اوشبو کونلر، کابل و مملکت باشقه ییریک شهرلری‌نینگ چنگ‌لی کوچه‌لریده، باله‌لرنینگ شادلیگی و اوقوو ییل توگه‌شی حقیده هیجانیدن خبر یوق. اوقوو ییلی توگه‌گن؛ بیراق آلتینچی صنف‌دن یوقاری قیز اوقووچیلر کوزلریده‌گی ناامیدلیک بیلن، باشقه مکتب باره آلمسلیک، اوقیش و یازیش گه امکانیت‌لری یوق‌لیگینی اېتگنده‌ی سیزیله‌دی.
سمیه و باشقه ۱۲ قیز بو ییل آلتینچی صنف‌نی توگه‌تگنلر و اوشبو گزارش‌ده اولر بیلن صحبت اۉتکزیلگن، باشقه وقت‌لر گه نسبتن تشویش و امیدسیز دیر. سمیه باشقه صنف‌داشلری آره‌سیده بیرینچی اورین‌نی ایگلله‌گن بولسه‌ده؛ بیراق بو اورین اوچون خورسندلیک و شادلیک قیلیش اورنیده، تشویش‌ده دیر. او و صنف‌داشلری مکتب‌نینگ کیچیک حیاطی‌ده ییغیلیشگن؛ روح‌سیز کوزلری قرانغو کېله‌جک‌دن تشویش‌ده.
سمیه‌نینگ ایتیشیچه: «مین یامان حس قیلماقده‌من حتا سیناولرده درس‌لریمنی یخشی اوقی آلمه‌ی من. بو ییل درس اوقیدیک، بوندن سۉنگ اوقیش گه قنده‌ی دوام بیریشنی بیلمه‌ی من. کېله‌جک‌ده شفاکار بولیشنی اېستردیم؛ حاضر بو آرزو گه اېته آلمه‌ی من.»
اوشبو ییل آلتینچی صنف‌نی توگه‌تگن و ملَکه‌لی اوقووچیلردن باشقه بیری مژده، کوز یاشلرینی یاشیره آلمه‌یدی، ایتیشیچه: «افسوس که اصلا بیز اوچون امید یوق جمعیت‌ده موفق بیر کیشی بولسه‌ی و مملکت‌نی آباد قیلسه‌ی. کېله‌جک‌ده موفق بیر ژورنالیست بولیشنی اېستردیم. باشقه مکتب‌لر ایشیگی قیزلر یوزیگه آچیلیب و آرزولریمیز گه اېریشه آلمسلیکنی اویله‌ی من.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
قیزلرنینگ خسته سیماسی و آلینگن آوازی، یوقالگن نسل‌نینگ صورتی دیر که اولردن اوقیش حقی آلینگن؛ بو نسل چېکلاو سایه‌سیده اولغه‌یب و آرزولری برابریده جیم توریش گه مجبور دیر.
بیشینچی صنف گه قدر علاقه بیلن اوقیش گه دوام بیریب کېلگن حسینه و نجمیه، حاضر کتاب‌لرینی آچیش اوچون هېچ علاقه‌لری یوق‌لیگینی اېته‌دیلر.
حسینه گه کوره: «بیشینچی صنف‌نی علاقه بیلن اوقیدیم و آلتینچی صنف بولگچ، باشقه اوقی آلمسلیک اوچون جوده هم خفه بولدیم؛ اوستیمگه سلبی تأثیر قویدی و کوپ خفه من. کېله‌جک‌ده موفق شفاکار بولیشنی اېستر اېدیم؛ بیراق حاضر هېچ امید یوق.»
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
نجمیه‌نینگ ایتیشیچه: «بیشینچی صنف گه قدر علاقه بیلن درس اوقیدیم؛ بیراق آلتینچی صنف‌نی کېله‌سی ییل تشویشی اوچون یخشی اوقی آلمه‌دیم. مکتب‌لر ایشیگی آچیلیشنی اېسته‌یمیز.»
اولر ارا، اوچ ییل آلدین اوقیش‌دن محروم اېتیلگن قیزلرنینگ فرقلی حکایت‌لری بار. بو گزارش‌ده اوچ ییل اول مکتب ایشیگی یوزلریگه یاپیلگن ۱۵ قیز بیلن صحبت قیلینگن.
اولرنینگ بیرقطاری آنلاین اوقیش، بعضی‌لری تورلی مسلک اوقیش و باشقه بیرقطاری هم غایه‌سیز بو اوچ ییل‌نی اۉتکزیشگن.
اوشبو قیزلردن بیری سمیرانینگ ایتیشیچه: «مکتب باره آلمسلیک‌دن سۉنگ کورس باره‌من یا هم مدرسه اوقی‌من؛ مکتب‌لر ایشیگی آچیلیشی اوچون هردایم دعا قیله‌من؛ برچه سینگیل‌لریمیز مکتب باریب و اوقیش‌لریگه دوام بیرسینلر.»
