تعلیم و ایش چېکلاولری؛ عیاللر اقتصادی کیچیک ایشلر گه یوز کېلتیرگن
قریب سۉنگی اوچ ییل ده خاتین قیزلر نینگ تعلیم و ایشیگه یره‌تیلگن چېکلاولر، اولر جمعیت ده قیته حضور تاپیش و اۉزلرینی اۉزی تأمینلش اوچون، تورلی ساحه‌لرده ایشلش گه یوز کېلتیریشی گه سبب بولگن.
بو گزارش ده، سرپرست حکومت حاکمیتیدن سۉنگ مملکت نینگ بیش ولایتیده صناعت و سودا، تیکووچیلیک، محنت‌چیلیک، چاروه‌چیلیک، عیاللر گه بازار قوریش ساحه‌لریده ایشلش اوچون یوز کېلتیرگن ۲۳ عیال بیلن صحبت اۉتکزیلگن.
تخار دن بیر عیال، بدخشان دن آلتی عیال، قندوز دن ییتّی عیال، جوزجان دن تورت عیال و فراه دن بیش عیال سلام‌وطندار بیلن صحبت اۉتکزگن.
اوشبو عیاللر ارا ۱۰ نفری صناعت و سودا بولیمی، تورت نفری لیلامی کییم-کیچک ساتیش، اوچ نفری تیکووچیلیک، ایکّی نفری عیال گه مخصوص بازار قوریش، بیر نفری اونلب دکان گه کیک تیارلش، بیر نفری محنت‌چیلیک، بیر نفری چاروه‌چیلیک و باشقه بیر نفری ترشی تولید و ساتیش گه یوز کېلتیرگن.
شهره تمنا، یکی از گفت‌وگوشوندگان در این گزارش و دانش‌جوی سال سوم رشته‌ی خبرنگاری در بدخشان که پس از وضع محدودیت بر تحصیل، بازار ویژه‌ی زنان را در بدخشان ایجاد کرده است. این بازار، شش دکان دارد و بیش‌تر دکاندارانش دختران دانش‌آموز اند که آموزش شان، نیمه‌تمام مانده است.
بو گزارش ده قتشنگن‌لردن بیری و بدخشان ده ژورنالیزم فاکولته‌سی اوچینچی صنف طلبه‌سی شهره تمنا، عیاللر گه یره‌تیلگن چېکلاولردن کېین بدخشان ده عیاللر گه خاص بازار ایجاد اېتگن. بو بازار نینگ آلتی دکانی بولیب و کوپ سانده دکاندارلرینی تعلیم‌لری یریم قالگن قیزلر تشکیل بیره‌دی.
شهره گه کوره، اوشبو بازارنی ایجاد اېتیشدن مقصد اۉزی کبی تحصیل دن محروم اېتیلگن قیزلر گه امید بیریش و اولرنی ترغیب قیلیش دیر. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «بیز بو بازارنی ایجاد اېتدیک. بو ییرده قریب ۵۰ عیال ایش بیلن تأمینلنگن. عیاللر بو ییر گه کېلیب سودا-ساتیق قیله آله‌دیلر.»
باشقه تاماندن، اسلام امیرلیگی تامانیدن یره‌تیلگن چېکلاولردن سۉنگ ایش‌سیز بولگن عیاللر بدیل ایش تاپیب اۉزلری و باشقه عیاللرنی ایش بیلن تأمینلش گه سعی-حرکت قیلگنلر.
فراه ولایتی یشاوچیسی ۳۵ یاشر شفیقه، جمهوریت تېزیمیده خصوصی مکتب‌لردن بیریده اوقیتووچی اېدی و قیزلر تعلیمی گه یره‌تیلگن چېکلاولردن کېین ایش‌سیز بولگن ایتیشیچه، وظیفه‌سینی قولدن بیرگچ تیکووچیلیک ایجاد اېتیش بیلن اۉزی و تعلیم دن محروم اېتیلگن باشقه اونلب قیز گه ایش زمینه‌سینی یره‌تیش گه قرار قیلگن.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «قیزلر یوزی گه مکتب و بیلیم یورت‌لر یاپیلیشیدن سۉنگ، کوپ سانده عیاللر ایش‌سیز بولدی،؛ بیر درآمد منبع شونده‌ی ایشلر اېدی؛ حاضر کېنگه‌یگن، کوپ سانده عیاللرنی ایش بیلن تأمینلش گه اولگوردیم، بیر قطار طلبه‌لر بو ییرده ایشله‌ماقده.»
