یافتههای سلاموطندار از گفتوگو با ۲۴ زن نشان میدهد که اشتغال زنان، عامل تعیینکننده در موفقیت مدیریت مالی خانوادهها است. زنان شاغل نه تنها در تأمین هزینههای خانواده سهیم اند، بل توان پسانداز نیز دارند؛ اما زنان بیکار با وجود نقش فعال در تصمیمگیریهای اقتصادی، به «مدیران بیدرآمد» تبدیل شده اند که مدیریت مالی را برای آنان به چالش پیچیده بدل کرده است.
از ۲۴ زن مورد بررسی، پنج زن مدیریت کامل مالی خانواده را برعهده دارند و ۱۹ زن دیگر این مسئولیت را به صورت مشترک با همسران شان تقسیم میکنند. یافتهها نشان میدهد که ۱۴ زن توانسته اند پسانداز داشته باشند که هشت تن از آنان زنان شاغل اند. در مقابل، ۱۰ زن بیکار هیچ پساندازی ندارند.
همهی زنان، چه شاغل و چه خانهدار، در تصمیمگیریهای مالی خانواده نقش فعالی دارند؛ اما بیکاری، افزایش قیمتها و درآمد پایین، بزرگترین مانعهای پسانداز و آیندهنگری مالی، به آنان است.
مرضیهی ۳۳ساله از پنجشیر، میگوید که سهم اساسی در تصمیمگیریهای مالی خانوادهاش دارد؛ اما به دلیل بیکاری و درآمد پایین همسرش، هیچ پساندازی ندارد. «تمام مسئولیت به دوش من است. روزانه تصمیم مصرفها را خودم میگیرم، به شوهرم میگویم فلان چیز را بیار و فلان را نیار که مصرف اضافی است. اما تا حالا نتوانستهام پسانداز کنم، همان قدر پول است که مصرف روزانه میشود.»
با این حال، شماری از این زنان، تأکید میکنند که هرچند در مدیریت مالی خانوادههای شان سهم دارند؛ اما افزایش قیمتها، بیکاری و بیثباتی مالی سبب شده است که گاهی دچار مشکل شوند.
تهمینه منگل ۳۲ساله از کابل، میگوید که بزرگترین مشکل در مدیریت مالی خانه، افزایش قیمتها و بیثباتی اقتصادی است. «بزرگترین چالش در شرایط امروز که است، افزایش قیمتها است، تعادلنداشتن قیمتها و نبود ثبات اقتصادی است؛ یعنی معلوم نیست آیا ما در ماه آینده میتوانیم پیهم کار کنیم یا نه.»
شکیلا چکری ۳۸ساله از کابل، نیز افزایش کرایهی خانهها، هزینههای غیرقابل پیشبینی و خرید وسایل مورد نیاز برای کودکان را به عنوان بزرگترین چالش در مدیریت مالی، میداند و میگوید: «چالشها نگرانی روزانه است، متأسفانه افزایش اجارهی خانه است. هزینهی غیرقابل پیشبینی مثل دوا و داکتر. بعضی خرید ناگهانی اولادها است. وسایل تزیینی یا خوراکیهایی که ضرورت نیست، این هزینهها استند.»
عزیزه از کابل که با شوهرش در تأمین هزینههای خانواده سهم برابر دارد، میگوید که به دلیل داشتن کار و استقلال مالی، همیشه در هزینهها و مدیریت مالی خانواده سهم داشته است. «من خودم دست باز دارم؛ چون از ابتدا از زمانی که از دانشگاه فارغ شدهام، وظیفه اجرا کردهام. تا کنون از پول خود مصرف کردهام و کسی از من بازخواست نکرده است و اجازه ندادهام. به همان دلیل، به مصرفهای کلان عادت کردهام. تلاش کردهام عادت خود را تغییر بدهم؛ اما متأسفانه انسان به چیزهایی که عادت کرد، خرید کرد، پایینتر از آن نمیشود که قناعت کند.»
