امیدسیزلیک، توشکونلیک، اۉزینی پست بهالش، عایلهوی مناسبتلردن چرچش و آخر-عاقبت اۉزینی قدرسیز حس اېتیش همده عایلهده حقوقلرنینگ پایمال اېتیلیشی؛ گزارشده صحبت قیلگن قیزلرنینگ ایتیشیچه، عایلهلردهگی کمسیتیشلر عاقبتیده بو معمالر بیلن روپهره بولیب و تېنگ حقوقگه ایگه اېمسلر.
شو بیلن بیرگه، روانشناسلرنینگ فکریچه، بوندهی حرکتلر قیزلرده اۉزیگه ایشانچنینگ پسهیشیگه و روحی جراحتلرنینگ شکللنیشیگه سبب بولهدی، دین عالملری اېسه، اوغیل بالهنی قیز بالهدن اوستون قوییش اسلام تعلیماتلری گه ضد اېکنینی و بو کتته گناهلردن بیری حسابلنیشینی اېتهدیلر.
جمعیتشناسلر گه کوره، عایلهلرده اوغیل و قیز فرزند اورتهسیده کمسیتیشنینگ ایلدیزی عنعنهوی اعتقادلر، عایلهوی توزیلمه و ایرککلر اوستونلیگینی ترغیب قیلووچی قرهشلرده باریب تقیلهدی. عینن شو قرهشلر قیزلر گه اوسیش و قرار قبول قیلیش امکانیتینی بیرمهیدی.
جمعیتشناس شعیب احمدینینگ ایتیشیچه، کوپلب عایلهلرده اوغیل بالهلر اوی تیهنچی صفتیده قرهلهدی و عینن شو قرهشلر اولرنینگ اوسیش و رواجلنیش امکانیتیگه ایگه بولیشیگه سبب بولگن. بیراق قیز اېسه حتا تنلش حقوقیدن هم محروم دیرلر.
اونینگ کوپهیتیریشیچه: «اولا بو حالتنینگ ضربهسی عایلهنینگ اۉزیگه تیگهدی، چونکی عدالتسیزلیک حسی اینیقسه قیز فرزندلر آرهسیده، اولر بیلن آته-آنهلری اورتهسیده حصی اوزیلیشلرنی کیلتیریب چیقرهدی. ایکینچیدن، بو جمعیت گه هم تأثیر قیلهدی چونکی عیاللر تعلیم و ایش امکانیتلریدن محروم بولیشی اولرنینگ جمعیتدن چیتلنیشیگه آلیب کېلهدی. اگر عایلهده کیمنینگدیر حقوقی پایمال قیلینسه، او کیشی مجبوراً تجاوزکار بولیب قالهدی و بو حالت عایلهنینگ تینجینی بوزهدی.»
جمعیتشناس حکمتالله فیاض و عبدالله ریحاننینگ ایتیشلریچه، عایلهلرده اوغیل و قیز فرزند اورتهسیدهگی کمسیتیش عایلهوی زورهوانلیکنینگ کوچهیشیگه سبب بولیب عایلهنینگ مستحکملیگینی ایزدن چیقرهدی.
حکمتالله فیاض گه کوره: «اگر عایله کتته و کیچیک فرزندلر یا کی اوغیل و قیز فرزندلر اورتهسیده قندهی دیر کمسیتیش قیلسه، بو کمسیتیش تینگسیزلیکنی یوزه گه کیلتیرهدی. بوندهی تینگسیزلیک اېسه کوپلب سلبی عاقبتلر گه آلیب کېلیشی ممکن – جملهدن ایریم فرزندلرده محروملیک حسی، باشقهلریده اېسه اوستونلیک تویغوسی تاپیلهدی. ېنه شو محروملیک و اوستونلیک حسی عایلهنینگ ایریم اعضالری اورتهسیده ضدیتلر، اوستونلیک کورهشی و آخر-عاقبت زورهوانلیکنی کیلتیریب چیقرهدی.»
عبدالله ریحان شوندهی دیېدی: «عایلهدهگی کمسیتیش صمیمیت و مهرنی یوقاتهدی همده فرزندلرده اۉزینی پست بهالش حسینی تاپتیرهدی. بو حالت عایله اعضالری اورتهسیده دشمنلیک، ناساغلام رقابت و حتا نفرت محیطینی یرهتیشی ممکن. اوزاق مدتده بوندهی خطی-حرکتلر همکارلیک روحی، مسئولیت حسی و عایلهوی بیرلیکنی یوقاتهدی همده فرزندلرنینگ شخصی رواجیگه سلبی و اوزاق دوام اېتهدیگن تأثیر کورستهدی.»
دین عالملری اوغیل و قیز فرزند اورتهسیدهگی تینگسیزلیکنی کتته گناه دیب بیلیشهدی و اسلامده اوغیل و قیز اورتهسیده هېچ قندهی فرق یوقلیگینی تأکیدلشهدی. دین عالمی امینالله احمدی گه کوره، اوغیل و قیز اورتهسیدهگی کمسیتیشنینگ ایلدیزی جهالت دوریگه باریب تقیلهدی. او شوندهی دیېدی: «جهالت دوریده بیر ایرککه قیز فرزند توغیلگنی حقیده خبر بیریلسه، او قتیق غم گه تولیب، آدملر کوزیدن یشیرینر اېدی؛ بیراق اسلام کیلیب بو یامان عادتنی یوق قیلدی پیغمبریمیز صلیالله علیه والسلم مرحمت قیلگنلر: ایکی قیز فرزندنی وایهگه یېتکزگونچه تربیهلهگن کیشی، قیامت کونیده مین بیلن او ایکی برماق کبی یانمه-یان بولهمیز. شونگه قرهمی کوپلب عایلهلر حلی هم عنعنهوی اعتقادلر و ایرککلر اوستونلیگینی ترغیب قیلووچی قرهشلر طفیلی فرزندلریگه ایکی خیل معامله قیلیشده دوام اېتماقده.»
