کابل با جمعیت بیش از شش میلیون تن، پرجمعیت‌ترین و در عین حال بی‌نظم‌ترین شهر در کشور است. وضعیت در شهر کابل، از زوایای مختلف آشفته و در مواردی فاجعه‌بار است. ساختمان‌های غیرقانونی خانه‌های بدون نقشه، ترافیک سنگین و بی‌نظم، نبود جاده‌های معیاری، نبود سیستم آب‌رسانی و کانالیزاسیون و آلودگی هوا و بازار نامنظم، از عمده‌ترین مواردی اند که می‌توان آن را برجسته کرد.
در کنار آن، نبود مدیریت سالم شهرداری کابل، نیز یکی از چالش‌های دو دهه‌ی پسین بوده است. اما با قدرت‌گیری دوبارهی امارت اسلامی، تلاش‌های جدی برای نظم‌بخشیدن به این شهر جریان دارد. ساخت‌وساز در نقاط مختلف پایتخت، نشان از جدیت رهبری جدید شهرداری کابل دارد.
در این باره، گفت‌وگویی را با نعمت‌الله بارکزی، مشاور فرهنگی شهرداری کابل، انجام داده‌ایم.
پرسش: آقای بارکزی، در پایان سال ۱۴۰۲ قرار داریم. پلان و برنامه‌های شهرداری کابل در ۱۴۰۲ چه قدر عملی شده است؟
پاسخ: شما در جریان هستید که شاروالی کابل ۱۵۰ پروژه را در برنامه‌ی انکشافی خود در سال ۱۴۰۲گرفته بود که در حدود پنج میلیارد و ۲۴۰ میلیون افغانی بالای آن مصرف می‌آمد که الحمدلله تمام این مصارف از عواید داخلی شاروالی کابل بوده و پس از تحول سیاسی در کشور، شاروالی کابل یک افغانی نه از بودجه‌ی ملی وزارت محترم مالیه گرفته و نه پروژهای از بانک جهانی که سابق فعال بود، از حالت تعلیق برآمده است. اگر بخواهم تصویر کلی سال ۱۴۰۲ را برای تان ارائه کنم، این است که الحمدلله ما توانسته‌ایم بسیاری از سرک‌هایی که بند بودند یا پخته نشده بودند و یا به بهانه‌های مختلف منزوی شده بودند؛ آن‌ها را الحمدلله هم کارش را شروع کنیم و به اتمام برسانیم. نمونه‌ی واضح سرک کوتل است. شما در جریان هستید که این سرک تقریباً به یک خواب و خیال مبدل شده بود؛ اما الحمدلله کارش انجام شد و خوش‌خبری دیگر این است که بخش دوم یا لات دومش هم قراردادش صورت گرفته تا دو یا سه روز دیگر کار آن هم شروع خواهد شد؛ چون می‌دانید سرک کوتل یکی از سرک‌های اساسی و استراتژیک کابل است که ۱۰.۷ کیلومتر طول دارد. در کنار این مورد، در ساحات غیرپلانی ما هم بی‌توجه نبوده‌ایم؛ پروژه‌هایی را که پلان کرده بودیم، در حدود ۱۰۰ پروژه در ساحات غیرپلانی کارش تمام شده و در حدود ۶۰ پروژه نیز در مرحلهی دیزاین و تدارکات قراردارد که در سال آینده اجرا می‌شود. به این لحاظ، شاروالی کابل الحمدلله در سال ۱۴۰۲ پروژه‌هایی که در پلان داشته، یک بخش اعظم آن را تمام کرده و بقیه را نیز تمام خواهد کرد.
پرسش: مصرف بیش از پنج میلیارد افغانی، پول بسیار گزافی است. این ساخت‌وساز که شما نام بردید، مشخصاً چه تغییری در شهر وارد کرده است؟
پاسخ: ببینید، به خاطر این که بخواهیم یک شهر منظم داشته باشیم؛ شهر طولانی داشته باشیم؛ شهری با پتانسیل کلان اقتصادی داشته باشیم؛ یک فکتور اساسی همیشه وجود داشته که سرک است؛ یعنی این که ما همه جا می‌گوییم و واقعیت هم این است که ۷۵ درصد شهر کابل رشد غیرپلانی کرده، به خاطر این بوده که سرک‌ها به شیوه‌های عصری ساخته نشده بوده و مردم به گونه‌ی خودسر خانه ساخته اند. به همین خاطر، شاروالی کابل در حدود ۶۰ درصد این پول را در بخش زیربنا و سرک مصرف کرده است.
