در میانه‌ی دشواری‌هایی که زنان در افغانستان با آن روبه‌رو اند، الزامی‌بودن داشتن هم‌راه محرم مرد هنگام بیرون‌شدن از خانه، زنانی که شوهران شان در مهاجرت به سر می‌برند را برای رفت‌وآمدهای بیرون از خانه با مشکل روبه‌رو کرده است.
در این گزارش با ۲۵ زن که شوهران شان به دلیل‌های مختلف مهاجر شده اند، گفت‌وگو شده است و همه‌ی این زنان، می‌گویند که سخت‌گیری بر رفت‌وآمد بیرون از خانه، زندگی را به آن‌ها دشوارتر کرده است.
گفته شده که پس از توشیح قانون امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، سخت‌گیری‌ها بر رفت‌وآمد زنان در برخی از ولایت‌ها بیشتر شده است. در هیچ ماده‌ای از این قانون نیامده است که زنان بدون داشتن هم‌راه محرم مرد، نمی‌توانند از خانه‌های شان بیرون شوند؛ تنها در ماده‌ی ۲۰ قانون امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر آمده است که رانندگان، زنان تنها و بدون محرم را انتقال ندهند.
شماری از گفت‌وگوشوندگان در این گزارش، می‌گویند که به دلیل سخت‌گیری‌ها بر رفت‌وآمد زنان بدون محرم، با دشواری روبه‌رو اند. مرسل، باشنده‌ی کاپیسا و لیلا، باشنده‌ی کندز، در گفت‌وگو با سلام‌وطندار می‌گویند که برای رفتن به درمان‌گاه، بازار یا حتا برای رسیدگی به نیازهای نخستین زندگی، با مشکلات جدی روبه‌رو شده اند.
سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید
مرسل، می‌گوید: «چند روز پیش برای خرید سودا بازار رفتم؛ مرا ایستاد کردند و گفتند محرم نداری، کجا می‌روی؟ چیزی نگفتم، چی بگویم؟ گفتم محرم ندارم، مرد در خانه ندارم، کی را بیاورم؟ فامیل پدرم این جا نیست، مزارشریف است؛ مرا کَی اجازه می‌دهند که بروم و با آن‌ها زندگی کنم. امید من خداست و همان شوهرم.»
لیلا، نیز می‌گوید: «نگرانی‌های من بیشتر این است که به عنوان یک زن نمی‌توانم خودم شخصاً بازار بروم یا خودم کارهای خود را به تنهایی پیش ببرم؛ یک طفلم مریض می‌شود نصف شب، شوهرم هم نیست. آیا من می‌توانم بروم دروازه‌ی همسایه را تک‌تک بزنم و یک مرد بی‌گانه بیاید با ما؟»
این زنان، می‌گویند که محدودیت وضع‌شده بر رفت‌وآمد زنان، سبب شده است که به شوهران شان وابستگی بیش‌تری پیدا کنند؛ در حالی که شوهران شان بیرون از افغانستان اند.
تمکین، باشنده‌ی جوزجان، وضعیت خود را چنین روایت می‌کند: «از خانه بیرون رفته نمی‌توانم؛ می‌گویند زن تنها کجا می‌روی؟ باز اگر سر رفتن پافشاری کنم، می‌گویند با ایورت/برادر شوهرت برو. من هیچ دوست ندارم با یک مرد به جز شوهرم به شهر و بازار برای خرید بروم؛ برای همین، خیلی وقت‌ها هر چیز نیاز داشته باشم، می‌گویم خود آن‌ها بیاورند. هرچند بیشتر وقت‌ها به دل من نیست لوازم آوردگی شان.»
کرشمه، دیگر باشنده‌ی جوزجان، نیز وضعیت خود را چنین روایت می‌کند: «مشکلات زیاد است؛ وقتی پسرم مریض شده بود، در این جا تداوی‌اش نمی‌شد؛ مجبور شدم خارج از ولایت بروم و طفلکم را در آن جا تداوی بکنم؛ به ولایت بلخ بردم آن هم با بسیار مشکلات بردم؛ چون فامیل اجازه نمی‌دادند و توانستم به کمک شوهرم آن‌ها را راضی بکنم و پسرکم را ببرم به مزارشریف و آن جا تداوی‌اش را بکنم.»
