سلام‌وطندار نینگ کونداشلیک ۱۹ عیال بیلن اوتکزگن صحبت‌لری گه کوره، مذکور عیاللر نینگ تینچ حیاتی بولمه‌ی و تورموش اورتاغلری نینگ نیچه مرته توی قیلگنی (تورموش گه چیققنی) باعث، روحی قیینچیلیکلر بیلن روپه‌ره بولگنلر.
اوشبو گزارش‌ده صحبت قیلینگن عیال‌لردن ۱۳ ته‌سی تورموش اورتاغلری نینگ بیرینچی خاتینی و ۶ ته‌سی ایسه ایکینچی خاتینی بولیب و اولردن هیچ بیری تورموش اورتاغلری نینگ نیچه خاتینی بارلیگی‌دن راضی ایمس‌لر.
تورموش اورتاغلری نینگ بیرینچی خاتینی بولگنلر، حد‌دن تشقی ایشانچ، فرزند‌سیزلیک و حیات‌لری گه باشقه کیشی‌لر نینگ اره‌لشی نی، تورموش اورتاغلری نینگ ایکینچی خاتین آلیشی گه سبب بولگن دیب، شونینگدیک تورموش اورتاغلری نینگ ایکینچی خاتینی بولگنلر ایسه سیویش و ایرکک نینگ بیرینچی خاتینی‌دن خبر‌سیزلیک نینگ توی قیلیش سببی عنوان قیلگنلر.
آز صحبت قیله‌دیگن، بی‌حوصله (زیریککن) و حیاتی خصوصیده هر ییرده صحبت قیلیش نی ایستمه‌گن مذکور عیال‌لردن بیری نینگ تورموش اورتاغی، خاتینلری آره‌سیده عدالتلی رفتار‌دن صحبت قیلیب و بیرینچی خاتینی یانیده اوچینچی مرته توی قیلماقچیلیگینی ایتگن.
ایری نینگ یانیده اولتیرگن ستاره (مستعار آت)، قره‌شلری اَیتیلمه‌گن مینگ‌لرچه سوزنی بیان قیله‌دی. ۲۴ یاشر ستاره، حیات قیینچیلیکلری و آغیر مسئولیت‌لر سبب، ۴۰ یاشر گه اوخشب قالگن دیر.
باله‌سی قولیده بولگن مذکور عیال، یاشلی کوزلری بیلن کونداشی نینگ قیزیل گیلمی گه قره‌ب ایتیشیچه، آته‌سی نینگ ایسته‌گی بیلن ابه‌سی نینگ اوغلی گه توی قیلگنی‌ده ۱۴ یاشر ایکن و اوشبو کیچیک یاشی بیلن اویین و اوینچاق‌لری نینگ دورانی تولگنی و حیات نینگ قیین حقیقت‌لری بیلن روپه‌ره بولیب، تورموش اورتاغی نینگ ایسته‌کلری نی بجریش نی بیلر ایکن.
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
توی قیلگنی‌دن اوچ ییل اوتگنی‌گه قدر فرزندی بولمه‌گن ستاره نینگ کوپه‌یتیریشیچه، بو موضوع تورموش اورتاغی نینگ قیته توی قیلیشی گه سبب بولگن. مذکور عیال حاضرگچه قورقوو بیلن آهسته صحبت قیلیب ایتیشیچه، مذکور کون‌لر نینگ کوپ قیین‌چیلیک بیلن اوتکزگن و تورموش اورتاغی اونینگ تشلب کیتیشی‌دن قورقه‌دی.
او کوز یاشلری نی قرسی بیلن تازه‌لب ایتیشیچه، اوشبو کون‌لر نینگ ایسله‌ماق، اونینگ اوچون قیین دیر. اونگه کوره، عیال بولیش جوده‌یم قیین دیر و افغانستان ده عیاللر نینگ دایم ایگه‌سی بولیشی کیره‌ک، چونکه مجرد بولگن‌لری گه قدر اختیارلری آته و ایناغه‌ده دیر و توی قیلگن‌لریدن کیین، تورموش اورتاغلری نینگ قولیده بوله‌دی.
