«عموماً دم آلیشگه امکانیم یوق. ایرتهلبدن کیچهگچه اوی یوموشلری و ایکی فرزندیمگه قرهش بیلن بند من. یوق، فقط بیر مرته قرض آلیب قابله گه باردیم. ایریمنینگ عایلهسی مینی آلیب بارمهیدی «کېرهک اېمس» دییشهدی. ایریم باش آغریق و هېچ دقت قیلمهیدی. اونینگ عایلهسی اېسه مینی دایم تنقید قیلهدی – نیگه ایشلمهیسن یا کی نیگه ضعیفسنگ دیب. هېچ کیم حالیمنی سورهمهیدی. حاملهدار عیال اوچون مهم بولگن طعاملر بیزنینگ اویده کوپ اېمس.»
بو، بادغیس یشاوچیسی ۲۸ یاشر زهرانینگ آوازی دیر حاضر اوچینچی حاملهدارلیک دورینی اۉتکزماقده. اونینگ ایتیشیچه، نهفقط اۉز حقوقینی بیلمهیدی، بلکی دم آلیش امکانی هم یوق. حاملهدارلیگینینگ آلتی آیی اوتگن بولیشیگه قرهمی، او فقط بیر مرته قرض آلیب قابله گه باره آلگن.
بو حکایه فقط زهرا گه عاید اېمس – بیر قنچه حاملهدار عیاللر هم همدردلیک یوقلیگی، عایلهنینگ بیپروالیگی، آغیر محنت، حقوقی حمایه بولمسلیگی و قشاقلیکدن شکایت قیلماقدهلر. بو عیاللر محنت و روحی باسیم آستیده آغیر کونلرنی باشدن کیچیرماقده. حقوقشناسلرنینگ ایتیشیچه، قانونده اوی شرایطیده حاملهدار عیاللرنی حمایه قیلیشگه دایر انیق ماده نظرده توتیلمهگن و عینن شو حقوقی بوشلیق اولرنینگ حیاتینی ېنهده ضعیفلشتیرگن.
شو بیلن بیرگه، عیاللر حقوقی فعاللری، حکومت حاملهدار عیاللرنینگ اوی شرایطیدهگی سلامتلیگی و حقوقلرینی تأمینلش اوچون قۉللب-قوتلاوچی سیاست ایشلب چیقیب، اونی عملگه آشیریشی لازم دیېدیلر.
بو تشویشلر شوندهی بیر پیتده بیلدیریلماقده کی، آنهلرنینگ حاملهدارلیک دوریده آغیر شرایطلرنی باشدن کیچیریش گه عینن بیخبرلیک و عنعنهوی عایلهوی توزیلمهلر سبب بولماقده.
قندوزلیک ۲۹ یاشر الینا – او هم حاملهدار عیال بولیب، ایری عایلهسینینگ خفه قیلووچی سۉزلردن شکایت قیلهدی. او شوندهی دیېدی: «ایریم عایلهسی ایشلمهیدی، بیراق مینی هم توشونمهیدی. قینانم کوپ ایتهدی بیز سیز گه اوخشهمسدیک، حاملهدار بولگنیمیزده هم اوی تشقریسیده ایشلردیک. سیز اېسه فقط قولهیلیکنی اویلهی سیز، ایرکه لنهسیز.»
۳۵ یاشر شکریه گه کوره، ایرینینگ عایلهسی شفاکار هېچ نرسه توشونمهیدی دیب اویلهیدی و او کوپراق ایشلشی کېرهک دیب حسابلهیدی.
اونینگ ایتیشیچه: «شفاکار گه بارگنیمده، او دایم تأکیدلهیدی هېچ بولمهگنده هر کونی دم آل، کمراق ایشلهگین، بالهنگ تینچ بولهدی، اۉزینگه هم یخشی بولهسن – کوپ ایشلش باله گه ضرر یېتکزهدی. لېکن قینانم ایتهدی، شفاکارلر نیمه بیلردی اگر کوپ ایشلهسنگ، بالهنگ تینچ بولهدی آسان توغهسن، شو سببدن حاملهدارلیک دوریده مینگه جوده کوپ ایش یوکلشهدی.»
شو بیلن بیرگه، حقوقشناشلرنینگ فکریچه، قانونده اوی شرایطیده حاملهدار عیاللرنی حمایه قیلووچی انیق ماده موجود اېمس.
انسان حقوقی فعالی جمعهخان پویانینگ ایشانچی گه کوره، اوشبو حقوقی بوشلیقنی برطرف ایتیشگه اعتبار قرهتیش حاملهدار عیاللرنی و عایلهدهگی اجتماعی باسیمدن اولرنی حمایه قیلیشگه یاردم بیرهدی.
