صدای چکش، بوی فلز داغ و دود برخاسته از کورهها، نشانهای از زندهشدن دوبارهی پیشهی کهن حلبیسازی در بدخشان است. در روزهایی که سرمای کوههای پامیر بر شهر سایه میاندازد، حلبیسازان از ورقهای سرد آهن، اسبابی برای گرمکردن خانهها میسازند.
محمداشرف، یکی از حلبیسازان در شهر فیضآباد، مرکز بدخشان، بیش از ۱۲ سال که با چکش و پتک، ورقهای فلزی سرد را به وسایل گرمایشی تبدیل میکند. او، میگوید که با نزدیکشدن زمستان، تقاضا برای بخاری، چری و منقلهای فلزی افزایش مییابد و این فصل را طلاییترین زمان کار خود میداند.
به گفتهی او، هنر حلبیسازی را از استادش آموخته و سالها است که همین پیشه، نان گرم و آب سرد خانوادهاش را تأمین کرده است. اکنون، محمداشرف خود را مسئول ادامه این راه میداند و معتقد است این هنر باید زنده بماند، چرا نیازهای جامعه را برطرف میکند. «فقط همین نماز صبح را میخوانیم، میآیم تا شام و بعضی وقت شب هم استیم؛ تمام مردم همین بخاری را ضرورت دارند؛ ما جور میکنیم؛ مردم میبرند و مشکل خود را حل میکنند.»
با این که حلبیسازی یکی از کهنترین و ریشهدارترین پیشههای سنتی در افغانستان به شمار میرود و در گذشته بخش مهمی از نیازهای روزمرهی مردم را برطرف میکرد؛ اما امروزه رونق آن تنها به یک یا دو فصل سال محدود شده است. معمولاً افزایش نیاز به تعمیر یا ساخت لوازم فلزی خانگی به ویژه در فصلهای سرد که استفاده از وسایل حرارتی بیشتر میشود، سبب میشود کار حلبیسازان در این دوره افزایش یابد.
شاهمحمود، حلبیساز قدیمی بدخشان، بیش از ۱۰ سال است که این حرفه را دنبال میکند. او کارش را از کنار پدرش آغاز کرده و حالا خودش همان پیشه را ادامه میدهد.
به گفته شاهمحمود، زمستانها پرکارترین فصل برای شان است و مردم برای گرمکردن خانههایشان به بخاری، منقل و چری نو نیاز دارند. او، اضافه میکند که این چند ماه سرد، بیشترین درآمد سال را برای شان رقم میزند و با وجود دشواری کار، اما همین فصل امیدی است که سال کاریاش را سرپا نگه میدارد. «در سرما دیگر همین بخاری است؛ همین وسایل را جور میکنیم؛ در همین فصل زمستان که است کار ما خوبتر و رونقش بیشتر است.»
هرچند نوسان فصلی، شرایط معیشتی فعالان این حوزه را متزلزل کرده و بقای این مهارت سنتی را با چالش جدی مواجه ساخته است اما با آن هم حلبیسازان در بدخشان از پیشه امرار معیشت میکنند.
وثیقالله، حلبیساز دیگری در شهر فیض آباد که بیش از هشت سال می شود مشغول این حرفه است، میگوید که این پیشه برایش وسیلهای بوده تا خانواده تشکیل دهد و روزگارش را بگذراند. میگوید که در همه فصلهای سال فروش زیادی ندارد، اما با سردشدن هوا، فروش بخاری، منقل و چری درآمد خوبی روی دستش میگذارد. «کار حلبیسازی اگرچه بسیار سختیها و دشواریهای خود را دارد؛ باز هم همان صبر و پشتکاری را که ما داشتیم ادامه دادیم، این کار تا این جا رساندیم.»
حلبیسازی یکی از پیشههای کهن در بدخشان است که بسیاری آن را از پدرانش به ارث برده اند. با سردشدن هوا، بازار ساخت وسایل گرمایشی مانند بخاری، چری و منقل جان میگیرد و برای شمار قابل توجهی از خانوادهها، به منبع اصلی درآمد تبدیل میشود.