پرسش: شما همواره از غیراصولی‌بودن ساخت‌وساز در کابل حرف می‌زنید. این مشکل مربوط به مدیران گذشته‌ی شهرداری کابل است یا مشکل مردم؟
پاسخ: ببینید، وقتی ما در مورد یک شهر صحبت می‌کنیم، مردم روح شهر هستند. در غیر آن صورت، شهر همان چند قطعه سنگ، سمنت، گچ و مواد دیگر است. پس مدیریت که توسط مردم می‌تواند صورت بگیرد، نهادها نمی‌توانند انجام دهند. وقتی من در مورد غیرپلانی‌بودن شهر صحبت می‌کنم، در ۴۰ سال گذشته که حکومت‌های متفاوت آمده و رفته اند، بسیار کم در بحث شهروند و فرهنگ شهرنشینی کار صورت گرفته است. در این شهر یک تلاطم جریان داشته؛ یعنی این شهر پُر می‌شده و خالی می‌شده؛ یعنی اگر به تاریخچه‌ی کابل بنگریم، هشت تا نُه مرتبه این شهر پُر و خالی شده است. افراد متفاوت از اطراف آمده اند، ممکن آن‌ها با بحث‌های شهرنشینی آشنایی نداشتند. تراکم نفوس که در کابل وجود دارد، در دیگر شهرها وجود ندارد. این جا بحث فرهنگ شهرنشینی مطرح می‌شود، بحث حقوق همسایه مطرح می‌شود و بحث نظم مطرح می‌شود. بر اساس آمار، در شهر کابل نزدیک به هفت میلیون شهروند زندگی می‌کنند. فکر کنید اگر هفت میلیون شهروند بی‌مسئولیت این جا زندگی کنند، برای اصلاح هر شهروند یک مأمور نیاز است؛ اما پرسنل شهرداری کابل برای حل این موارد خیلی اندک است. اگر شهروندان مسئولیت‌های خود را به درستی انجام دهند، شهر منظم خواهیم داشت.
پرسش: بحث فرهنگ شهرنشینی و شهروندی، بخشی از مشکلات شهر کابل است؛ اما مشکل ساخت‌وساز بخش مرتبط به پلان شهرداری است؟
پاسخ: کاری که در ۴۰ سال گذشته در کابل انجام شده، مثلاً خشت، سنگ و سمنت آوردند، خانه ساختند؛ بدون این که آگهی داشته باشند که نقش در کجاست، حقوق همسایه چیست و یک کوچه باید چند متر باشد!؟ این نشان‌دهنده‌‌ی این است که مردم از اصول شهری خبر ندارند.
پرسش: اما از شهرداری جواز گرفته اند؟
پاسخ: نه! کدام جواز؟ یکی را به من نشان دهید. همین بلندمنزل‌هایی که خلاف اصول ساخته شده اند. بله! این گونه است، این‌ها برای پنج منزل و کار در هفتاد درصد از زمین جواز گرفته اند، اما اعمار کردند ۱۰ منزل در صددرصد زمین خود و خلاف جواز.
پرسش: آیا نظارت از جانب شهرداری کابل صورت نمی‌گرفت؟
پاسخ: شما آگاهی دارید! چند نفر به شاروالی کابل تمکین می‌کرد و می‌آمد جواز می‌گرفت!؟ شما از جریان بازکردن کوچه‌ها در کابل آگاهی دارید. کوچه‌ها را ملک شخصی ساخته بودند. شاروالی با این‌ها درگیر بود. کوچه‌ی جمعه‌خان همدرد یا آقای رحمانی که در آن دوران یک ساختار بود، شما شاهد بودید که چند کوچه را شخصی ساخته بود. حالا گپ این جاست که نهاد خدماتی مثل شهرداری، سرباز ندارد و چتر سیاسی که در گذشته جمهوریت بود و امروز امارت اسلامی است، باید از نهادهای خدماتی حمایت کند. حالا شهرداری کابل به عنوان یک نهاد خدماتی به همان مسیر خود روان است و هیچ نوع فشار سیاسی در ساخت‌وساز وجود ندارد. بحث فرهنگ شهری یک نزاکت است و اگر از طرف فردی مراعات نمی‌شود، ما نمی‌توانیم آن شخص را زندانی کنیم. فقط از طریق نرم‌های شهری می‌توانیم به او فشار وارد کنیم. بحث اخذ خدمات شهری نیز برای آن است که دوباره به شهروندان خدمات ترمیم و بازسازی جاده‌های و موارد دیگر ارائه شود.