او شوندهی دیېدی: «حاضر افغانستانده حاملهدار عیاللرنی و اولر گه قرشی اجتماعی باسیمنی حمایه قیلووچی انیق قانون یوق. بیراق قانونی منبعلر موجود، اسلام تعلیماتلری منبعلر فقه، عرف-عادت و افغانستان جمعیتینینگ عنعنهلری. اولر حاملهدارلیک دوریده عیاللر گه نسبتن آرتیقچه استرس و اجتماعی باسیمنینگ آلدینی آلیش ضرورلیگینی تأکیدلهیدی.»
حقوقشناس مدثر ممتاز گه کوره، جمعیتده حاملهدار عیاللرنی حمایه قیلیشگه اساس بولوچی قانونی منبع موجود و شونگه تیهنگن حالده، عیاللرنینگ اوی شرایطیدهگی حقوقلری هم تأمینلنیشی ممکن.
اونگه کوره: «حاملهدارلیک دوریده عیالنینگ اوی شرایطیدهگی حقوقی حمایهلنگن بولیشی کېرهک بیراق بونینگ اوچون انیق قانون یوق. بیراق قانوندن تشقریده بعضی امتیازلر و قولهیلیکلر حتا حاملهدارلیک پیتیده مخصوص تعطیللر هم کوزده توتیلگن.»
عیال حقوقی فعاللریگه کوره، قانونی ترتیب و انیق اجرا تیزیمینینگ یوقلیگی، حاملهدار عیاللرنی حقوقی حمایهسیز قالدیرهدی و اولرنی جسمانی، روحی همده اجتماعی ضرر خوفی آستیگه قویهدی.
شو سببلی، حکومت حاملهدار عیاللر اوچون قۉللب-قوتلاوچی سیاست ایشلب چیقیب، اونی عملگه آشیریشی ضرور.
عیال حقوقی فعالی تهمینه منگل شوندهی دیېدی: «حاملهدار عیاللرنی حمایه قیلووچی انیق قانون یوق؛ شونینگدیک حاملهدار عیاللرنی طبی، ساغلیق و اجتماعی قۉللب-قوتلش اوچون ثمرهلی تیزیملی هم یوق. شو بیلن بیرگه، عایلهلرنی حاملهدار عیال اویده ایکنلیگینی توشونیش و اونگه مناسب مناسبتده بولیش بوییچه اوقیتیش هم عملگه آشیریلیشی کېرهک.»
باشقه تاماندن، دین عالملری اسلامده حاملهدار عیالنینگ موقعی گه تیهنیب تأکیدلهیدیلر، حاملهدار عیاللر گه آرتیقچه باسیم و استرس کېلتیریلمسلیگی کېرهک.
شونینگدیک جمعیتشناسلر، عایلهده عیاللرنینگ حقوقلری حرمت قیلینمسلیگی ایلدیزینی بیخبرلیکده کورهدیلر و بیلیم یورتلر، مکتبلر همده یېتکرمهلر آرقهلی حاملهدار عیاللرنینگ حقوقلری و احتیاجلری حقیده خبردارلیکنی آشیریشنینگ اهمیتینی تأکیدلهیدیلر.
جمعیتشناس عبدالله ریحان گه کوره: «مهمی شونده کی، خبردارلیک بیلیم یورتلر، مکتبلر و یېتکرمهلر آرقهلی آشیریلیشی کېرهک – بو حقیقتن هم مهم دیر. اما بیر معما یا کی عنعنهوی قرهش بار بونی یرهمس یا کی اویتلی دیب حسابلشهدی. قندهی قیلیب کیمدیر یېتکرمهلرده، بیلیم یورتلرده یا کی اجتماعی میدانده حاملهدار عیاللر اوچون خلق-اطوار و ایشلش اصوللری مسئلهسینی محاکمه قیلیشی ممکن؟ شو سببلی بو موضوع بحثلی حسابلنهدی.»
ایتیش ضرور کی، افغانستانده محنت و عایله گه عاید قانونلر اساساً رسمی ایش جایلری و عیاللرنینگ بندلیگی بیلن باغلیق. اوی شرایطیده حاملهدار عیاللر کوپلب حاللرده حقوقی حمایه بولمهیدیلر بو اېسه عنعنهوی عایلهوی عرف-عادتلر عیاللرنینگ حقوقلرینی اعتبارسیز قالدیریب، اولر گه باسیم اوتکزیشگه آلیب کېلهدی.