زهرا حمیدی ۳۵ساله از کابل که بیکار است، میگوید که مدیریت کامل مالی خانوادهاش را برعهده دارد و با درآمد کم ماهانه، پسانداز نیز میکند. «خودم پول را مصرف میکنم و کل مصرف و خرج به دوش من است. مصرف من هفتهوار است، هفتهبههفته مکمل سودای خانه را میآورم و روزمره یگان مصرف میشود. در یک هفته حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ افغانی را مصرف می کنم، از آن بالا نه؛ پسانداز هم در حساب خرج که میخرم، یک قسمت شان را پسانداز میکنم.»
تفسیر برکی ۲۵ساله از کابل، صرفهجویی در مصرف را دلیلی برای موفقیت در مدیریت مالی میداند و میگوید که بیشتر وقتها از خرید لوازم غیرضروری پرهیز میکند. او، میافزاید: «من باور دارم پسانداز کوچک، آیندهی بزرگ است. گاهی پیشنهاد میدهم از خرید چیزهای غیرضروری بگذرم تا بتوانم مبلغی را کنار بگذارم. برای صرفهجویی لیست/فهرست خریداری تهیه میکنیم تا خریدهای اضافی انجام نشود. همچنان، تلاش میکنیم مواد خوراکی را به اندازه بخریم تا ضایع نشود.»
فخریه سمندری ۳۴ساله، یکی از زنان تجارتپیشه است که با برنامهریزی دقیق مالی، بخشی از درآمد خود و خانوادهاش را پسانداز میکند. «برای پسانداز برنامهریزی دارم، همیشه سعی میکنم که بخشی از درآمد خود را پسانداز کنم؛ حتا اندکی هم باشد. معمولاً پول را برای ضرورتها مصرف میکنم؛ از خرید غیرضروری پرهیز میکنم. در هنگام خریداری از تخفیف و اجناس باکیفیت استفاده میکنم. مواردی که ضرورت نیست را خریداری نمیکنم.»
با این که زنان در مدیریت مالی خانواده نقش دارند؛ اما شماری از آنان از مصرفهای غیرضروری خود ناراض اند.
حمیده کاظمی از بامیان، در این باره میگوید: «گاهی احساس میکنم برخی مصارف در خانه بیجا است؛ مثلاً در مهمانیهایی که غذاهای مفصل پخته میشود؛ در حالی که ضرورتی به آن نیست.»
پروین احمدی، نیز در این باره میگوید: «بعضی وقتها آدم هیجانی میشود و کاری میکند که بعد پشیمان میشود. مثلاً وقتی فرش خریدم، بعد گفتم کاش نمیخریدم و چیز ضروریتری میگرفتم. من معمولاً در مصرف پول با احتیاط عمل میکنم؛ چون کسی که درآمد خودش را دارد، میداند پول را در کجا به جا مصرف کند.»
در این گزارش با نُه مرد نیز در بارهی نقش زنان در مدیریت مالی خانوادهها گفتوگو شده است که همهی آنان با داشتن رضایت نسبی از مدیریت مالی زنان اما تأکید بر صرفهجویی بیشتر دارند.
محمدجانی فروغ از دایکندی، میگوید که همسرش در مدیریت مالی خانواده نقش برجستهای دارد و توانسته است با برنامهریزی دقیق، اقتصاد خانواده را متعادل نگه دارد. «خانمی که در خانه فعالیت میکند و به مدیریت مالی توجه دارد، بدون شک به رفاه و آرامش خانواده کمک میکند. همسرم با درنظرگرفتن شرایط اقتصادی فعلی، تمام مصارف خانه را به خوبی تنظیم میکند و حتا در کنار آن، مقداری پول را نیز پسانداز میکند.»
