هم‌زمان با آغاز روزهای نخست سال ۲۰۲۴، اما نمی‌توان از آن چه در ۲۰۲۳ بر زنان افغانستان گذشت، چشم‌پوشی کرد؛ چیزهایی که بخش بزرگی از حقوق زنان در این کشور را گرفته است. به همین دلیل، در این گزارش به سرگذشت زنان افغان بر اساس گزارش‌های پژوهشی و روایتی که رادیو سلام‌وطندار از گفت‌وگو با زنان افغان در ولایت‌های گوناگون کشور تهیه و پخش کرده است، می‌پردازیم.
در لایه‌های زیرین جامعه‌ی سیاسی افغانستان انسان‌هایی هستند که کم‌تر صدای آن‌ها شنیده شده و بیشتر این انسان‌ها را زنان تشکیل می‌دهند؛ از این رو، توجه و رسالت اجتماعی رادیو سلام‌وطندار برای پوشش موضوع‌های مرتبط به زنان، گزارش‌های متعدد و متنوعی را با محتواهای گوناگون در باره‌ی زنان افغان تهیه و پخش کرده است.
یافته‌های سلام‌وطندار از تهیه‌ی ۳۰ گزارش پژوهشی در حوزه‌های مختلف زندگی زنان در افغانستان در جریان ۲۰۲۳ میلادی نشان می‌دهد که پس از تحولات اخیر در کشور، بخش‌های مختلف زندگی زنان در افغانستان بحرانی و بسیاری موارد با چالش‌های کم‌پیشینه روبهرو شده است. بیشتر این تغییرات و چالش‌ها در برابر زنان، ناشی از محدودیت‌هایی است که از سوی حکومت سرپرست افغانستان در برابر زنان وضع شده است. بخش‌های محدودشده در برابر زنان شامل بخش‌های اقتصادی، کاری، روانی، حقوقی و اجتماعی است که در این میان، مهم‌ترین تراژدی که به وجود آمده، محدودیت کاری در برابر زنانی است که به تنهایی نان‌آور خانواده هستند.
سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید
با این حال، در جریان تهیه‌ی این گزارش‌ها از سوی سلام‌وطندار، در مجموع با ۱۰۲۶ زن، ۳۳ کارشناس حوزه‌های گوناگون، ۱۷ فعال حقوق زن، ۱۸ مسئول و سخن‌گوی اداره‌های حکومتی و هفت مسئول نهادهای غیرحکومتی، گفت‌وگو شده است.
زنان و محرومیت اجتماعی
سلام‌وطندار برای بررسی وضعیت زندگی زنان در گزارش‌های پژوهشی‌ای از گفت‌وگو با ۲۶ وکیل مدافع زن، ۲۰ ورزش‌کار زن، ۱۸ سینماگر زن، سرنوشت خانه‌های امن، ۲۴ آرایش‌گر زن، ۱۶ نظامی زن، ۳۰ زنی که نمی‌توانند جواز کار در بخش‌های فعال برای زنان بگیرند و ۱۳ زنی که از اداره‌های دولتی و غیردولتی برکنار شده اند، به داده‌هایی دست یافته است که نشان می‌دهد زنان در افغانستان با محرومیت‌های ساختاری و حقوقی بی‌پیشینه‌ای روبهرو هستند.
این زنان پس از محرومیت از کار، با مشکلات روانی و اقتصادی روبهرو شده اند. شماری از آنان مهاجرت کرده یا در پی مهاجرت از کشور اند و شماری هم در سخت‌ترین شرایط در افغانستان زندگی می‌کنند. بر اساس یافته‌های این گزارش‌ها، عده‌ای از زنان پس از بی‌کارشدن به تکدی‌گری یا به کارکردن در خانه‌ها رو آورده اند.
زنان و بحران اقتصادی
زنان در افغانستان به دلیل هنجارهای اجتماعی، کم‌تر به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف پرداخته اند و این مسئله بیشتر در تاریخ افغانستان ریشه دارد و در دو دهه‌ی پسین زنان در افغانستان از سرمایه‌گذاری‌های کوچک تا راه‌اندازی کارگاه‌های درآمدزا، یکی از منابع مهم اقتصادی هم به کشور و هم به خود شان بودند؛ اما پس از فروپاشی نظام جمهوری، این بخش مرتبط به زنان نیز بیش‌ترین آسیب را پذیرفته است. به همین دلیل، سلام‌وطندار سال گذشته برای بررسی درآمد و وضعیت اقتصادی زنان به تهیه‌ی گزارش‌هایی پرداخت که در آن‌ها با ۲۳ زن تجارت‌پیشه و صنعت‌کار و ۲۱ زنی که در حوزه‌های فعال برای زنان کار می‌کنند، گفت‌وگو شده و به داده‌هایی دست یافته است که نشان می‌دهد زنان به لحاظ اقتصادی در وضعیت بحرانی به سر می‌برند. زنان تجارت‌پیشه و صنعت‌کار، هم‌چنان تأکید می‌کنند که به دلیل محدودیت‌ها در برابر زنان، کار آن‌ها پرچالش و آسیب‌پذیر شده و در درآمد آنان نیز کاهش آمده است.
