«قبلاً تنها رادیوی کابل بود؛ اما حالا از ساعت شش تا ۱۰ صبح، برنامه‌های خبری و برنامه‌های اجتماعی که به مشکلات مردم می‌پردازند را از رادیو بی‌بی‌سی، سلام‌وطندار و رادیوی دری ایران می‌شنوم. رادیو، به ویژه برنامه‌های اجتماعی آن برای آگاهی‌دهی به مردم بسیار مفید است، حتا به فرزندانم که رادیو نشنیده اند، این را بازگو کرده‌ام.» این حرف‌های عبدالقدیر ۷۲ ساله، باشنده‌ی تخار است که بیشتر ساعت‌های بیداری‌اش را پای رادیو می‌گذراند. او، از پا معیوب است و ۲۳ سال می‌شود که بینایی‌اش را نیز از دست داده است. عبدالقدیر از هفت‌سالگی تا کنون، شنونده‌ی برنامه‌های رادیویی بوده و در بیشتر از دو دهه‌ی گذشته که به دلیل ناتوانی جسمانی، نمی‌تواند دیگر رسانه‌ها را دنبال کند، تنهایی‌اش را با گوش‌دادن به برنامه‌های رادیویی پر می‌کند.
رادیو که از قدیمی‌ترین رسانه‌های جمعی است، با وجود واردشدن رسانه‌های دیداری و برقی/الکترونیکی که به راحتی در شهرها در دست‌رس است، هنوز جایگاه خودش را به عنوان رسانه‌ای مهم حفظ کرده است. در افغانستان که بیشتر شهروندان آن بی‌سواد یا کم‌سواد اند و در سوی دیگر، دست‌رسی‌نداشتن به برق همه‌وقت و اینترنت، رادیو به ویژه در روستاها، تنها ابزاری برای انتقال و دریافت اطلاعات است.
با این حال، در شهرها نیز گروه‌های خاصی از شهروندان مانند تکسی‌ران‌ها اند که رسانه بیشتر در رادیو برای شان خلاصه می‌شود. بهزاد، راننده‌ی تکسی در کوته‌ی‌سنگی شهر کابل، می‌گوید که از ۱۰ سال به این سو، روزانه شش تا هفت ساعت به برنامه‌های رادیویی گوش می‌دهد. او می‌افزاید: «روزانه وقت ندارم که تلویزیون ببینم یا از اینترنت استفاده کنم؛ از رادیو استفاده می‌کنم تا از خبرهای روز آگاه شوم. بیشتر به رادیوهایی مانند رادیو آرمان، سلام‌وطندار، رادیو آزادی گوش می‌دهم. برنامه‌های خبری، اجتماعی و برنامه‌هایی که به مشکلات مردم می‌پردازند را دنبال می‌کنم.»
سلام‌وطندار فارسی را در فیسبوک دنبال کنید
همین گونه، کم‌تر شهروندی را می‌توان یافت که در شهرها زندگی کند و هنگام رفت‌وآمد در تکسی‌ها یا موترهای شهری، چند دقیقه‌ای به برنامه‌ی رادیویی گوش ندهد. رخسار، باشنده‌ی کابل، در حالی که درون تکسی‌ای منتظر است تا شمار سواری‌های آن تکمیل شود، می‌گوید: «در گذشته‌های دور که برق دولتی نبود هم رادیو داشتیم و بعدتر از طریق موبایل‌های ساده می‌توانستیم به رادیو گوش بدهیم.» او که در مرکز آموزشی‌ای آموزگار است، اکنون نیز ساعت‌هایی از روز را با شنیدن برنامه‌های رادیویی سر می‌کند. «به ویژه برنامه‌های صبح‌گاهی که هنگام رفت‌وآمد در موتر رادیوهای شان روشن است و ترجیح می‌دهم که روز خود را با برنامه‌های خبری یا موسیقی که خیلی دل‌نشین است و برنامه‌هایی که صدای مردم را مستقیماً به ما پخش می‌کنند، شروع کنم.» به باور رخسار، در دست‌رس‌بودن رادیو، سبب شده که شماری از شهروندان در هر زمان و شرایطی که بخواهند، بتوانند به آن گوش دهند. او می‌گوید: «هم‌چنین برنامه‌هایی که در رادیو پخش می‌شود، طولانی و زمان‌گیر نیست؛ این برنامه‌ها آگاهی‌دهنده و عام‌فهم اند که همه می‌توانند محتوای آن را بفهمند و مردم نیز می‌توانند به راحتی مشکلات شان را از این طریق شریک کنند و آن‌ها نیز صدای مردم را به گوش مقام‌ها می‌رسانند.»
نشرات رادیویی پس از روی‌کارآمدن امارت اسلامی
محتوای شنیداری که از دیرباز در سراسر جهان مورد توجه مخاطبان بوده، در افغانستان نیز مخاطبان بی‌شماری دارد. به دنبال روی‌کارآمدن امارت اسلامی و ازمیان‌‌رفتن رسانه‌های چاپی و محدودشدن فعالیت رسانه‌های تصویری، رادیوها در حالی که با محدودیت‌های نشراتی و مالی روبه‌رو اند، اکنون کارکرد و نقش مؤثرتری در زمینه‌ی اطلاع‌رسانی و آگاهی‌دهی به شهروندان یافته اند.