جوزجان ده بیر تیکووچیلیک ایشخانه مسئولی مقدس سادات، ۳۰ قیز گه تیکووچیلیک زمینه‌سینی یره‌تگن ایتیشیچه، حاضرگی قیینچیلیک‌لردن قوتیلیش اوچون بو ایشخانه نی ایجاد اېتگن و برچه ایشلاوچیلری مکتب و بیلیم یورت دن محروم اېتیلگن قیزلر دیر.
اونگه کوره: «تیکووچیلیک و قول توقیمه بو ایشخانه نینگ جوازینی آلگنیمدن اوچ آی اوتماقده؛ تعلیم و تحصیل دن محروم اېتیلگن قیزلر روحی قیینچیلیک و امیدسیز بولمسلیک‌لری اوچون بو ایشخانه نی ایجاد اېتدیم.»
جوزجان دن مهرالنسا بو ایشخانه ده یخن‌دوزلیک بیلن مصروف دیر، بلخ بیلیم یورتی طب معالجوی فاکولته بیشینچی صنف طلبه‌سی اېدی عیاللر گه یره‌تیلگن چېکلاولر باعث بیکار بولگن اېدی. او حاضر مذکور ایشخانه نینگ بیر چېکه‌سیده ایرکک‌لر نینگ یخن‌دوزلیک ایشی بیلن مصروف.
مهرالنسا نینگ ایتیشیچه: «بیلیم یورت نی بیتّیرماقده اېدیم که بیلیم یورت‌لر یاپیلیب قالدی؛ روحی باسیم اوچون کسل بولدیم؛ نهایت عایله‌م باشقه ایش قیلیشیمنی مصلحت بیردیلر؛ سینگلیم هم یخن‌دوزلیک قیلردی، کېین اېسه مین او بیلن ایشگه باشله‌دیم.»
افغانستان نینگ باشقه بیر بورچگیده مالی حمایتچیلری بولمه‌گن عیاللردن بیرقطاری، قوللریده‌گی آز امکانیت بیلن اۉزلری اوچون ایش یره‌تیشگن.
تخار یشاوچیسی نورجان مهتاب، قولیده‌گی آز امکانیتدن قوللنیب اهالی و اونلب دکان اوچون تورلی خیل کیک ایشلب چیقره‌دی ایتیشیچه، افغانستان ده عیاللر ایشی گه چېکلاو یره‌تیلگنیدن سۉنگ تورلی خیل کیک ایشلب چیقریش گه یوز کېلتیریب و بو یول آرقه‌لی یخشی درآمد قیله‌دی.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «بیرینچی بویورتمه‌نی قۉشنی‌میز بیردی و بو جریان قیسقه مدت ایچیده کوپه‌یدی؛ حاضر تالقان شهری ده نیچه دکان همده قندوز و بدخشان ولایت‌لریده‌گی نیچه دکان اوچون کیک تیارله‌ی من.»
شونینگدیک، مملکت نینگ تورلی ولایت‌لریده عیاللردن بیرقطاری ایکینچیلیک قیلیش گه یوز کېلتیرگن.
قندوز ولایتی آق‌تاش تومنی یشاوچیسی سلیمه باشقه اوچ عیال بیلن ایکینچیلیک ایشلر گه یوز کېلتیرگن ایتیشیچه، بو ایشنی باشلش بیلن یخشی درآمد قولگه کېریتماقده‌لر.
اونگه کوره، افغانستان ده عیاللر حاکم وضعیت باعث افسرده بولمسلیک‌لری کېره‌ک، بلکه مستقل حیات اوچون بدیل یول قیدیریش‌لری درکار. «ایکینچیلیک بولیمیده بیز گه یاردم کورسه‌تیلدی؛ اۉزیم و باشقه تورت عیال ییر(زمین) آلیب و اونگه ترکاری، گل و باشقه نرسه ایکه‌میز؛ حاصلی دن هم اۉزیم و هم قۉشنی‌لریمیز فایده‌لنه‌دیلر.»