ستاره صحبت‌لری نینگ دوامی‌ده ایتیشیچه، تینگری اوچ ییل قیین‌چیلیک‌لردن کیین، باله بیرگن که حاضر ایسه تورت باله گه ایگه دیر، بیراق باله دنیا گه کیلتیریش ینه هم تورموش اورتاغی نینگ قیته توی قیلیشی گه توسیق بوله آلمه‌گن.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، تورموش اورتاغی گه هیچ نرسه نی کم قویمه‌گن، بیراق تورموش اورتاغی باشقه عیال نینگ حیات‌لری گه شریک قیلگنی اوچون، قیرده خطا قیلگنی نی بیلمه‌یدی.
عین حالده، تورموش اورتاغی نینگ قیته توی قیلگنی بیلن قیینچیلیکلر گه روپه‌ره بولگن یالغیز ستاره ایمس؛ بلکیم جوزجان ولایتی شبرغان شهریده کوزلری یاش بیلن تولگن ۳۰ یاشر بیر عیال، کیم‌لیگی سِر قالیش‌نی ایسته‌ب، سلام‌وطندار گه ایتیشیچه، ۹ ییل تورموش اورتاغی بیلن حیات کیچیرگن؛ بیراق باله‌سی بولمه‌گنی اوچون، تورموش اورتاغی باشقه خاتین آلیب و اونی اویدن چیقرگن.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «اولر اوچون ایش گه یره‌مه‌گن بیر کیشی بولگن ایدیم، تورموش اورتاغیم نینگ ایکینیچی خاتینی یانیده، اوزی هم مینی اویدن چیقریب و باغ‌لریدن بیریده مینگه اوی بیردی. حاضر ایسه بو باغ‌ده ایش قیلیش اورنیده، کیچه و کوندوزیم اوچون بیر لقمه نان قولگه کیلتیره‌من.»
شونده‌ی بیرحالده، اوچ باله نینگ آنه‌سی و پروان ولایتی یشاوچیسی بولمیش ۳۰ یاشر دیانا نینگ ایتیشیچه، او و تورموش اورتاغی نینگ حیاتی گه باشقه کیشی‌لر نینگ اره‌لشی، تورموش اورتاغی نینگ باشقه خاتین آلیشی گه سبب بولگن.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، تورموش اورتاغی نینگ ایکینچی خاتینی بیلن نامزاد بولیش چاغیده، موضوع‌دن خبر تاپگن، بیراق داد و فریاد اورگنی فایده‌لی بولمه‌ی و تورموش اورتاغی قیته توی قیلگن. دیانا گه کوره، تورموش اورتاغی نینگ ایکنیچی مرته توی قیلیش کیچه‌سی، قیغو و الم‌دن هوش‌دن کیتیب و ایرتنگ چاغی‌گچه کسل‌خانه‌ده بستر ایکن.
شونینگدیک ایکی باله نینگ آنه‌سی و ۲۸ یاشر بهاره نینگ ایتیشیچه، تورموش اورتاغی گه حد‌دن تشقی ایشانچ، اونینگ باشقه عیاللر بیلن رابطه قوریشی گه سبب بولگن. بهاره نینگ کوپه‌یتیریشیچه، تورموش اورتاغی، توی قیلگن بیر عیال بیلن رابطه قورگن، کیین ایسه مذکور عیال تورموش اورتاغی‌دن طلاق آلیب و اونینگ تورموش اورتاغی بیلن توی قیلگن.
عین حالده، بدخشان نینگ فیض‌آباد شهری یشاوچیسی بولمیش ۳۴ یاشر زینب نینگ ایتیشیچه، توی قیلگن‌لریدن اون ییل اوتگنی بیلن حیات‌لری یخشی بیر شکلده دوام قیله‌ر ایکن؛ بیراق تورموش اورتاغی ایکینچی مرته توی قیلیش گه قرار آلیب و اوندن خبر‌سیز توی قیلگن. «بو موضوع نینگ بیلگنیم‌دن بیری، باله‌لریم گه درست قره‌مه‌یمن. توی قیلگنی نی بیلگنیم پیتده، کوپ ییغله‌‌دیم. بیلمه‌یمن نیگه ایکینچی مرته توی قیلدی.»
