با ادامهی بحران کمآبی در تخار، کشت شالی که یکی از محصولات اصلی کشاورزی این ولایت به شمار میرود، امسال به شدت کاهش یافته و به گفتهی کشاورزان، به نزدیک به نصف رسیده است. کشاورزان در تخار، میگویند که کمبود آب، کاهش بارندگی و تغییرهای آبوهوایی روند کشت شالی را زیر تأثیر قرار داده و پیامدهای اقتصادی و محیطزیستی این وضعیت، نگرانیها را افزایش داده است.
محمدامان، کشاورز در روستای «گنجلبیک» تخار، میگوید که امسال تنها چهار جریب زمین شالی کشت کرده؛ اما با کمآبی جدی روبهرو است. او، میافزاید: «امسال چهار جریب زمین را شالی کشت کردم؛ اما کمبود آب ما را محدود کرده است. اگر شالی کشت نشود، مجبور میشویم برنج از بازار بخریم که برای ما مشکل بزرگی خواهد بود. به دلیل کمآبی، ناچاریم به جای شالی، ماش، جواری یا لوبیا بکاریم. کمآبی سبب بروز اختلاف و مشکلات اجتماعی میان دهقانان/کشاورزان میشود و روابط ما را خراب میکند. از دولت و نهادهای همکار میخواهیم که آب را مدیریت کنند تا مشکل دهقانان حل شود.»
عبدالحفیظ احمدی، دیگر کشاورز از روستای «نهرچمن» تخار، میگوید که در بسیاری از روستاهای این ولایت، کشاورزان با مشکلات جدی کمبود آب و خرابی جویبارها روبهرو اند. به گفتهی او، نبود مدیریت صحیح منابع آبی و بیتوجهی نهادهای مسئول سبب کاهش کیفیت و کمیت تولید شالی شده است. او، میافزاید: «آب به ما نمیرسد، جویها خراب است و نمیتوانیم حتا زمینهای رومی یا ترکاری را آبیاری کنیم. شالیها کمآب و بیکیفیت شده اند. اگر درست مدیریت نشود، اختلافات جدی میان دهقانان ایجاد خواهد شد. ما انتظار داریم دولت بیاید و زمینها را بررسی و مشکلات ما را رفع کند.»
کاهش بارندگی در زمستان گذشته و کمبود آب، بسیاری از کشاورزان را وادار کرده است که از کشت شالی صرف نظر کنند. سراجالدین یادگار، یکی دیگر از کشاورزان در تخار، میگوید: «امسال تنها دو جریب زمین شالی کشت کردهام؛ اما به دلیل نباریدن برف در زمستان گذشته، آب کافی وجود ندارد. شالی نیازمند آب فراوان است، بنابراین اگر آب نباشد، شالی کشت نخواهد شد. برخی کشاورزان به جای شالی، ماش یا جواری میکارند.»
با این حال، محمدزبیر رحیمی، کارشناس امور کشاورزی در تخار، دلیل کمآبی را کاهش برف، گرمشدن زمین و استفادهی نادرست از آب میداند و تأکید میکند که با مدیریت بهتر منابع آبی و کشت محصولات جایگزین میتوان از آسیب بیشتر پیشگیری کرد. «منابع آب نسبت به سالهای قبل کاهش یافته است. گرمشدن زمین، کاهش بارندگی و مدیریتنشدن آب، از دلیلهای اصلی است. میتوانیم با برنامهریزی منظم و تقسیم مناسب آب، کمبود را کنترل کنیم. در مناطق پرآب، شالیکاری ادامه یابد و در مناطق کمآب، محصولات جایگزین مانند جواری، ماش و لوبیا کشت شوند تا منابع آبی مدیریت شوند.»
عبدالبصیر بیژن، کارشناس تغییرات اقلیمی و محیطزیست در تخار، هشدار میدهد که کاهش بارندگی و افزایش دما، منابع آبی و بخش زراعت را به شدت زیر تأثیر قرار داده است. او، میافزاید: «تغییرات اقلیمی با کاهش بارندگی و افزایش دما، منابع آب سطحی و زیرزمینی تخار را کاهش داده و الگوی بارش را مختل کرده است. این روند، باعث بارشهای شدید و نامنظم میشود که مستقیماً بر کشاورزی و امنیت غذایی تأثیر منفی دارد. برای کاهش آسیبها، ساخت حوضچهها، ذخیرهی آب، جلوگیری از حفر چاههای عمیق و ترویج روشهای آبیاری مؤثر ضروری است. آموزشدهی به دهقانان و آگاهیرسانی از طریق مسجدها، مدرسهها و رسانههای محلی نیز اهمیت دارد.»
با اینهمه، عبدالعلا رادمرد، مدیر عمومی ترویج ریاست زراعت تخار، میگوید که امسال نزدیک به ۵۰ هزار هکتار زمین زیر کشت شالی قرار دارد. «در برخی ولسوالیها مانند بهارک و خواجهغار، کمبود حقآبه باعث خشکشدن زمینهای شالی شده است. علت اصلی، انتقال آب به کندز است. خوشبختانه بندهای آبگردان منظم ساخته شده اند؛ اما ضایعات آب در مسیر هنوز چالشبرانگیز است. نصب دروازههای فلزی و تحکیم نهرها بخشی از مشکل را کاهش داده و اختلافات میان دهقانان را کمتر کرده است.»
تخار، در شمالشرق کشور از مناطق مهم کشاورزی است و بخش بزرگی از باشندگان آن به شالیکاری وابسته اند. با این حال، کاهش بارندگیهای زمستانی، افزایش دما و نبود مدیریت مؤثر منابع آبی، کشت شالی را با چالش جدی روبهرو کرده است. این وضعیت نه تنها تولید برنج را کاهش داده، بل بر اقتصاد محلی و امنیت غذایی نیز تأثیر منفی گذاشته است.
