حضانت؛ اسلام دینی و افغانستان قانونی اساسیده، حیات بیرینچی ییللریده آنه گه بیریلهدیگن حقوق. بالهلرینینگ حضانتینی آلالمهگن آنهلردن بیرقطاری، سلاموطندار بیلن صحبتده، حضانت حقینی آلیش، عملده زورهوانلیک، ایر عایلهسینینگ باسیملری و عایلهدهگی عرف-عادتلر طفیلی اولرنی قانونی حقنی آلیشدن محروم قیلگن عامللردن حسابلنهدی. شریعت و مدنی قانون اساسیده، باله تیریکچیلیگی بیرینچی ییللریده حضانت حقوقی گه ایگه. اوغیل ۷ یاشرلیگی و قیز اېسه ۹ یاشرلیگیگچه آنه تامانیدن باقیلهدی.
حقوقشناس مدثر ممتاز، بوتوغریده شوندهی دیېدی: «فقهی قاعدهمیز بار کتگوری گه بولینگن. اوغیلنینگ حضانتی ۷ یاشر و قیزنینگ حضانتی ۹ یاشرلیگیگچه دیر. ییر وفات قیلگن حالده، خانم یا کی تورموش اورتاق تیریک بولسه، حق عیال دن. کېین اېسه، اگر آنه بولمسه یا کی مشکلی بولسه، یا کی حضانتنی آلیشگه لایق بولسه یا کی بولمسه و قیینچیلیگی بولسه، ایکینچی آدیمده آنه بویی گه بیریلهدی. اوچینچی آدیمده آته بویی گه و کېین اېسه خاله و عمه.»
عینحالده، قانون حضانت حقینی بیلگیلب قویگن بولسهده، ایریم عیاللر شوندهی شرایطلر گه دوچ کیلماقده کی، بو حقنی آلیش اولر بعضی معاملهلرنی امضالش گه مجبور. کابللیک مقبوله، آلتی آیلیک چقهلاغینینگ حضانت حقینی آلیش گه اولگورمهگن عیال. اونگه کوره، اجرهلیش پیتیده بالهسینینگ حضانتینی آلیش یا کی طلاقدن بیرینی تنلش گه مجبور بولگن. او شوندهی دیېدی: «طلاق بیرمسدی؛ یعنی قاری صاحبلر محکمهده اېدی، ایتدیلر هر قندهی هم بولسه راضی بولسین طلاق بیریشگه. عکس حالده، بیز زور بیلن طلاق بیر دیه آلمهیمیز، ېنههم چقهلاغیمنی آلیشدن باشقه هېچ نرسه گه راضی بولمسدی.»
حقوقشناسلرنینگ فکریچه، محکمهنینگ قراریگه فقط بالهنینگ یاشی اېمس، بلکی بالهنینگ منفعتی – قانونده اساسی میزان دیب اعتراف قیلینگن عاملی – اساس بولهدی.
حقوقشناس احمدظاهر جاغوری شوندهی دیېدی: «مذکور قانوننینگ ۲۵۱ مادهسی اساسیده، باله حضانتینی آلگن کیشی، اونینگ آتهسی هم بولسه، باله مصلحتی گه توگمهیدی، محکمه قیله آلهدی بالهنی تعلیم و تربیه اوچون حضانت کوچیگه ایگه بولگن ایکینچی درجهلی کیشی گه تسلیم بیرسه.»
ایر و ایرکک حاکم بولگن عایلهده دایمی باسیملر، اوشبو گزارشده صحبت قیلگن عیاللر حضانت حقی اولردن آلینگن عامللردن بیری دیب اتهگنلر.
۲۶ یاشر کبرا، بو عیاللردن بیری اجرهلیش پیتیده قیزی قارنیده بولگن. اونینگ ایتیشیچه: «اجرهشدیم، حوزه باردیم، قیزیم قارنیمده اېدی، کېین اېسه آتمنینگ اوییده دنیا گه کیلدی. سوت بیریش اوچون قنچه التماس قیلمهی، بیش کونلیگیده آلیب کیتدیلر.»
دین عالملری، بیلگیلنمهگن یاشده بالهنی آنهدن اجرهتیشنی ناتوغری و ظلم دیب و شریعت حکمی عملگه آشیریلیشیگه تأکیدلهیدیلر.
دین عالمی عبدالاحد عتید شوندهی دیېدی: «اسلامده حنفی فقه و مدنی قانون اساسیده، افغانستانده یوزلب ییلدن بیری عملگه آشیریلماقده، قیز بالغ بولمهگونچه آنه آلدیده بولهدی و اوغیل اېسه ۷ یاشر بولمهگونچه. بو حق اعتبار گه آلینمهی و باله بیلگیلنگن یاشده آنهدن اجرهتیلسه، ظلم و اسلام قاعدهلریگه ضد دیر.»
روانشناسلر گه کوره، حضانت اوستیده عایلهوی تارتیشو، بالهنینگ روحی گه سلبی تأثیر قویهدی. روانشناس سیدنصرت فروتننینگ ایتیشیچه، گناه، توشکونلیک، تجاوزکارلیک و اوقیشدهگی پسهیش – بالهلر عایلهوی ماجرالر اینیقسه حضانت مسئلهسی حل بولهیاتگن دورده، بالهلرده کوزهتیلهدیگن عاقبتلردن دیر.
اونینگ ایتیشیچه: «او اۉزینی گناهکار و مقصر حس قیلهدی – آته و آنهسی اجرهلیشده رولی بارلیگینی اویلهیدی، اولرنی گپیگه قولاق سالیشیم کېرهک اېدی دیب اوز-اوزیگه ایتهدی، اولر اجرهلمهگنده فلان ایشنی قیلگن بولردیم.»
اسلام امیرلیگی امرمعروف و نهی منکر وزیرلیگینینگ، حضانت حقی بارهسیده عایلهلرنی خبردار قیلیش ریجهلری توغریسیده فکر-ملاحظهسینی اورگهنیشنی اېستهدیک؛ بیراق کیتمه-کیت سعی-حرکتلر بیلن جواب آلالمهدیک.
شریعت و قانون حضانتنی اولا آنه گه بیریش گه آچیق-آیدین استوارلیک بیرگنیگه قرهمی، عیاللرنینگ حکایهلری شونی کورستهدی کی عایلهوی باسیملر، ناتوغری مدنی قرهشلر و اجرهلیش کېینگی کېسکین ضدیتلر بو حقنی کوپلب عیاللر اوچون قیین بیر مسئله گه ایلنتیریب قویگن.
جمعیتشناسلرنینگ فکریچه، دولت همکارلیک قیلیشی، یېتکرمهلرنینگ خبردارلیک قیلیش دستورلری، مدنی قرهشلر اوزگریشی، عیاللر و بالهلر مستقیم طرزده قۉللب-قوتلنیشی قیله آلهدی عایلهلرنی زورهوانلیک، باسیم و عدالتسیزلیک دایرهسیدن چیقرسه.