بیردن تورموش اورتاغلری نینگ باشقه عیال بیلن توی قیلیشی و تورموش اورتاغلری بیلن بولگن عاطفی رابطه‌لری آره‌سی گه باشقه بیر شریک تاپیلیش سببی‌نی بیلمه‌سلیک سوراقی، یالغیز زینب نینگ فکر و قلبی‌ده ایمس، بلکیم اوشبو مملکت نینگ مینگ‌لرچه عیالی فکری گه کیله‌دیگن بیر سوراق دیر که، نیگه اولر تورموش اورتاغلری نینگ ایکینچی مرته توی قیلیش فکری آلینیشی‌ده هیچ سهم‌لری بولمه‌گن بیر موضوع نینگ قربانی‌سی بولسین‌لر. نیگه بوتون حیات‌لری نی تورموش اورتاغلری رضایتی گه قویگنلری و تورموش اورتاغلری نی ایسته‌کلری گه اولویت بیرگنلری پیتده، بو رقم بی‌مهرلیککه قرار تاپسین‌لر؟ بو ییرده خطاسی بولگن کیشی کیم؟ عیال یا-ده ایرکک؟
بو سوراق نینگ جوابی اوچون مذکور گزارش‌ده ایکینچی خاتین عنوانیده یاد بولگن عیاللر نینگ یانیگه باریلیب و اولر بیلن صحبت اوتکزیلگن.
۱۳ ییل آلدین اویلنگن بیر ایرکک بیلن توی قیلگن ۳۸ یاشر بانو نسا، ایرکک نینگ اویلنگنی‌دن خبر‌سیز بولگنی نی بیان قیلیب و ایتیشیچه: «اونی سیویدیم. مذهب‌لریمیز فرقلی بولگنی بیلن، ینه هم توی قیلدیک. ایکی ییل‌دن کیین افغانستان گه قیتگنیمیز پیتده، خاتینی بارلیگی نی اَیتدی. توی قیلیش‌دن آلدین بیلمه‌یدیم و گپ گپ‌دن اوتگنی‌دن کیین، موضوع‌دن خبر بولدیم. مین هم خاتینی ایدیم و مجبور بو موضوع‌دن اوتدیم.»
شونده‌ی بیرحالده، اوزون بویلی، چیرایلی و آرام آرام صحبت قیله‌دیگن فرزانه نایاب نینگ ایتیشیچه، ایکینچی خاتین بولیش هم قوله‌ی ایش ایمس و او، کوپینچه گپ ایشیتگن دیر. چیرایلی و صمیمی بولگن فرزانه نینگ کونداشی سلما، دایم کولیب اولتیرگن عیال دیر و محل یشاوچیلریدن برچه‌سی اولر نی تانیدی.
فرزانه تورموش اورتاغی نینگ ایکینچی خاتینی دیر و بیرینچی خاتینی نینگ رضایتی بیلن اونینگ نکاح‌سی گه آلینگن. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، اهالی اونینگ آرقه‌سیده گپ‌لشیب، سلما نینگ حیاتی نی بوزگن خاتین خطاب قیلگنلر. بو موضوع فرزانه نی قیین‌چیلیککه روپه‌ره قیلیب و او بو آره‌ده عایله‌سی‌نی مقصر بیله‌دی.
فرزانه گه کوره: «مین ایسته‌گنیم یوق ایدی، ایکینچی عیال بولیشیم خصوصیده عایله‌م قرار آلدی. قرار نی اولر آلگن ایدی. میتی رضایتیم یوق ایدی. تومورش اورتاغیم، عایله‌م و مینی رضایتیم اوچون کوپینچه سوز بیرگن ایدی؛ بیراق توی قیلگنی‌میزدن کیین، قیغو بیلن هیچ بیری عمل گه آشیریلمه‌دی.»
شونینگدیک اوشبو گزارش‌ده عیاللر نینگ صحبت‌لری یانیده، ایرککلر بیلن هم صحبت اوتکزیلگن، اولرنینگ ایتیشلریچه، امکانیت و سرمایه گه ایگه بولیش، اولرنینگ تورت خاتین آلیب و برچه‌سی گه عدالت و برابرلیک نینگ رعایت قیلیش‌لری گه سبب بولگن.