پرسش: فکر می‌کنید وجود فساد در مدیریت شهرداری کابل، سبب ساخت‌وساز ۷۰ درصد ساختمان‌های غیرپلانی است؟
پاسخ: بحث این ساختمان‌های غیرپلانی از ۴۰ سال گذشته آغاز می‌شود. الحمدلله آمارها را اگر دنبال کنید، در حال حاضر کار برخی از ساختمان‌ها حتا تا مرحلهی گچ‌کاری رسیده است و بنابر تخلفات ساختمانی، کار آن‌ها متوقف ساخته شده است و تا زمانی که مشکل خود را حل کنند، آن‌ها حق استفاده از ساختمان را ندارند. دو شرط اساسی برای اعمار ساختمان وجود دارد؛ استحکامیت و ملکیت. هیچ کس حق ندارد که در ملکیت دولتی ساختمان اعمار کند و هیچ کس نمی‌تواند بدون استحکامیت ساختمان اعمار کند. ما با جان مردم نمی‌توانیم بازی کنیم؛ اصول صددرصد عملی می‌شود.
پرسش: پس سرنوشت این همه ساختمان‌های غیرپلانی و غیراصولی چه خواهد شد، همه تخریب می‌شود؟
پاسخ: تصمیم در مورد ساختمان‌های غیراصولی و غیرمعیاری، بستگی به همان دو فکتوری دارد که من قبلاً اشاره کردم. ساختمانی که استحکامیت نداشته باشد، تخریب آن قطعی است. من پیش از پیش حکمی صادر نمی‌کنم. اما برای سرنوشت ساختمان‌هایی که در یک ساحه‌ی سبز یا در یک ساحه‌ی غیردولتی ساخته شده، ادارات ذی‌ربط به شمول محکمه، تصمیم خواهد گرفت. هر ساختمان، قضیه‌ی خود را دارد و نظر به قانون در مورد هر کدام تصمیم گرفته خواهد شد.
پرسش: مدیریت شهرداری کابل از مشغله‌های جنجالی در گذشته بوده است. امروز با چه روشی مدیریت می‌شود، در چارچوب کدام قانون، آیا قانون شاروالی‌ها نافذ است؟
پاسخ: در قدم نخست هرچه خلاف شریعت باشد، اجرا نمی‌شود. این یک اصول کلی است. در قدم دوم، هر آن چه از جانب شهرداری کابل انجام می‌شود، مطابق به خواست و نیازمندی مردم است نه خواست فردی. برای انتخاب پروژه و ساخت سرک‌ها، ۲۷ معیار وجود دارد. مثلاً در ناحیه‌ی پنجم، شهرداری تصمیم به ساخت پنج سرک می‌گیرد؛ در حالی که در این ناحیه ۱۰۰ سرک خامه وجود دارد. جدا از موضوع معیارهایی که در اولویت ساخت سرک وجود دارد، روی این فکر می‌شود که از این سرک چه تعداد شهروندان استفاده می‌کنند. افرادی که در این سرک زندگی می‌کنند، چه قدر در پرداخت صفایی با شهرداری کابل هم‌راه هستند.
پرسش: در گذشته نیز مدیران شهرداری کابل از تغییر چهره‌ی شهر حرف می‌زدند؛ اما عملی نمی‌شد. حالا این موارد را که شما اشاره کردید، جنبه‌ی عملی به خود خواهد گرفت؟
پاسخ: همه موارد عملی شده است. شما متوجه شهر باشید که چهره‌ی شهر تغییر کرده است.
