در گفت‌وگویی که سلام‌وطندار با ۳۰ زن در کابل و شماری از ولایت‌ها در بارهی گرفتن یا نگرفتن حق مهر شان انجام داده است، ۱۹ تن آن‌ها می‌گویند که نتوانسته اند مهر خود را به دست بیاورند و ۱۱ تن دیگر اما مهر شان را دریافت کرده اند. از این میان، هشت تن آن‌ها با رضایت شوهر و سه تن نیز، با دشواری زیادی توانسته اند این حق شان را به دست بیاورند.
مهر که یکی از شرایط نکاح شرعی به شمار می‌رود، پول یا جنسی است که در هنگام عقد نکاح از سوی شوهر به زن تسلیم شده یا به آن وعده داده می‌شود؛ اما به دلیل سنت‌های حاکم در جامعه‌ی افغانستان، بسیاری از زنان از این حق شان محروم اند.
از میان ۱۹ زن در این گزارش که مهر شان را دریافت نکرده اند، ۱۰ تن آن‌ها از حق مهر آگاهی ندارند و نُه تن آن‌ها، بنابر دلیل‌های مختلفی چون نادیده‌گرفتن حق مهر توسط شوهر یا خانواده‌ی شوهر یا ناتوانی مالی آن‌ها و سنت‌های حاکم در جامعه، نتوانسته اند مهر شان را به دست بیاورند.
شماری از این زنان، می‌گویند با این که مهر از جمله حقوق شرعی آن‌ها است؛ اما آگاهی‌نداشتن شوهران شان از این حق و هشدار شوهران شان از پیامد درخواست آن، سبب شده است که از حق مهر محروم شوند.
هنگامه، باشنده‌ی کابل و بانویی که پس از روی‌کارآمدن حکومت سرپرست، شوهرش را از داست داده است، می‌گوید که شوهرش وقتی زنده بود، با بی‌احترامی، او را از درخواست حق مهرش منع کرده بود و اکنون نیز، خانواده‌ی شوهرش او را از درخواست مهر که حق دینی او است، باز داشته است.
او می‌افزاید: «به من کسی حق مهر تعیین نکرده بود، از همین خاطر زندگی‌ام زیاد خوب نبود؛ گپ که می‌شد، می‌گفت بیرون شو از خانه؛ چون معلوم‌دار بود از این که مهر تعیین نکرده بود، هر وقت دلش می‌شد، به من می‌گفت. بعد شوهرم در دوره‌ی امارت کشته شد؛ هیچ کس هم‌راهم نبود؛ ایورهایم/برادرشوهرهایم مرا از شبکه‌های اجتماعی بلاک کرده بودند؛ حتا لوازم خانه را گفتم و ندادند و مرا اخطار دادند که پیش نیایی که خوب نمی‌شود.»
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
نظیفه، دیگر باشنده‌ی کابل، می‌گوید که شوهرش با هشداردادن به پایان رابطه در صورت درخواست مهر، او را از گرفتن آن محروم کرده است. «من در ایران عروسی و خودم مهر تعیین کردم. در افغانستان اگر حق مهر خود را بگیریم، می‌گویند برو طلاق هستی و از این خاطر من نگرفتم. حق مهر زمانی داده می‌شود که زن طلاق می‌گیرد.»
شماری از زنانی که مهر شان را به دست نیاورده و شوهران شان نیز در اثر بیماری یا جنگ‌های داخلی جان باخته اند، می‌گویند که خانواده‌های شوهران شان نیز از دادن مهر به آن‌ها خودداری می‌کنند.
کوچی، باشنده‌ی کابل و یک تن از این زنان، می‌گوید: «شوهرم در کرونا از بین رفت؛ به ما گفتند اگر طلاق تان را می‌گرفتید، بر تان حق می‌دادیم و من اقدام نکردم؛ چون امباقم در خانه یادآوری کرد و گفت حق مهر مرا بدهید. خشویم برش گفت چرا وقتی که شوهرت زنده بود نگرفتی؛ حالا می‌خواهی؛ چون می‌گویند هر وقت طلاق بگیرید، باز حق مهر داده می‌شود. اگر حق مهر تان را گرفتید، در محکمه می‌کشم تان؛ در هیچ جای نرفتیم؛ فقط به خاطر یادآوری این قسم کردند. اگر ما به ارگان‌های دولتی برویم، چه حال خواهد کردند.»