یافته‌های این گزارش، نشان می‌دهد که شوهران ۱۹ زن به دلیل بی‌کاری، شوهر یک زن برای تحصیل و شوهران پنج زن دیگر به دلیل برخی مشکلات، به بیرون از افغانستان رفته اند.
فریبا، باشنده‌ی فراه، در این باره می‌گوید: «تا کار می‌کند، پولش را به ما به افغانستان روان می‌کند. شرایط زندگی خیلی سخت شده؛ چی در خانه باشی، چی بیرون از خانه باشی؛ واقعاً شرایط سختی را ما تیر می‌کنیم. داخل خانه از فقر و بدبختی که پول وجود ندارد، کار نیست، اولاد ما نیازهای متفاوت دارد که از ما تقاضا می‌کند.»
فرزانه، باشنده‌ی بادغیس، نیز در این باره می‌گوید: «شوهرم رفته به ایران؛ این جا کار نبود؛ بدبختی بود؛ روزگار ما نمی‌چلید.»
با این حال، عالمان دین، می‌گویند که تأکید اسلام بر داشتن هم‌راه محرم مرد هنگام بودن در بیرون از خانه، به هدف حفظ امنیت و کرامت زنان است؛ اما در صورتی که زن بنابر هر دلیلی، محرم شرعی نداشته باشد، می‌تواند با رعایت دستورهای شرعی در بیرون از خانه نیز به کارهایش رسیدگی کند.
قطب‌الدین مجتهد، عالم دین، در این باره می‌گوید: «در صورتی که محرم‌های زنان به دلیل سفر یا فوت در دست‌رس نباشند، اسلام تأکید می‌کند که زنان با رعایت اصول شرعی و اخلاقی، مثل حفظ حجاب، میتوانند به امور خود ادامه دهند. این اصول و آموزه‌ها به هدف حفظ امنیت و کرامت زنان در شرایط خاص وضع شده است.»
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
رعایت قوانین الزامی است و توجیهی برای سرپیچی از آن وجود ندارد. با این همه، حقوق‌دانان اما به این باور اند که در کنار مکلفیت شهروندان در پیروی از قانون، نیاز است که مسوده‌های قانون هم فراهم‌کننده‌ی رفاه و امنیت برای مردم باشد، نه مسبب یک مشکل دیگر.
نورآقا شعیب، حقوق‌دان، می‌گوید که حضور حتمی محرم به ویژه به زنانی که شوهران شان مهاجر اند، باید در استثنا قرار داده شود. «از لحاط قواعد فقه اسلامی، ممنوعیت مطلق در قسمت رفت‌وآمد خانم‌ها وضع نشده است قاعده‌ی مانعه به خصوص وقتی که به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، ممانعت قانونی وجود ندارد و خانمی که به سن بلوغ رسیده باشد، حق دارد به خاطر نیازها و سایر کارهای تجارتی و رفع یک ظلم، فردی را به حیث وکیل انتخاب کند؛ حق شان است. از لحاظ قوانین هم میتوانند از حقوق خود دفاع و مشکلات خود را حل کنند.»
این در حالی است که سیف‌الاسلام خیبر، سخن‌گوی وزارت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر حکومت سرپرست، در یک پیام کتبی به سلام‌وطندار می‌گوید زنانی که شوهران شان هم‌راه شان نیست، اعضای خانواده‌های شان میتوانند آنان را هم‌راهی کنند.
محدودیت کاری، مسئولیت پیشبرد زندگی و خلای پشتیبانی شوهر، از مشکلات زنان در کشوری است که بر اساس آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت، از ۲۰۲۰ به این سو، حدود هشت میلیون افغان به کشورهای مختلف مهاجرت کرده اند.
