آگاهینداشتن شماری از زنان از حق پیشگیری از ولادتهای بیوقفه در کشور، سبب شده است که برخی از زنان در وضعیت نامناسب جسمی، روحی و اقتصادی قرار گیرند. این در حالی است که حقوقدانان و عالمان دین، میگویند که به خاطر وضعیت جسمی و روانی سالم، اسلام و قوانین به صورت غیرمستقیم دستور داده است که از ولادتهای بیوقفه پیشگیری صورت گیرد.
خواجه محمد عمر غوربندی، کارشناس ارشد فقه و قانون، میگوید: «هرچند در قوانین افغانستان اشارهی مستقیم به این موضوع نشده است، اما قانون مدنی از حق زنان در تنظیم خانواده پشتیبانی میکند. قانون، دولت را مکلف میسازد که خدمات صحی را برای همهی اتباع فراهم کند. به ویژه، مواد ۵۳ و ۵۴ قانون اساسی افغانستان بر حمایت از مادر، کودک و خانواده تأکید دارند و دولت را موظف میسازند که در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد. بر اساس اصول حقوقی و با توجه به روح این مواد قانونی میتوان استنباط کرد که حق سلامت زنان، شامل حق تصمیمگیری دربارهی فاصلهگذاری بین بارداریها نیز میشود؛ زیرا این امر بخشی از تأمین سلامت جسمی و روانی زنان است.»
عبدالرحمان صابر، یکی دیگر از حقوقدانان، میگوید که بر بنیاد قانون وزارت صحت عامهی افغانستان، زنان حق دارند در صورت دچارشدن به آسیبهای جسمی یا روانی، از ولادتهای بیوقفه پیشگیری کنند. به گفتهی او، این قانون به زنان اجازه میدهد که برای حفظ سلامت خود و خانوادهی شان فاصلهگذاری میان ولادتها را رعایت کنند.
او، میگوید: «قانون صحت عامهی افغانستان گفته دولت مکلف به اخذ تدابیر لازم به خاطر حفاظت یا تأمین سلامت جسمی و روحی مادر است که به صورت غیرمستقیم به این مسئله اشاره میکند؛ در صورتی که صحت یا سلامت جسمی مادر و همچنان سلامت روحی مادر در تولد پیدرپی در خطر است و ضرورت احساس میشود که باید در این قسمت توجه صورت بگیرد. دولت هم این موضوع را اشاره کرده و میتوان گفت که به طور غیرمستقیم زوجه یا مادر حق دارد در قسمت تولد اطفال فاصلهگذاری کند.»
گلحمید حمید، متخصص شریعت و قانون، میگوید که از دیدگاه فقه اسلامی اصل استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری بدون عذر شرعی جایز نیست؛ اما اگر زن از نگاه صحی توانایی بارداری و ولادت را نداشته باشد، در این صورت پس از تأیید پزشک متخصص پیشگیری از بارداری جواز دارد. «در صورتی که بارداری برای زن خطر جانی یا بیماری شدید در پی داشته باشد، در این صورت زن میتواند حتا بدون رضایت شوهر از وسایل پیشگیری استفاده کند. در اسلام اصل بر تشویق و تکثیر نسل و فرزندآوری است. محدودساختن تعداد فرزندان بدون مصلحت شدید که ناتوانی جسمی خانم است، با آموزههای اسلامی قطعاً در تضاد است. اما خانمها میتوانند بین ولادت دوساله وقفه و فاصله را رعایت کنند.»
اما در جامعهی امروزی افغانستان، بیشتر زنان با مشکلات سنگین ناشی از فاصلهنگذاشتن میان ولادتها روبهرو اند؛ زنانی که در میان فقر، آگاهینداشتن، کمتوجهی خانوادهها و ضعف سیستم صحی، بار سنگین مادری را به تنهایی به دوش میکشند.