فریده حفیظی، گزارش‌گر و گوینده‌ی رادیو «ریحان» در تخار، می‌گوید که پس از روی‌کارآمدن امارت اسلامی، در چه‌گونگی فعالیت رسانه‌ها به ویژه رادیوها، تغییرهای زیادی آمده است. به گفته‌ی او، به دلیل وضع محدودیت‌ها و کاهش منابع مالی، نشرات این رادیو از ۲۴ ساعت به ۱۲ ساعت کاهش یافته است. او می‌افزاید که در این رادیو بیشتر برنامه‌های اسلامی، فرهنگی، معلوماتی، اجتماعی و گزارش‌های روز در باره‌ی مشکلات مردم به طور ثبتی تولید می‌شود؛ در حالی که «در هنگامی که در یک کشور تحولی می‌آید، رسانه‌ها وظیفه دارند برنامه‌ای را تولید کنند که روحیه‌ی مردم را بالا ببرد، به ویژه زنان و دختران که از لحاظ روحی آسیب دیده اند.»
همین گونه، حسیب‌الله غلامی، مدیرمسئول رادیو «صدای سرپل»، می‌گوید با وجود محدودیت‌های مالی که سبب ازدست‌دادن شمار زیادی از کارمندان این رسانه شده، به فعالیت شان ادامه داده اند. در این رادیو، برنامه‌های اسلامی، سیاسی، اجتماعی، هنری و فرهنگی ثبتی و زنده پخش می‌شود.
به دنبال بازگشت امارت اسلامی به قدرت، فعالیت‌های رسانه‌ای در افغانستان محدود و بیش از نیمی از رسانه‌ها، بسته شده که دستگاه‌های رادیویی نیز شامل آن است. نهاد پشتیبان رسانه‌های آزاد افغانستان (نی)، روز دوشنبه، ۲۴ دلو، در اعلامیه‌ای به مناسبت روز جهانی رادیو، گفته که ۴۸ درصد دستگاه‌های رادیویی در افغانستان از فعالیت بازمانده اند.
نی، گفته که از ۳۰۷ دستگاه رادیویی که در دو دهه‌ی گذشته در کشور فعال بوده، ۱۳۷ دستگاه آن دیگر فعالیتی ندارند. در همین حال، عبدالمتین قانع، سخن‌گوی وزارت اطلاعات و فرهنگ، می‌گوید که در یک‌ونیم سال پسین، دستگاه‌های رادیویی کمی از فعالیت بازمانده اند و اکنون، بیش از ۱۸۷ رادیو در افغانستان فعالیت دارند.
سلام‌وطندار فارسی را در تویتر دنبال کنید
در سوی دیگر، عبدالحق حماد، رییس نظارت بر نشرات رسانه‌ها وزارت اطلاعات و فرهنگ، مشکلات اقتصادی را دلیل اصلی بسته‌شدن رادیوها عنوان می‌کند. هم‌زمان، او با اشاره به معافیت جرایم مالیاتی و پرداخت باقی‌های مالیاتی در قسط‌های سه‌ساله، می‌گوید که امارت اسلامی، تلاش دارد تا سهولت‌هایی برای رسانه‌ها فراهم کند که آن‌ها بتوانند به فعالیت شان ادامه دهند.
نقش اطلاع‌رساننده‌ی رادیو در افغانستان
به باور کارشناسان و فعالان رسانه‌ای، بی‌سوادی بخش بزرگی از جمعیت روستایی و دست‌رسی‌نداشتن به رسانه‌های تصویری، رادیو می‌تواند برای انتقال اطلاعات، شکل‌دهی افکار و افزایش سطح آگاهی آن‌ها مؤثر باشد.
مصطفا مدثر، آگاه مسائل رسانه‌ای، می‌گوید: «قبل و پس از گسترش سایر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، رادیو تنها منبع خبر و اطلاعات برای همه شهروندان به ویژه روستانشینان بوده که به این لحاظ می‌تواند به معنای واقعی یک رسانه‌ی همگانی باشد.»
در سوی دیگر، او با اشاره به یک‌نواخت‌بودن برنامه‌های رادیویی، می‌گوید که این وضعیت سبب شده است که علاقه‌ی مخاطبان به دنبال‌کردن رادیوها کاهش یابد. به باور او، کارگزاران و مسئولان رادیوها، باید تلاش کنند تا با درنظرداشت گروه‌های سنی و میزان دانش آنان، برنامه‌های شان را تهیه کنند.
در همین حال، حبیب‌الله جعفری، دیگر فعال رسانه‌ای، نیز می‌گوید که به‌بازارآمدن گوشی‌های هوش‌مند و گسترش شبکه‌های اجتماعی که رسانه‌ها را فردی کرده و شهروندان با استفاده از آن، از خبرها باخبر می‌شوند، سبب شده که نقش رادیو و علاقه به آن کم‌رنگ شود؛ اما در مکان‌هایی که این امکان‌ها وجود ندارد و برای افرادی که توانایی استفاده از این امکان‌ها را ندارند، رادیو، کارآمدترین و مفیدترین رسانه به شمار می‌رود.
گفتنی است که پس از همگانی‌شدن رسانه‌های چاپی، انتقال پیام از راه امواج رادیویی، انقلاب دوم در عرصه‌ی فرهنگی و دانش است؛ در حالی که در مقایسه با رسانه‌های چاپی، تحول بزرگی در زمینه‌ی اطلاع‌رسانی در سراسر جهان بوده است. در سوی دیگر، دست‌رسی آسان، داشتن قابلیت حمل‌ونقل، قابلیت اقناع و نفوذ، قابلیت استفاده‌ی توأم با دیگر فعالیت‌ها و قابلیت ارتباط با گروه‌های مختلف فرهنگی، سبب شده که با وجود ایجاد رسانه‌های متفاوت، رادیو هم‌چنان به عنوان رسانه‌ای اثرگذار و مهم به فعالیت ادامه دهد.