پرسش: اما بی‌نظمی گسترده‌تر از گذشته است؟
پاسخ: قطعاً چنین نیست. برخی از مشکلات شهر کابل ریشه در ۱۰۰ سال قبل دارد. مثلاً در صد سال گذشته این جا ۲۰۰ هزار نفر زندگی می‌کردند، حالا هفت میلیون نفر زندگی می‌کنند؛ به عنوان نمونه، مندوی کابل برای ۱۰۰ سال قبل اعمار شده است. اما اکنون ظرفیت ارائه‌ی خدمات این ساحه برای هفت میلیون شهروند پایان است. شهرداری برنامه دارد که در نقاط مختلف کابل، چنین محلات ایجاد کند که شهروند نیاز نشود برای خرید تنها به این مندوی بیاید. تا دو یا سه سال دیگر این پلان‌ها عملی خواهد شد. در کل نظم شهر بهتر شده است.
پرسش: آیا گذاشتن غرفه به جای کراچی به معنای برگشت نظم به شهر است؛ در حالی که افزایش غرفه‌ها برای جمع‌آوری عاید بیشتر به شهرداری است؟
پاسخ: قطعاً چنین نیست. شما در سطح شهر مراجعه کنید؛ از همه‌ی این غرفه‌ها یک افغانی به شهرداری مالیه پرداخت نشده است. در گذشته یک وکیل شورای ولایتی، شهرداری را تهدید می‌کرد که اگر به سه هزار غرفه‌ای که در سطح شهر دارید، مزاحمت ایجاد کند، دروازه‌ی شهرداری را خواهد بست. این وکیل از این سه هزار کراچی برای برنامه‌های سیاسی خود استفاده می‌کرد و هم یک لشکر بی‌مُزد برای آن بود. حالا ما از ۱۰ قطار کراچی، به یک قطار رسیده‌ایم و آن هم بر اساس یک معیار گذاشته شده و موقتی است. مدت یک سال می‌شود که برای هیچ فرد امر گذاشتن کراچی جدید نیز داده نشده است؛ در حالی که درخواست هم زیاد است. دیدگاه آینده‌ی شهرداری کابل این است که در سطح شهر یک کراچی هم نباید گذاشته شود.
پرسش: در حالی که مسئولان مصروف نظم‌بخشی به شهر هستند؛ اما عدم همکاری مردم سبب شده که شهر بی‌نظم باشد؟
پاسخ: دقیقاً! در آوردن نظم به شهر همکاری دو طرفه نیاز است. اگر مردم هم‌کار نباشند، تمام پرسنل شهرداری که مسلح هم شوند، نمی‌توانند به شهر نظم بیاورند. همکاری مردم است که شهرداری کابل نسبتاً در خود موفق است.
پرسش: در تطبیق پروژه‌های بزرگ، شفافیت چه قدر در نظر گرفته شده است؟
پاسخ: شفافیت در پروژه‌ها مربوط به شرط‌نامه است. زمانی که شهرداری کابل پروژهای را به اعلان می‌سپارد، تمام موارد مورد نیاز در یک پروژه را درج آن می‌کند؛ از زیرساخت‌ها، لایه‌ها و مقدار مقاومت که برای آن سرک مهم است. در مرحلهی تطبیق پروژه، تیم نظارتی شهرداری کابل دوام‌دار در ساحه حضور دارد و زمانی که کار پروژه ختم می‌شود، تمام موارد پروژه توسط تیم انجنیری شهرداری کابل چک/بررسی می‌شود؛ حتا شخص شاروال کابل برای نظارت از تطبیق هر پروژه بارها به ساحه می‌رود و پس از تکمیل و تسلیمی پروژه باز هم ۱۰ درصد از مجموعه‌ی قرارداد برای مدت یک سال نزد شاروالی باقی می‌ماند. اگر هر مشکل در سرک به وجود بیاید، شرکت قراردادی مکلف به ساخت دوباره و ترمیم آن است.
پرسش: قرارداد پروژه‌ها بر اساس شرط‌نامه و ظرفیت شرکت‌هاست؛ نه بر اساس روابط؟
پاسخ: بله! هیچ رابطه‌ای در عقد قراردادها نقش ندارد و همه چیز بر اساس شرط‌نامه است.
