عیاللر و قیزلرنینگ تعلیم آلیش حقوقی – انساننینگ اساسی حقوقیدن بیری بولیب، کوپلب خلقارا حجتلرده اونینگ اهمیتی تأکیدلب اوتیلگن. شونینگدیک، اسلامنینگ عیال و ایرککنینگ تعلیمدهگی تېنگلیگی حقیدهگی تاریخی قرهشی، قرآن آیتلری، حدیثلر و عملی دلیللر گه تیهنیب، اسلام هر دایم برچه عیاللر و قیزلر اوچون مناسب تعلیم امکانیتلرینی یرهتیشنی قۉللب-قوتلهگنینی کورستهدی.
بیراق سۉنگی تورت ییل ایچیده افغانستانده آلتینچی صنفدن یوقاری بولگن قیزلر بو تعلیم آلیش حقوقیدن محروم اېتیلگنلر.
شو بیلن بیرگه، بیرقطار حقوقشناسلر تعلیم آلیش حقوقینی عیاللرنینگ اساسی و طبیعی حقوقلریدن بیری دیب ایتهدیلر.
حقوق شناس خاطره یاران شوندهی دیېدی: «تعلیم نهفقط انسان حقوقی بلکه، عیاللرنی کوچهیتیریش، قشاقلیکنی کمهیتیریش و اجتماعی عدالتنی تأمینلشنینگ کلیدی حسابلنهدی. عیاللرنی تعلیمدن محروم ایتیش – بو انسان حقوقلرینینگ آچیق بوزیلیشی دیر. انسان حقلری جهانی بیانیهسینینگ ۲۶۰ مادهسیده تعلیمنینگ هر بیر انسان اوچون هېچ قندهی کمسیتیش، اساسی حقی ایکنی تأکیدلنگن.»
تعلیم هر بیر انسان اوچون اساسی حقوق دیب حسابلنهیاتگن بیر پیتده، مملکتده قیزلرنینگ تعلیمدن چیتلشتیریلیشی اولرنینگ آرهسیده روحی کسللیکلرنینگ کوپهیشیگه، مجبوری نکاحلرنینگ آرتیشیگه همده امیدسیزلیکیننگ کوچهیشیگه سبب بولگن.
کابللیک ۱۹ یاشر بصیره، اونینچی صنفدن کېین مکتب گه باریشگه رخصت بیریلمهیاتگن اوقووچی، کېلهجکده حقوقشناس بولیشنی خواهلشینی ایتهدی. بیراق مکتبدن محروم قیلینیشی اونینگ شخصی و اجتماعی رواجلنیشیگه توسقینلیک قیلماقده.
او تعلیمنی نهفقط هر بیر قیزنینگ حقوقی دیب بیلهدی، بلکه قیزلرنینگ تعلیم آلیشینی قۉللب-قوتلش آرقهلی اولر جمعیت اوچون یارقین کېلهجک یرهتیشی ممکن دیب ایشانهدی.
او شوندهی دیېدی: «قیزلرنینگ تعلیم آلیش حقوقینی اعتبارسیز قالدیریش – بو شخصی و اجتماعی رواجلنیشنینگ کتته توسیقی دیر. عیال اوچون تعلیم نهفقط حقوق، بلکه ضرورت و مهم احتیاج دیر.»
جوزجان یشاوچیسی ۱۶ یاشر نازیلا، تورت ییل دوامیده تعلیم آلالمهیاتگن و صنفداشلری آرهسیده قویی یاشدهگی نکاحلرنی گواهی بولگن. او حکومتدن قیزلر مکتبلرینی قیته آچیشنی سورهماقده.
اونگه کوره: «مین سکیزینچی صنفده اوقیر اېدیم، شونده افغان قیزلری اوچون مکتب ایشیکلری یاپیلدی. جوده خفه بولدیم. اوزیم و وطنیم اوچون عملگه آشیرماقچی بولگن آرزولریم بار اېدی. حاضر اېسه دوستلریم کیچیک یاشیده نکاح قیلدی. افغان قیزلری آلدینگیدیک ېنه اوقی آلهدیلر دیب اویلهی من. مینینگ آرزوم شوکی، مکتب ایشیکلری بیز اوچون ېنه آچیلسین و مین کېلهجکده یخشی شفاکار بولیب، وطنیم خلقی گه خذمت قیله آلهی. امید قیلهمن کی بو ایشیکلر ېنه آچیلهدی.