زلیخا، باشنده‌ی جوزجان و یک تن دیگر از این زنان، نیز می‌گوید: «شوهرم در جنگ‌ها می‌رفت؛ هشت سال می‌شود که فوت کرده است؛ بی‌سرپرست شده‌ام. از وقتی که رفت، دربه‌در شدم، من مهر نگرفتیم؛ یک خشوی ظالم داشتم، بر من حق مهر میته جنجال کردم. حق مهر من زمین بود؛ خشویم نداد می‌گه تو کجا ثبوت داری، حق نداری زیاد روزهای بد را دیدم.»
شماری از زنانی که به دلیل آگاهی‌نداشتن از حق مهر شان، از گرفتن آن محروم مانده اند، به این باور اند که حق مهر، همان پولی است که پیش از عروسی از سوی خانواده‌ی دختر از خانواده‌ی پسر به عنوان تویانه گرفته می‌شود.
طیبه، باشنده‌ی تخار، می‌گوید: «در منطقه‌ی ما بعضی قلین می‌گویند؛ بعضی مهر دختر می‌گویند؛ بعضی ۲ لک، ۳ لک، ۴ لک می‌دهد؛ ولی در وقت ما قیمت ۱ لک بود. از من ۶۰ هزار بود؛ چون پدرومادرم نبود و برادرم گرفت رسم نیست خود دختر بگیرد.»
فریبا، باشنده‌ی بلخ، نیز می‌گوید: «حق مهر نمی‌فامم که چه است. اولین بار است که شنیدیم. تویانه از اول بود در سمت شمال می‌گویند قلین ما از طرفای مزار استیم باز ۲ لک، ۳ لک قلین می‌مانه.»
با این حال، شماری از زنانی که پس از عروسی، مهر شان را گرفته اند نیز می‌گویند که با مشکلات زیادی توانسته اند این حق شان را به دست بیاورند. لیلما، زنی مطلقه و باشنده‌ی کابل، می‌گوید پس از این که پس از شریک‌سازی بحث حق مهرش با ارگان‌های حکومتی، توانسته آن را به دست بیاورد.
همین گونه، مریم، باشنده‌ی جوزجان که چهار سال پیش شوهرش در اثر ابتلا به سرطان جان باخته، می‌گوید که در زمان حیات شوهرش، با تحمل مشکلات زیادی، توانسته مهرش را به دست بیاورد. «تقریباً هشت سال از ازدواجم گذشته. شوهرم در اثر سرطان فوت کرده است. چهار سال از فوتش میشه. گرچه زیاد عقیده نداشتن به مهر و می‌گفتند باید ببخشم؛ ولی نظر به ضروریاتم خواستم فامیل شوهرم زیاد موافق نبود و شوهرم هم خیلی به جنجال داد .بعد از این که ملای کوچه‌ی ما توصیه کرد، باز دادند.»
شماری از زنانی که در این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شده است، می‌گویند که به دلیل رضایت از زندگی مشترک شان، مهر شان را به شوهران شان بخشیده اند.
بی‌بی‌شیرین، باشنده‌ی کابل و زنی که مهرش را به شوهرش بخشیده است، می‌گوید: «اگر خانم در خانه‌ی شوهرش آرام نباشد و مشکلات داشته باشد، خوب است که بگیرد. اگر که نداشت نگیرد، من بخشیدیم؛ چون من هیچ ضرورت ندارم؛ خودم تجارت می‌کنم هیچ ضرورت ندارم.»
یاسمین، دیگر باشنده‌ی کابل و زنی که مهرش را به شوهرش بخشیده است، نیز می‌گوید: «من تقریباً ۱۰ سال پیش ازدواج کردم و حق مهرم ۵ لک بود و از این که شوهرم انسان خوب و کارکن است، به خودم و اولادهایم می‌رسد؛ از همین خاطر من بخشیدم.»
با این همه، شماری دیگر از زنان می‌گویند که شوهران شان با رضایت و بدون کدام مشکل حاضر به پرداخت مهر آن‌ها شده است.
