان بارداری و از ایجاد اضطراب و استرس غیرضروری در زمان بارداری علیه زنان باردار باید جدی جلوگیری شود.»
مدثر ممتاز، دیگر حقوقدان اما میگوید که برای پشتیبانی از زنان باردار در اجتماع مبنای قانونی وجود دارد و با استناد بر آن میتوان حقوق زن را در محیط خانواده نیز تضمین کرد. «حق زن در دوران بارداری در خانه باید معاف باشد؛ در این مورد کدام قانونی وضعی وجود ندارد؛ ولی در بیرون از قانون در بعضی تخفیفها و سهولتها در هنگام بارداری حتا رخصتی ویژه در نظر گرفته شده است.»
فعالان حقوق زن اما میگویند که نبود قوانین وضعی و ساختارهای اجرایی مشخص، سبب میشود زنان باردار بدون پشتیبانی قانونی، در معرض آسیب جسمی، روانی و اجتماعی قرار گیرند. از این رو نیاز است که حکومت پالیسی حمایتی برای زنان باردار تدوین و اجرا کند.
تهمینه منگل، فعال حقوق زن، میگوید: «هیچ قانون مشخصی برای حمایت از زنان باردار وجود ندارد؛ حتا در برابر خشونت و تبعیض قانون وجود ندارد و نه ساختارهای مؤثر برای مراقبت طبی و صحی حمایت اجتماعی بر زنان باردار وجود دارد. باید آموزش باشد برای خانوادهها که خانم شان در خانه باردار است.»
عالمان دین، با استدلال بر جایگاه زن باردار در اسلام تأکید میکنند که فشار و استرس غیرضروری بر زنان باردار نباید وارد شود. عبدالاحد عتید، عالم دین، میگوید: «شوهر در برابر زن باردار و خانوادهی او مسئولیتهای مختلفی دارد که مهمترین آن حمایت مالی و عاطفی است. در اسلام زن باردار از برخی عبادات واجب معاف شده و تخفیف دریافت میکند و اگر داکتر متخصص توصیه کند یا خود زن ثابت کند که روزهگرفتن به صحت او و جنین ضرر میرساند، روزهگرفتن برای او جایز نیست.»
جامعهشناسان، ریشهی رعایتنشدن حقوق زنان در محیط خانواده را در ناآگاهی میدانند و بر اهمیت آگاهیبخشی در بارهی حقوق و نیازهای زنان باردار از طریق دانشگاهها، مکتبها و رسانهها، تأکید میکنند.
عبدالله ریحان، جامعهشناس، میگوید: «موضوع مهم است که آگاهی صورت بگیرد از طریق دانشگاهها، مکتبها و رسانهها، واقعاً مهم است. یک مسئله یا یک ذهنیت سنتی موجود است که این را عار و شرم میدانند. چه گونه یک کس بیاید در رسانه باشد، یا دانشگاه باشد یا وضعیت اجتماعی باشد، چه گونه بگوید اصول، رفتارها و روشها را. مسئله به خاطر زنان باردار، از همین لحاظ جنجالی است.»
گفتنی است که در افغانستان، قوانین کار و خانواده بیشتر بر محیطهای رسمی و اشتغال زنان تمرکز دارد و زنان باردار در خانه، در بسیاری از موارد، از پشتیبانی قانونی برخوردار نیستند و این سبب شده است که عرف و سنتهای خانوادگی حقوق زنان را نادیده و بر زنان فشار وارد کند.