فریبا احمدی ۲۷ساله از کابل، میگوید که چهار فرزند دارد و به علت آگاهینداشتن از فاصلهگذاری میان ولادتها، این کار را رعایت نکرده و فرزندانش تفاوت سنی کمی دارند. او، میافزاید: «در خانهی شوهرم به من و طفلهایم کسی درست توجه نمیکند و من هم نمیفهمم چه کنم؟ کجا بروم و چه قسم وقفه بگیرم در ولادت؟ شوهرم هم بیتوجه است، خودم زیاد ضعیف هستم و چهار طفلم هم زیاد گریانی هستند و ناآرامی میکنند. به خاطر اینها، خواب درست ندارم، درست نان نمیخورم و درست به طفلهایم هم رسیدگی نمیتوانم، خشویم هم کمکم نمیکند.»
یلدا نوری ۳۵ساله از پروان، میگوید که دو کودک دوساله و هشتماهه دارد و باز هم باردار است. یلدا و شوهرش که دارای معلولیت اند، میگویند که از همین رو نمیتوانند پیش از بارداری به خاطر فاصلهگذاری میان ولادت ها، به شفاخانه مراجعه کنند. یلدا، میافزاید: «چشمهایم درست نمیبیند و مشکل بینایی دارم، شوهرم هم گوشهایش درست نمیشنود، هر دو طفلم را شیر ندادیم، شیر خشک خوردند. طفلک دومم به مشکل به دنیا آمد، عملیات شدم، من نمیفهمیدم که نباید حمل بگیرم. داکتران میگفتند که طفلت صحتمند نمیباشد، باید وقفه بگیری، اما حمل گرفتم. وقتی طفلم به دنیا آمد، بسیار ضعیف بود، یک هفته در ماشین بود، بعدش گفتند سوراخ قلب دارد. تا حالا هم درست رشد نکرده و حالا هم حمل گرفتیم، نمیفهمم چه کنم.»
فرزانه قادری ۴۰ساله از پروان نیز روایت مشابهی دارد. او، میگوید که هفت بار ولادت کرده، تنها در ولادت نخستش فاصلهگذاری را رعایت کرده؛ اما شش ولادت بدون فاصلهگذاری داشته است. او، میافزاید: «وقتی طفلهایم شیربهشیر به دنیا آمدند، هم خودم و هم طفلهایم ضعیف بودیم. یک حاملگیام دوگانگی بود، ولادت قبل از دوگانگی هم عملیات شده بودم. جز فرزند اولم، دیگران از زمان ولادت تا یکونیمسالگی بسیار ضعیف میبودند. شوهرم میگفت باید طفل زیاد داشته باشیم، هم دختر، هم پسر و مرا اجازه نمیداد که پیش داکتر بروم؛ به خاطری که طفلهایم خُرد است و وقفه بگیرم، نمیماند میگفت گناه دارد.»
از دیدگاه اسلام و قانون اساسی افغانستان، پیشگیری از بارداریهای پشتسرهم تنها در صورتی مجاز است که این بارداریها برای مادر یا کودک خطرناک باشند. با این حال، پزشکان متخصص نسایی_ولادی، همچنان رعایت فاصلهی مناسب میان ولادتها را ضروری میدانند.
مدینه ارسلان امانی، پزشک متخصص نسایی_ولادی در کابل، میگوید که یک زن میان بارداریهایش باید کمازکم دو سال وقفه بگیرد؛ چون وجود یک زن پس از ولادت به مشکل و با مرور زمان آمادهی حمل بعدی میشود. او، میافزاید: «در وقتی که یک خانم زود حمل میگیرد، سبب ضعف جسمی و خستگی مزمن، کمخونی، خطر بیشتر برای سقط جنین و مشکلات جفتی به وجود میآید و رحم آماده نیست؛ فشار بلند، استرس و افسردگی پیدا میکنند؛ پس از زایمان احساس فشار پایین میداشته باشند. خسته، کسل، ضعیف و خوابآلود میباشند و وقت درست پیدا نمیکنند که طفل خود را نوازش و تربیت درست کنند. باید حداقل فاصلهی دو سال را در نظر بگیرند.»
دفتر هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، در ۱۵ مارچ ۲۰۲۵ با استناد به گزارش دفتر همآهنگکنندهی کمکهای انساندوستانهی سازمان ملل متحد (اوچا)، اعلام کرد که اکنون در افغانستان به ازای هر ۱۰۰ هزار تولد زنده، ۶۲۰ مادر جان خود را از دست میدهند.