۱۲ اوغیل و ۹ قیز نینگ آته‌سی بولمیش حاجی محمدسرور نینگ ایتیشیچه، اوغیل‌لریم گه ایکینچی خاتین آلیشلری نی توصیه قیله‌من. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «۳ ته خاتینیم حیاتته و بیرته‌سی اولدی. حیاتیم‌دن منت‌دار‌مین. اوغیل‌لریم هم باریب خاتین آلاله‌دیلر. اوغیل‌لریم نینگ ایکینچی خاتین آلیشلری اوچون آرقه‌سیده هم توختمه‌یمن و اولر نینگ آلدی نی هم آلمه‌یمن.»
شونینگدیک ۶ باله نینگ آته‌سی بولمیش همایون منصوری نینگ ایشانچی گه کوره، امکانیت گه ایگه بولگنی یانیده، ایکینچی خاتین نینگ انتخاب قیلیش اوچون اسلام شرایطی و شریعتی نی برابر قیله آلگنی صورتده، ایکینچی مرته توی قیلیشی ممکن. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «یخشی بیر حیاتیم بار، حیاتیم‌دن راضی‌مین، بیراق خاتین‌لریم آره‌سیده عدالت نی رعایت قیله آلسم و امکانیت گه ایگه بولسم، هیه اسلام نینگ ایتیشیچه، بیر ایرکک نینگ تورت خاتین آلیش گه حقی بار. انه شوو سبب، امکانیت گه ایگه بولسم و اولر نینگ ایسته‌کلری نی اسلام چهارچوبه‌سیده اساسیده، انجام بیرسم، گردنم بسته بولمه‌سین، هیه، ایکینچی خاتین آلیشیم ممکن.»
شونده‌ی بیرحالده، حاضرگچه تورموش اورتاغ انتخاب قیلیش گه موفق بولمه‌گن ۳۵ یاشر شاپور غریب‌مل، نیچه خاتین آلیش گه مخالف بولیب و بو موضوع خصوصیده فرقلی فکر‌لر گه صاحب دیر. اونینگ ایتیشیچه، مناسب و شخصیت‌لی بیر خاتین، اونینگ حیاتی نی رنگ_برنگ قیله‌دی.
جناب غریب‌مل نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «توی قیلیش گه قرار آلگن بیر ییگیت، عیال نینگ صداقتی نی نظر گه آلیب، شونینگدیک صداقت نینگ ایکی تامان بولیشی کیره‌ک. بیر قطار کیشی پول، خوشروی‌لیک و به رقم نرسه‌لر نی نظر گه آله‌دی، بیراق آره‌لریده صداقت بولیشی کیره‌ک و بیر کیشی اوز انتخابی و ستندردلری اساسیده تورموش اورتاغی نی انتخاب قیلسین. اوز فکرلری اساسیده توی قیلگنلری صورتده، حیات‌لری یخشی بوله‌دی. بیرینچی مرته توی قیلیش‌ده، ایکی تامان نینگ کوپ توجه قیلیشی کیره‌ک که ایکینچی مرته توی قیلیش گه قرار آلمه‌سین‌لر.»
عین حالده، عیال حقوقی فعالی زینب رضایی نینگ ایتیشیچه، درست بیر قیین‌چیلیک و بهانه بولمه‌سدن، یاشیرینچی شکلده ایکینچی خاتین آلیش، عیاللر برابریده بیللی بیر زوره‌وانلیک دیر. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «بو ایش عایله‌ده جنجل‌لر نی چیقره‌دی و بیرینچی عیال نینگ نظر گه آلینمه‌سلیگی گه سبب بوله‌دی. افغانستان اهالی‌سی نینگ قیین‌چیلیک‌لریدن بیری شو که، دایم بیر عایله اساسی نی یره‌تیش گه توشینه‌دیلر، بیراق بیر عیال و بیر عایله نینگ نیازلری نی نظر گه آلمه‌یدیلر. اسلام‌ده بیر ایرکک نینگ تورت خاتین آلیشی کیره‌ک دیه‌دیلر، بیراق بیر عیال نینگ نیازلری نی حل قیلیش کیره‌ک.»