زنان و بی‌توجهی امدادگران
با توجه به این که نهادهای کمک‌کننده به برخی از نیازهای جامعه رسیدگی می‌کنند و حکومت سرپرست نیز به گونه‌ای خود را در این بخش مسئول می‌داند؛ اما یافته‌های سلام‌وطندار از گفت‌وگو با ۲۱ زن دست‌فروش، ۲۸ زن تکدی‌گر و ۲۲ دختر کودک کار در کابل، نشان می‌دهد که بیشتر این کودکان و زنان بدون دریافت کمک مالی یا شامل‌شدن در برنامه‌های ظرفیت‌سازی، از کار در جاده‌ها از سوی حکومت سرپرست منع شده اند و این در حالی است که شماری از زنان به دلیل فقر و ناچاری و برای نجات از گرسنگی به کار در روی جاده‌ها رو آورده اند. این یافته‌ها هم‌چنان نشان می‌دهد که گفت‌وگوشوندگان از این قشر هیچ گونه کمک مالی هم دریافت نکرده اند.
زنان و خشونت‌های نهادینه‌شده
با توجه به تاریخی‌بودن پدیده‌ی خشونت در برابر زنان در کشورهای جهان سوم به ویژه افغانستان، سلام‌وطندار با راه‌اندازی نظرسنجی در میان زنان برای دست‌یابی به آماری که نشان دهد چه شمار زنان با خشونت‌ها روبهرو هستند و این خشونت‌ها بیشتر از کدام نوع است، داده‌های به‌دست‌آمده از ۲۷ ولایت کشور از گفت‌وگو با ۳۲۶ زن نشان می‌دهد که از هر چهار زنی که با آن‌ها گفت‌وگو شده است، سه زن با خشونت روبهرو هستند و بیش‌ترین شمار گفت‌وگوشوندگان که ۵۴ درصد را شامل می‌شود، با خشونت روانی روبهرو شده اند.
زنان و بخش صحت
یافته‌های سلام‌وطندار از بررسی وضعیت قابله‌ها در سراسر کشور، نشان می‌دهد که آنان با کم‌بود زمینه‌ی کاری روبهرو اند. در این گزارش با ۳۶ زن قابله در سراسر کشور گفت‌وگو شده که نشان می‌دهد کم‌بود امکانات صحی، کم‌بود معاش و کم‌بود زمینه‌ی کار، از چالش‌های عمده‌ی قابله‌ها در کشور بوده که روی دست‌رسی زنان به خدمات صحی نیز اثر گذاشته است.
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
هم‌چنان سلام‌وطندار بررسی‌ای را در ۱۷ ولایت انجام داده که در ۱۳ ولایت آن، دست‌رسی زنان به خدمات صحی با مشکل روبهرو بوده است و مسئولان هشت ولایت با تأیید کم‌بود خدمات صحی برای زنان، کم‌بود کارگزار صحی زن و تجهیزات صحی را، از دلیل‌های عمده برای چالش در خدمات صحی برای زنان عنوان کرده اند.
زنان و رسانه
رسانه‌ها در کشورهای در حال توسعه مظهر نوعیت جامعه و آزادی‌های فردی است. پس از فروپاشی جمهوری، حضور زنان در رسانه‌ها با گونه‌های محدودیت روبهرو شد؛ تا آن جا که آمارها نشان می‌دهد حضور زنان در رسانه‌ها با کاهش چشم‌گیری روبهرو شده است. سلام‌وطندار برای تهیه‌ی گزارشی در این بخش، با مسئولان ۵۵ رسانه و ۱۷ روزنامه‌نگار گفت‌وگو کرده است که داده‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد حضور زنان در ۵۵ رسانه کاهش ۶۶درصدی داشته است. بر اساس این بررسی، ۸۳۱ زن در ۵۵ رسانه‌ی مختلف در حکومت پیشین ایفای وظیفه می‌کردند؛ اما پس از روی‌کارآمدن حکومت سرپرست این رقم به ۲۸۸ زن کاهش یافته است. در همین حال، انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان از کاهش ۸۱درصدی و کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران افغان از کاهش ۷۰درصدی حضور زنان در رسانه‌های کشور، خبر می‌دهند.
زنان و محرومیت حقوقی
با توجه به سنتی‌بودن هنجارهای شکل‌گرفته در افغانستان و هم‌چنان نبود سازوکارهای مشخص حقوقی برای برخورداری زنان از حقوق ذاتی، سبب شده در روند دعواهای حقوقی و هم‌چنان اتخاذ تصمیم برای تشکیل خانواده، زنان با محرومیت حقوقی روبهرو می‌شوند.
سلام‌وطندار برای تهیه‌ی گزارش‌ها در این بخش، با شش زنی که حق سرپرستی فرزندان شان از آنان گرفته شده است، ۷۴ زن بیوه، چهار زنی که به گونه‌ی اجباری و زیر سن ازدواج کرده اند، ۳۰ دختری که با تبعیض در خانواده‌های شان روبهرو اند، ۱۹ زن مطلقه، ۱۹ زن امباق‌دار و ۱۷ زنی که نتوانسته اند حق میراث شان را به دست بیاورند، گفت‌وگو کرده و به داده‌هایی دست یافته است که نشان می‌دهد وضعیت حقوقی زنان در افغانستان نگران‌کننده است و هیچ نهادی در این بخش به آن‌ها کمک نمی‌کند.