تیکووچیلیک مسلکی بیلن مصروف آی‌نور گه کوره: «مکتب‌لر ایشیگی یاپیلگچ، چرمه‌دوزلیک بولیمیده تیکووچیلیک بیلن مصروف من؛ آته-آنه‌م ایش‌سیز بولیشیمنی اېستمه‌دیلر.»
اوقووچیلرنینگ آنه‌لری، قیزلری‌نینگ کېله‌جگیدن تشویش‌ده. فاریاب‌لیک نوریه و قندوزلیک لیدا، ایکّیله‌سی قیزلری‌نینگ تقدیری‌دن تشویش‌ده بولیب، قیزلری اوقیش‌لریگه دوام بیره آلمه‌گن حالده، قرانغو کېله‌جک اولرنی کوتماقده‌لیگینی اېته‌دیلر.
نوریه گه کوره: «قیزلریم‌نینگ کېله‌جگی قرانغو؛ خفه من. بیزنینگ وقتی‌میزده مکتب یوق اېدی؛ اېرکین‌لیک یوق اېدی؛ بیز سوادسیز میز؛ بیر جمله‌نی اوقی آلمه‌یمیز؛ جوده هم خفه بولدیم. مکتب‌لر ایشیگی آچیلمه‌گن حالده، بولرنینگ کېله‌جگی بیزلر گه نسبتن یامان بوله‌دی.»
لیدانینگ ایتیشیچه: «قیزلریم گه جوده هم نقصان یېتکیزگن و اویله‌شیمچه بیر فاجعه دیر. اوقیسه‌لر اېدی یخشی کېله‌جکلری بولردی و اوقی آلمه‌گن تقدیرده، اولرنی قرانغو کېله‌جک کوتیب و تورموش گه چیقیش اوچون مجبور بولیش‌لری ممکن.»
تعلیم و جمعیت‌شناس بیلرمانلری، عیاللرنینگ اوقیش اهمیتی گه تأکید قیله‌دیلر. اوقیش بیلرمانی احمدصابر طاهری گه کوره: «اوقیگن قیزلر، کېله‌جک‌ده تحصیل قیلگن آنه‌لر اوله‌راق، کېله‌سی نسللرنی هم اوقیش گه ترغیب قیله‌دیلر و طالبان/اسلام امیرلیگی بوتوغریده دقت قیلمه‌گن حالده، کېله‌سی ییللرده افغانستان اوقیتووچیلیک تقچیلیگی بیلن روپه‌ره بوله‌دی.»
جمعیت‌شناس احمدراشد صدیقی‌نینگ ایتیشیچه: «شبهه‌سیز، اوقیش و تربیه تورلی جمعیت‌لرنینگ اساسی احتیاجلریدن سنله‌دی؛ حاضرگی کونده عایله‌لرنینگ کوپینچه مسئله‌لری قیزلر گه عاید دیر. بو عیاللر تحصیل قیلمه‌گن تقدیرده، عایله و جمعیت‌ده کوپینچه قیینچیلیک تاپیله‌دی و اوقیمه‌گن جمعیت، افسوس بیلن کوپ قیینچیلیک بیلن روپه‌ره بوله‌دی.»
عیال حقوقی فعالی فرحناز معراج، قیزلرنینگ اوقیشی گه یره‌تیلگن چېکلاولرنی بشریت‌نینگ جدی قیینچیلیگی اته‌یدی. «آلتینچی صنف‌دن یوقاری قیزلرنینگ اوقیشی گه یره‌تیلگن چېکلاو، افغانستان‌ده بشریت جدی قیینچیلیک‌لریدن سنله‌دی و بو چېکلاو نه‌فقط قیزلرنینگ اوقیشی اوچون اساسی حقوق‌لرینی ایاغ آستی قیله‌دی؛ بلکه جمعیت گه چقور سلبی تأثیر قوییب و جمعیت‌نینگ یریمی اوقی آلمسلیگی، اقتصاد رواجلنیشی و ترقیات امکانیت‌لرینی کمه‌یتیره‌دی.»
بوتوغریده، سرپرست حکومت‌نینگ فکر-ملاحظه‌سینی اورگه‌نیشنی اېسته‌دیک؛ لېکن کیتمه-کیت سعی-حرکت بیلن موفق بولمه‌دیک.
افغانستان‌ده آلتینچی صنف‌دن یوقاری قیزلر یوزیگه مکتب‌لر ایشیگی یاپیلگنیدن اوچ ییل اوتماقده اېکن، حاضرگه قدر اولر اوچون مکتب‌لر ایشیگی آچیلیشیدن هېچ خبر یوق. اوشبو قیزلر و عایله‌لرنینگ کوپینچه‌سی مکتب‌لر ایشیگی آچیلیشینی کوتماقده؛ بیراق بوتوغریده حاضرگه قدر هېچ اۉزگریش سیزیلمه‌یدی و ینگی‌لیکده یېتکرمه‌لرنینگ معلوماتی اساسیده، طبیات انستیتوت‌لریده خاتین-قیزلرنینگ اوقیشی تقیق‌لنگن.