ایرککلر نینگ قیته توی قیلیشی، افغانستان جمعیتی‌ده عیاللر گه وارد بوله‌دیگن روحی شرط‌لر و زیان‌لر نینگ نظر گه آلینمه‌ی، قوله‌ی بیر شکلده قبول قیلینگن بیر نرسه دیر.
روان‌شناس‌لر نینگ ایتیشلریچه، عیال‌لرده اوزیگه بولگن ایشانچ حسی، اوز-اوزیدن اوستونلیک بیلن یره‌تیلگن دیر و عاطفی رابطه‌لریده باشقه بیر عیال نینگ شریک بولگنی صورتده، عیال نینگ اوزی گه بولگن ایشانچی ضعیف بولیب و شونینگدیک عیال اوچون روحی قیینچیلیکلر اورته گه کیلتیره‌دی.
روان‌شناس ادریس واجد نینگ ایتیشیچه: «بیرینچی آدیم‌ده عایله آره‌سیده صمیمیت فضاسی نی بوزه‌دی. ایکینچی‌ده بیر بیری گه ایشانچ حسی نینگ اورته‌دن کیتیشی و اوندن کیین عیال نینگ اوزی گه ایشانچ حسی نینگ اورته‌دن کیشی و شو رقم حیات گه دوام بیریش فکری اورته‌دن کیتیشی گه سبب بوله‌دی. بو اوزی عاطفی فاصله گه سبب بوله‌دی و اوزون مدت اوتگنی‌دن کیین روحی قیین‌چیلیک و جدی عصبی قیینچیلیکلر گه سبب بوله‌دی.»
شونینگدیک جماعه‌شناس‌لر نینگ ایتیشلریچه، ریجه‌سیز و سبب‌سیز شکلده نیچه خاتین آلیش، جمعیت‌ده باله‌لر نینگ تربیه‌سی و عایله نینگ اقتصادی وضعیتی گه زیان ییتیشتیره‌دی.
بیلیم یورت اوقیتووچیسی و جمعیت شناس احمد‌راشد صدیقی نینگ ایتیشیچه: «نیچه خاتین آلیش، باله‌لر کوپه‌یشی گه سبب بوله‌دی و مذکور باله‌لر درست شکلده تربیه بولمه‌گنی و درست تعلیم کورمه‌گنی صورتده، جمعیت گه قیین‌چیلیک یره‌تیب و جمعیت نینگ یامان یول‌لر گه تارته‌دی. اقتصادی نقطه نظردن هم کوپینچه قیین‌چیلیک نی اورته گه کیلتیره‌دی.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
شونده‌ی بیرحالده، دین عالم‌لری نیچه خاتین‌لیک مسئله‌سیده عیاللر آره‌سیده برابرلیککه تاکید‌لب ایتیشلریچه، ایرککلر بیرینچی خاتینی نینگ رضایتی بولگنی و خاتینلری آره‌سیده برابرلیک نینگ رعایت قیله آلگنی صورتده، تورت خاتین‌گچه آلیشی ممکن.
اولر گه کوره، اسلام‌دن آلدین هم ایرککلر آره‌سیده نیچه خاتین آلیش بار ایدی؛ بیراق اسلام اونگه شرط‌لر یره‌تگن.
دین عالمی عطاالله انس نینگ ایتیشیچه: «عدالت نینگ تامین قیله آلمه‌گنی‌میز پیتده، بیر خاتین گه قناعت قیلیشی‌میز کیره‌ک. نیچه خاتین آلیش اوچون اسلام نینگ شرط‌لری، قوله‌ی شرط‌لر ایمس. مثلا ایکی خاتین گه مستقل حیات، هر بیری گه مستقل اوی، اوی-جای‌لری خصوصیده‌گی نیازلری، کییم-کیچک و آزیق-آوقات‌لری نی مستقل شکلده تیارلش دیر.»