کابللیک ۱۸ یاشر سارا، مکتبدن محروم بولیشینینگ روحی سلامتلیگیگه سلبی تأثیر قیلگنینی ایتهدی. اونگه کوره، بو وضعیت کېلهجگینی امیدسیزلیک و مطلق بیقرارلیککه آلیب کیلگن.
او امیدسیزلیگی حقیده شوندهی دیېدی: «انسان تیریک اېکن، او اوقیب-اورگهنیشی کېرهک. تعلیم آلالمسلیک مینگه جوده سلبی تأثیر کورستهدی. اویده اوتیریب بیقرارلیک و مقصدسیزلیک حالتیگه توشیب قالدیم، کېلهجگیم اېسه نامعلوم. دییرلی توشکونلیکه چلینگن من. مین یالغیز اېمس من؛ بیزنینگ برچهمیز تعلیمدن محروم بولگن قیزلر، تعلیم بیز گه خدا تامانیدن بیریلگن حقوق دیب ایشانهمیز.»
شو بیلن بیرگه، بیرقطار عیال حقوقی فعاللری تعلیمنینگ عیاللر و ایرککلر اوچون اساسی حقلردن بیری دیب، عیال و ایرککلر اونگه تینگ امکانیت بیلن ایگه بولیشی لازم دیېدیلر.
عیال حقوقی فعالی عالم تاب رسولی شوندهی دیېدی: «اولگی افغانستاننینگ اساسی قانونلریده افغان عیاللری و قیزلری اوچون تعلیم آلیش حقوقی اساسی و بنیادی حقوق صفتیده قرهلردی. بیراق حاضرگی وضعیت گه کوره، افسوس که عیاللر و قیزلر تعلیم آلیش حقوقیدن محروم بولگن و اولر گه چېکلاولر قوییلگن.»
شو بیلن بیرگه، بیرقطار دین عالملری اسلام و شریعت شرایطلرینی انابت گه آلگن حالده، عیاللرنینگ تعلیم آلیش حقوقینی حرمت قیلیش ضرورلیگینی تأکیدلشهدی.
دین عالمی قطبالدین مجتهد گه کوره: «هېچ کیمنینگ باشقه آدملر اوچون علم، تعلیم، بیلیم و دانالیک آلیش امکانیتینی چېکلش حقی یوق. اللهنینگ نعمتی و مرحمتی فقط معلوم بیر گروه گه تیگیشلی اېمس، برچهمیز اوندن فایدهلنه آلهمیز. شو بیلن بیرگه، اسلامده علم قنچهلیک مهم بولسه، حیا، پاکلیک، شخصیت و حجاب هم شونچهلیک مهم دیر و بو جهتلر هم اسلام تامانیدن تأکیدلنگن.»
شو بیلن بیرگه، بعضی تعلیم بیلرمانلری تعلیمدهگی چېکلاولرنینگ دوام ایتیشی قیزلر تعلیمی گه سلبی تأثیر کورسهتیشی، مملکتنینگ تعلیم و اقتصادی تیزیمیگه ضرر یېتکزیشی و بو وضعیت عایلهوی و مدنی بوزیلیشلر گه آلیب کیلیشینی تأکیدلشهدی.
تعلیم بوییچه بیلرمان اسماعیل روشنگرنینگ ایتیشیچه: «اگر عیاللر تعلیمدن محروم بولسه، بونینگ عاقبتلری ایرته نکاحلرنینگ کوپهیشی، عایلهوی زورهوانلیکنینگ آرتیشی، عیاللر امکانیتلرینینگ کمهیشی و نتیجهده عیاللرنینگ جمعیت و اقتصاد دهگی رولی گه سلبی تأثیر قویهدی. عیاللر جمعیت ترکیبینینگ یریمینی تشکیل قیلهدی، اولرنینگ اشتراکسیزلیگی اېسه اوزاق مدتلی قشاقلیک، امیدسیزلیک و توشکونلیکنینگ آرتیشی کوزهتیلهدی.
شو بیلن بیرگه، میلادی ۲۰۲۱-ییل آگست آییدن سۉنگ اسلام امیرلیگی ېنه حاکمیت گه کیلگچ، آلتینچی صنفدن یوقاری قیزلر مکتبلری ایشیکلری یاپیلدی. حاضر دییرلی تورت ییل اوتگن بولسهده، بو انقراضلی وضعیت دوام ایتماقده. خلقارا تشکیلاتلر حساباتلریگه کوره، بو حالت مملکتدهگی تعلیم و انسان حقوقلری تیزیمیگه سلبی تأثیر کورستگن و بو اوقووچیلر آرهسیده روحی وکسللیکلرنینگ آرتیشیگه سبب بولگن.