عبدالاحد مصصم از کابل، میگوید که گاهی خریدهای غیرضروری یا تصمیمگیری بدون مشوره از سوی همسرش سبب فشار مالی در پایان ماه میشود. «گاهی مصرف بیجا وجود دارد؛ مانند خرید وسایل غیرضروری یا خرج زیاد مهمانی و این چیزها است. خرید لباسهای یک یا چند جوره؛ بعضی وسایل غیرضروری میخرند و استفاده میکنند. گاهی تصمیمها بدون مشوره صورت میگیرد یا برنامهریزی دقیق صورت نمیگیرد.»
کارشناسان مسائل اقتصادی، باور دارند که اشتغال و مشارکت زنان در اقتصاد خانوادهها میتواند تأثیر چشمگیری بر بهبود معیشت آنان داشته باشد. شاکر یعقوبی، کارشناس مسائل اقتصادی، میگوید زنانی که درآمد دارند، دید متفاوتی نسبت به پول پیدا میکنند و در مدیریت مالی خانوادهها موفقتر اند.
او، تأکید میکند که حکومت و نهادها با ایجاد زمینهی اشتغال برای زنان میتوانند در رشد چرخهی اقتصاد خانوادهها نقش مؤثر بازی کنند. «وقتی یک زن درآمد دارد، دیدش نسبت به پول فرق میکند. به خاطر خودش زحمت کشیده و ارزش پول را میداند؛ بیجا خرج نمیکند. دولت و نهادها میتوانند برنامههایی را روی دست بگیرند تا زنان بیکار هم روی چرخهی اقتصاد خانواده شوند؛ مانند ایجاد کورسهای فنی و حرفه برای یادگیری کارهایی مثل خیاطی، صنایع دستی، زراعت خانگی یا کارهای آنلاین خیلی مؤثر است. از طرفی دیگر، باید صندوقهای قرضهی کوچک برای زنان ایجاد شود تا بتواند با پول اندک کار خود شان را شروع کنند. اگر بازارچههای مخصوص فروش تولیدات زنان ساخته شود، زنان میتوانند محصولات شان را مستقیم به فروش برساند.»
فعالان حقوق زن، میگویند که داشتن استقلال مالی زنان سبب میشود نه تنها به خانوادههای خود کمک کنند، بل عزت نفس و جایگاه اجتماعی شان نیز تقویت شود. هما رجبی، فعال حقوق زن، در این باره میگوید: «زنان اکنون اکثر شان بیکار هستند؛ در این جا باید نهادهای مدافع حقوق زنان و مؤسسات پروژههای بلندمدت و کوتاهمدت را راهاندازی کنند از قبیل خیاطی، سوادآموزی و در عین حال آشپزی. اینها جز کارهایی اند که میتوانند هم زنان باسواد و هم بیسواد نقش مهمی را بازی بکنند و بتوانند برای تأمین مخارج خود یک چیزی را به دست بیاورند. مؤسسات و این نهادها باید بیشتر تلاش بکنند؛ متأسفانه در افغانستان چنین چیزی نیست.»
با این حال، عبدالرحمان حبیب، سخنگوی وزارت اقتصاد امارت اسلامی، به سلاموطندار میگوید که این وزارت بر ترویج فعالیتهای اقتصادی در بخشهای گوناگون برنامههایی را روی دست دارد. «وزارت اقتصاد بر ترویج فعالیتهای اقتصادی در بخشهای گوناگون از جمله تعلیم و تربیه، بانکی، زراعتی و دیگر تشبثات، با همکاری سکتورهای دولتی و خصوصی تأکید دارد. برنامههای مختلفی برای حمایت از تشبثات کوچک، توسعهی صنایع دستی، ارتقای آموزشهای حرفهای و تضمین تولیدات زراعتی و صنعتی برای پایداری بازار در دست اقدام است.»
این در حالی است که بخش زنان سازمان ملل متحد در ۲۴ جوزای امسال اعلام کرده بود که پس از تسلط دوبارهی امارت اسلامی بر افغانستان، از هر ۱۰ زن، هشت تن از آموزش و اشتغال محروم شده اند.