پرسش: مدیریت زباله‌ها، از مشکلات عمده‌ی شهرداری کابل است؛ هزاران تُن زباله را به کجا انتقال می‌دهید، آیا بازیافت می‌شود؟
پاسخ: این جا دو مسئله مطرح است. یکی این که ریاست تنظیف مسئولیت دارد تا تمام زباله‌ها را در یک‌ونیم روز باید تخلیه کند. در مسئله‌ی دوم، در هر گذر تا ۱۰ محل برای جمع‌آوری زباله‌ها وجود دارد؛ اما متأسفانه مردم در جاهایی که از چشم دور باشند، آن جا را تبدیل به زباله‌دانی می‌کنند. در ناحیه‌ی هفتم یک برج برق آتش گرفته بود و تا ترمیم، مردم آن جا را تبدیل به زباله‌دانی کردند. این، مشکلی بزرگ برای شهرداری کابل است. شما اگر خواسته باشید که یک فرهنگ را در یک شهر ایجاد کنید، باید بالای دو نسل سرمایه‌گذاری داشته باشید؛ ولی اگر یک فرهنگ اشتباه را اصلاح کنید، نیاز به چهار نسل دارد. زباله‌های کابل در منطقه‌ی «گزک» جمع‌آوری می‌شود و این تبدیل به طلای سیاه شده است. شرکت‌های داخلی و خارجی برای بازیافت این زباله‌ها درخواست داده اند؛ شاروالی کابل تنها به نفع مردم کابل متعهد است. این کمپنی‌ها پروپوزل‌های خود را آورده اند و تحت بررسی است. هر پروپوزل که به نفع مردم کابل باشد، برنده‌ی این پروژه خواهد بود.
پرسش: برای بهسازی پایتخت کشور، شهرداری کابل چه برنامه دارد؟
پاسخ: دو گپ اساسی وجود دارد. اول؛ ۷۵ درصد شهر کابل غیرپلانی است و رشد بعدی شهر نباید غیرپلانی باشد. برخی از نواحی برای رشد پتانسیل خوبی دارد و زمین‌های آن جا غصب هم نشده است. تلاش کلی این است که پس از این تمام شهر به گونه‌ی پلانی رشد کند. دوم؛ این ۷۵ درصد غیرپلانی، توسط برنامه‌های منظم، پلانی شود که عملاً چند پروژه‌ی آن در برخی از نواحی جریان دارد.
پرسش: نبود کانالیزاسیون، یکی از مشکلات عمده در شهر کابل است. برای حل این معضل، شهرداری کابل چه برنامه دارد؟
پاسخ: بدون شک، شهر کابل باید کانالیزاسیون داشته باشد. شاروالی کابل برای حل این معضل هر آن چه تا این جا انجام داده، کاملاً موقتی بوده است. جوی‌های کنار سرک‌ها برای انتقال فاضلاب نیست؛ بل که برای انتقال آب سرک به کانالیزاسیون است. اما مجبوراً برای این که شهر کابل کانالیزاسیون ندارد، ما چندین کانال موقت به شمول کانال یوسف بنگی، کانال جبارخان در دو فاز و پاک‌کاری کانال وزیرآباد ایجاد کردیم تا آب شهر انتقال کند؛ در حالی که ساخت کانال مربوط به یک اداره‌ی دیگر است که امیدواریم در این راستا کار کنند و شهرداری کابل با آن‌ها هم‌کار خواهد بود. در عموم، بحث نبود کانالیزاسیون برمی‌گردد به همان ساخت‌وساز غیرپلانی که من قبلاً اشاره کردم.
پرسش: در شهرداری کابل، چه قدر علیه فساد مبارزه شده است؟
پاسخ: در شهرداری کابل اگر فساد بر یک مفسد ثابت شد، آن شخص دیگر این جا نیست و به نهادهای عدلی و قضایی معرفی می‌شود. ممکن فساد وجود داشته باشد؛ اما تلاش جدی برای به‌صفررسانیدن آن جریان دارد.
پرسش: برای ۱۴۰۳ چه برنامه دارید؟
پاسخ: ارائه‌ی گزارش کامل کارکرد ۱۴۰۲ به مردم و رسانه‌ها و ارائه‌ی پلان ۱۴۰۳ به مردم.
پرسش: چه زمانی نظم در شهر برقرار خواهد شد و شهروندان با مسئولیت خواهند شد؟
پاسخ: هر روز در حال بهترشدن هستیم؛ ولی برای رسیدن به وضعیت مطلوب، نیاز به زمان بیشتر است. حل مشکلات موجود در شهر کابل، ناممکن نیست و شاروالی در این راستا تلاش بیشتر خواهد کرد.