عین‌حالده، عیال حقوقی فعاللری عیاللر نینگ اۉزلری اوچون بدیل ایش تاپیش‌لرینی خوش قرشی‌لب و بو عیاللر حکومت و نهادلر تامانیدن قۉللب-قوتلنیش‌لرینی اېسته‌یدیلر. اولر گه کوره، کوپ سانده عیاللر صناعت، تجارت و تیکووچیلیک نی تعلیم اوچون بدیل تنله‌گن.
جوزجان ده عیال حقوقی فعالی رویدا صدیقی نینگ ایتیشیچه: «جوزجان ده مکتب و بیلیم یورت دن محروم اېتیلگن کوپ سانده عیاللر تیکووچیلیکّه یوز کېلتیرگن و بو عیاللر نینگ مجبوریتیدن درک بیره‌دی. حاضرگی حکومت عیاللر گه باشقه چاره قالدیرمه‌گن حتا تعلیمی مرکزلر ایشیگینی یاپگن. تحصیل هر بیر عیال و ایرکک نینگ حقی دیر و بو حقیقتن عدالت‌سیزلیک دیر.»
بدخشان ده عیال حقوقی فعالی شبنم شایگان سایس نینگ ایتیشیچه: «حاضرگی کونده کوپ سانده عیاللر تجارت گه یوز کېلتیرگنی قوانرلی دیر. عیاللر فعالیتی بوییچه ایش آلیب باره‌یاتگن نهادلردن عیاللر تجارت آرقه‌لی اۉزلری و عایله اعضالری نینگ احتیاج‌لرینی تأمینلش اوچون اولرنی قۉللب-قوتلش‌لرینی اېسته‌ی من.»
باشقه تاماندن، فراه ولایتی عیاللر نینگ سودا و صناعت اتاقی مسئوللری گه کوره، بو ولایت ده آزیق-آوقت و باشقه نرسه ایشلب چیقروچی ۲۵ ایشخانه ثبت اېتیلگن.
اوشبو اتاق نینگ اجرائیه مدیری مرضیه نورزی گه کوره، ایشلب چیقرووچی بو ایشخانه‌لر مسئوللری کورگزمه‌لر آرقه‌لی محصولات‌لری گه بازار قیدیره‌دیلر. اونینگ ایتیشیچه: «بو اداره ده پروسس و تولید قیلووچی ۲۵ ایشخانه ثبت دیر مربا، ترشی و باشقه نرسه ایشلب چیقریش بولیمیده فعالیت قیله‌دی.»
برچه‌سی بیلن، بدخشان صناعت و سودا ریاستی، جوازی بولگن ۱۸ عیال رسمی طرزده و باشقه قریب ۱۰۰ عیال نارسمی طرزده صناعت و سودا ساحه‌لریده فعالیت قیلماقده‌لیگینی معلوم قیله‌دی.
بدخشان سودا و صناعت ریاستیده مستهلیکین نی قۉللب-قوتلش و تشبثات عمومی مدیری ثمرالدین رحمانی گه کوره، عیاللر صناعت و سودا بولیمیده اسلام قاعده‌لری اساسیده ایشله‌یدیلر.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «حاضر بدخشان ده ۱۷ یا ۱۸ عیال رسمی طرزده و باشقه ۱۰۰ دن آرتیق عیال نارسمی طرزده ایش بیلن مصروف دیر، کوپینچه‌سی بدخشان ولایتیده فعالیتی بولگن خارجی موسسه‌لر تامانیدن قۉللب-قوتلنه‌دی.»
قریب سۉنگی اوچ ییل ده عیاللر نینگ تعلیم، تحصیل و ایشلری گه یره‌تیلگن چېکلاولر باعث مملکت نینگ بیرقطار ولایت‌لریده خاتین قیزلر بدیل و درآمد منبع‌لری اوچون قول توقیمه، ایکینچیلیک، تیکووچیلیکّه یوز کېلتیرگن.