حقوقشناسلر قانونی اساس گه تیهنیب ایتیشیچه، عیال و ایرککلر تینگ حقوقلر گه ایگه. انسان حقلری بوییچه بیلرمان جمعهخان پویا گه کوره، ملی قانونلر و خلقارا حجتلر اساسیده، عیال و ایرکک تینگ حقوقلر گه ایگه. او شوندهی دیېدی: «خلقارا انسان حقلری بیانیهسی و اسلام تعلیماتلریده عیال و ایرکک تعلیم، ایش و سۉز ایرکینلیگی حقوقلریده بیر خیل امکانیت گه ایگه بولیشی تأکیدلنگن. هېچ قندهی فرق بولمسلیگی کېرهک. افغانستان مدنی قانونیده (۱۳۸۲) هم عیال و ایرکک تینگلیگی آچیق-آیدین بیلگیلنگن؛ بیراق اونی عملگه آشیریش هنوز مدنی قیینچیلیکلر گه دوچ کیلماقده.»
بیلرمانلرنینگ عایلهدهگی تینگسیزلیک بوییچه تحلیللری، سۉنگی ییللرده اجتماعی خبردارلیک آشیشیگه قرهمی، قیزلرنینگ حقیقی حکایهلریده انیق کوزگه تشلنهدی. ۲۹ یاشر امالبنین رحمانی اوچ اکه-اوکه بیلن بیر عایله شرایطیده اولغهیگن، سلاموطندار بیلن صحبتده، آنهسی اکه-اوکهلرینی اوستون دیب بیلگن و قیز بولگنی اوچون او عایلهده دایما پستراق اورینده بولگنینی حس قیلگنینی اېتهدی. اونگه کوره: «عایلهمیزده اوغیل و قیز اورتهسیدهگی کمسیتیش جوده کتته اېدی؛ وفات ایتگن آنم بونی اېنگ کوپ قیلگن. او اوغیللریگه جوده قدر قویگن و قیزلرینی پست گه سورگن اینیقسه مین، اوییمیزدهگی اېنگ کیچیک فرزند بولگنیم اوچون. آنم مینگه سین اوغیللریمنینگ درجهسیگه یېته آلمهیسن دییر اېدی. آنم بونگه رخصت بیرمسدی، اکه-اوکهلریم اېسه قیز اوقیسه اونگه نیمه فایده؟ دییشردی.»
دایکندیلیک ۳۰ یاشر زهرا شوندهی حکایه قیلهدی، نهفقط اکه-اوکهسی تامانیدن تورموش اورتاغینی تنلش و کیینیش طرزده چېکلنمهگن، بلکی آنهسی هم شخصی حیاتیدهگی قرار قبول قیلیشده کمسیتگن. اونینگ ایتیشیچه: «آنم کوپراق بیزنی شوندهی قیلیشگه و شوندهی حرکت قیلیشگه مجبور قیلردی، شونده اکه-اوکم راضی بولسین و تصدیقلهسین، بیز اۉزیمیز خواهلهگن ایشنی قیلمسلیگیمیز کېرهک اېدی. بعضی قرارلر یا کی تورموش اورتاغینی تنلشده، اکه-اوکم یعنی اوی باشلیغی هم آنم هم کمسیتگنلر.
کابللیک ۱۷ یاشر تمنا، عایلهدهگی کمسیتیشدن شکایت قیلیب ایتیشیچه، عایله تامانیدن اعتبارسیزلیک قیلدیریلگنی سببلی اۉزینی بیگانه حس قیلهدی. او شوندهی دیېدی: «آتم و آنم اکه-اوکم گه کوپراق اعتبار بیریشهدی، بو اېسه جمعیتده هم اۉزیگه بولگن ایشانچیمنی یوقاتیشیمگه سبب بولدی. بیزنینگ عایلهمیزده اوغیللر گه کوپراق اعتبار قرهتیلهدی. کوپراق اوغیللرنی کورسلر گه یوباریشهدی؛ بیز بارماقچی بولسک پول یوق دیېشهدی یا کی ایش یوق دیېشهدی. دوستلریمنینگ عایلهلری بیزنیکی کبی بولمهگنیده، یامان حسلر تاپیلهدی، اۉزیگه بولگن ایشانچیم پسهیب و اۉزیمدن نفرت قیلهمن.»
حلی هم عنعنهلر قانوندن اوستون تورهدیگن جمعیتده کوپلب قیزلر عایلهدهگی عدالتسیز قرهشلرنینگ قربانی بولهدی؛ بو کمسیتیش اوی تورلریدن باشلنیب، بوتون جمعیت گه ترقهلهدی. متخصصلرنینگ فکریچه، اېنگ کیچیک اجتماعی بیرلیک – یعنی عایله – درجهسیده عدالت اورنهتیلمهگونچه، جمعیتده تینگلیک حقیده گپیریش فقط بوش شعار بولیب قالیشی ممکن.