شونینگدیک دین عالم‌لرین باشقه بیری قطب‌الدین مجتهد نینگ ایتیشیچه: «أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ. بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ. وَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا تُقۡسِطُواْ فِی ٱلۡیَتَٰمَىٰ فَٱنکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ ٱلنِّسَآءِ مَثۡنَىٰ وَثُلَٰثَ وَرُبَٰعَۖ فَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا تَعۡدِلُواْ فَوَٰحِدَهً أَوۡ مَا مَلَکَتۡ أَیۡمَٰنُکُمۡۚ ذَٰلِکَ أَدۡنَىٰٓ أَلَّا تَعُولُواْ… اوشبو مبارک آیت حقیده قرآن‌کریم نینگ نسا سوره‌سیده کیلگن که، اسلامی شرایطی نقطهٔ نظردن تینگری تعالی مذکور آیت‌ده ایتگن: ییتیم قیزلر حقیده عدالت قیله آلمه‌سلیک‌دن قورقگنیگیز صورتده (اولر بیلن توی قیلمه‌ینگ) و سیزلر گه مناسب بولگن عیال‌لردن ایکی‌ته، اوچ‌ته و تورت‌ته‌سی بیلن توی قیلینگ و عیاللر خصوصیده عدالت قیله آلمه‌سلیک‌دن قورگنیگیز صورتده، یالغیز بیر عیال یا_ده ایگه‌سی بولگنینگیز خذمت‌کار بیلن توی قیلینگ که، بو ستم قیلمه‌سلیکلرینگیز گه یقین دیر.»
عین حالده، حقوق‌دان‌لردن نورآقا شعیب نینگ ایتیشیچه، افغانستان نینگ نفوذلی قانون‌لری اساسیده، ایرککلر قیته توی قیلیش اوچون خاتینلری نینگ اجازه‌سی و اولر گه معلومات بیریش خصوصیده نیازی یوق و یالغیز ینگی خاتین آلیش اوچون مالی امکانیت گه ایگه بولیش ییترلی دیر. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «بو مسئله‌لردن برچه‌سی نی انجام و مراعات قیلگنی صورتده، ایکینچی و اوچینچی مرته توی قیلیشی ممکن. عکسینچه‌سی، بو حالت شرط‌لی تمایل‌لر بیلن باغلیق بولیب، اونینگ مراجعت قیلیش گه یول یوق.»
شونده‌ی بیرحالده، سرپرست حکومت نینگ امربالمعروف و نهی عن‌المنکر وزیرلیگی سوزلاوچیسی عاکف مهاجر، فقه و حنفی مذهبی قاعده-قانونی اساسیده عایله تشکیل بیریلیشی گه تاکید‌لب ایتیشیچه، ایرککلر خاتینلری آره‌سیده عدالت نینگ برقرار قیله آلگنلری صورتده، قیته توی قیلیش‌لری خصوصیده هیچ بیر قیین‌چیلیک یوق.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «عالم‌لردن بیر قطاری نینگ ایشانچی گه کوره، نیچه مرته توی قیلیش مستحب دیر. ایرکک اوز نیازلری نی بیر خاتین بیلن حل قیله آلمه‌گنی صورتده، بو نینگ امکانیتی بار. عمومی وضعیت‌‌لرده نیچه خاتین‌لیک مباح دیر.»
ایتیش کیره‌ک که، جمهوریت توزومی‌ده، ایرککلر نینگ قیته توی قیلیش قیینچیلیکلری حلی اوچون، نماینده‌لر مجلسی‌ده کوپینچه صحبت قیلینگن ایدی و ملت نماینده‌لریدن قطاری نیچه خاتین آلیش نینگ تقیق‌لش و بیر قطاری ایسه بیللی و مخصوص شرط‌لر تعیین قیلیش خصوصیده سعی و حرکت قیلگنلر؛ بیراق بو بحث‌لردن برچه‌سی اوتگن توزوم‌ده هم درست بیر نتیجه بیرمه‌گن و شونینگدیک حاضر ایسه ایرککلر قیته توی قیلیش شرط‌لری گه توجه قیلمه‌ی، آزاد بیر شکلده نیچه خاتین آلیشلری ممکن.