دیبا، باشنده‌ی کابل، می‌گوید: «گرفتیم شوهرم یک آدم فهمیده است. تقریباً ۱۰ لک بود، نظر به فرهنگ هر مردم فرق می‌کند و تویانه هیچ نداشتم ۱۰ لک مهرم بود؛ بلی گرفتیم خانواده‌ی من روشن‌فکر است.»
سلیمه، دیگر باشنده‌ی کابل، نیز می‌گوید: «حق مهرم از طرف خودم تعیین شده بود و خوش‌بختانه گرفتیم؛ چون حلال‌ترین حق زنان است. مهرم در حدود ۳ لک افغانی بود. وقتی خسر و خشویم فوت کردند؛ خانه‌ی شان فروخته شد و مقدار پولی که به شوهرم رسید، حق مهر مه داد و گفت هر چیزی که می‌خری بخر، من کار ندارم.»
در همین حال، وکیلان مدافع، می‌گویند که با عقد نکاح، زنان مستحق مهر شده و لازم است مردان در پرداخت آن کوشا باشند.
بنفشه، کارشناس حقوقی، در این باره می گوید: «بر اساس حکم ماده‌ی ۹۸ قانون مدنی، زمانی یک خانم ازدواج می‌کند، حق مهرش را مطالبه کرده می‌تواند و در صورتی که در زمان عقد مهر مشخص نشده باشد، خانم می‌تواند مهر مثل خود را مطالبه کند و پرداخت آن لازمی می‌باشد و زمانی یک زوج بین شان تفریق ایجاد می‌شود و یا شوهر وفات بکند، محکمه یک وقت مشخصی را تعیین می‌کند تا آن زمان مهر زن پرداحت شود.»
سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید
با این حال، فعالان حقوق زن، به این باور اند که مهر، تضمین‌کننده‌ی آینده‌ی زنان است؛ اما در جامعه‌ی افغانستان به این حق زنان هیچ توجهی صورت نمی‌گیرد.
وژمه یعقوبی، فعال حقوق زن، می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین حقوقی که به زن‌ها تعلق دارد، همین حق مهر است و زمانی که یک زن نکاح می‌کند، همین حق مهر می‌باشد و حق مهر شان می‌تواند پول باشد، زمین باشد، طلا باشد؛ چون در شرایطی که ما قرار داریم، زنان می‌توانند بگیرند و مهر زن تضمین آِینده‌ی یک زن است و او به دست یک زن می‌باشد که مهر خود را به مرد می‌بخشد یا نه.»
در همین حال، عالمان دینی نیز، با تحلیل از آیات قرآن‌کریم، می‌گویند که مهر حق دینی و شرعی زنان است و این هدیه، به خاطر گرامی‌داشت از جایگاه زنان به آن‌ها پرداخت می‌شود و بر هر مردی لازم است تا این هدیه‌ی مقدس را به طرف عقد عروسی بدهد.
رحیم‌الله کشاف، یکی از عالمان دینی، می‌گوید: «مهر در اسلام فرض است و بالای شوهر واجب است که باید بپردازد. خداوند در قرآن‌کریم می‌فرماید که شما مهر زنان تان را به خوشی بپردازید، مهر قیمت زن نیست. این یک تحفه است؛ به زن می‌گویند مهر را کی داده و کی گرفته. به یاد داشته باشید مهر فرض است و آن چه پرداخته می‌شود، واجب است این را نادیده نگیرید که این یک دین بر مردان است و در صورتی که خانم ببخشد، گپی ندارد و باید بپردازند که قرض‌دار زن نماند.»
عبدالغفار فاروق، سخن‌گوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت سرپرست نیز، می‌گوید که نیروهای این وزارت در سراسر افغانستان توصیه‌های لازم را در خصوص پرداخت حق مهر زنان انجام داده اند. «مهر مالی است که در وقت عروسی پرداختن آن توسط شوهر واجب است. در این بخش وزارت امر به معروف و نهی از منکر در مرکز و ولایت‌ها به مردم عام توصیه کرده است که حق تصرف مهر زنان را ندارید و باید به آن‌ها بپردازید.»
آگاهی‌نداشتن زنان از حقوق شان و نادیده‌گرفتن این حقوق از سوی مردان به دلیل سنت‌های حاکم در جامعه، سبب شده است که زنان از یک دسته حقوق اساسی و حقوق شرعی شان مانند حق مهر و حق میراث محروم بمانند.
