سلاموطندار در نتیجهی نظرسنجی میدانی ۱۰۶۱ خانوادهی آسیبدیدهی زمینلرزه در کنر، وضعیت زنان و کودکان را پس از این زمینلرزه بررسی کرده است؛ اقشاری که به دلیل محدودیتهای جنسیتی، وابستگی اقتصادی و مانعهای فرهنگی، بیش از همه آسیب دیده و با چالشهایی روبهرو اند. یافتههای نظرسنجی، نشان میدهد که زنان پس از زمینلرزه در کنر بیشترین آسیب را در بخش سلامت جسمی و روانی، تغذیه و مراقبتهای بارداری و زایمان متحمل شده اند. افزون بر این، محدودیتهای دسترسی به خدمات بهداشتی و فشارهای خانوادگی بر مشکلات آنان افزوده است.
یکی از محدودیتهای اساسی این پژوهش، دسترسینداشتن مستقیم به زنان بوده است. پاسخدهندگان مرد ۹۹.۵ درصد را تشکیل میدهند؛ در حالی که پاسخدهندگان زن تنها ۰.۴ درصد هستند. محدودیتهای فرهنگی در صحبتکردن زنان با افراد غریبه، نیاز به حضور محرم برای خروج از خانه، فشار کارهای خانه در شرایط بحران و کمبود گفتوگوکنندگان زن، از دلیلهای اصلی این چالش اند. در این میان، ۲۹.۸ درصد از خانوادهها دستکم یک زن باردار در خانواده دارند. ۱۷.۲ درصد از کل خانوادهها یک زن باردار، ۹.۸ درصد دو زن باردار و شمار اندکی بیش از دو زن باردار در خانه دارند.
سونیتا بهرام، پزشک متخصص نسایی_ولادی، در بارهی چالشهای بهداشتی بهوجودآمده بر زنان به ویژه بر مادران باردار چنین میگوید: «وضعیت صحی زنان با مشکلات زیادی روبهرو شد که این مشکلات نه تنها از نگاه بودوباش به آنان صدمه وارد کرد، بل که از نگاه روحوروان هم آنان را متأثر کرده است. زنانی که در مناطق زلزلهزده زندگی میکردند، افسردگی داشتند و حتا خانمهایی که حمل داشتند، بیشتر شان حملهای شان را از دست دادند و بعضی خانمهایی که در شرایط نامساعد ولادت کردند، طفل سالم به دنیا آوردند؛ اما اکنون بعد از چند ماه خونریزی دارند و در آن جا امکانات نبود که به آنان معاینهی تلویزیونی انجام بدهند و دواها را اخذ کنند.»
در ۱۱.۴ درصد از خانوادهها پس از زمینلرزه نوزاد به دنیا آمده است. از این شمار، ۶.۶ درصد زایمان در مرکز بهداشتی انجام شده و ۴.۹ درصد در خانه و بدون امکانات پزشکی لازم صورت گرفته است. زایمان در خانه بدون امکانات مناسب خطرهای جدی برای مادر و نوزاد به همراه دارد؛ موضوعی که پزشکان نیز آن را تأیید میکنند. ۲.۳ درصد از خانوادهها سقط جنین داشته اند. پزشکان متخصص نسایی_ولادی، میگویند که علتهای احتمالی شامل ترس و شوک ناشی از زمینلرزه، فشار روانی شدید، آسیبهای فیزیکی مستقیم یا غیرمستقیم و سوءتغذیه، بوده میتواند.
شبانه یاری، پزشک متخصص نسایی_ولادی، در بارهی خطرهای زایمان در خانه میگوید: «از دیدگاه طبی، خطرهای زیادی به مادر و نوزاد موجود میباشد؛ چون برای مادر خونریزی، پارگیها و همچنان عفونتها میباشد و همچنان در نزد نوزادان خفگیهای زمان تولد، صدماتی در قسمت سر، کسر استخوانهای شانه و عدم احیای نوزاد که در نزد شان توقف قلبی و تنفسی در زمان ولادت برای شان پیش میآید، موجود میباشد. در نزد مادران بیشتر مشکلات عمده که بعد از ولادت پیدا میشود، در خانه خونریزیهای پس از ولادت است، کمخونی، عفونتها و حتا بعضاً مرگومیر مادران.»
یافتهها همچنان نشان میدهد که همهی اشتراککنندگان در نظرسنجی، نشانههای ناخوشیهای روانی دارند. ۴۸.۷ درصد ترس و اضطراب، ۴۱.۶ درصد ترکیبی از ترس، اضطراب و افسردگی و ۷.۱ درصد فقط افسردگی و ناآرامی دارند. تنها ۲.۳ درصد بدون نشانههای روانی اند. در مجموع، ۹۷.۴ درصد دارای نشانههای روانی اند. زنان نشانههای خاصی را تجربه میکنند که شامل کابوسهای مکرر شبانه، ترس شدید از ماندن در خانه یا ساختمان، افسردگی پس از زایمان، اضطراب مداوم در بارهی ایمنی کودکان و احساس عمیق ناامیدی نسبت به آینده است.
برشنا نیکزاد، روانشناس، در این باره میگوید: «هنگامی که زلزله رخ میدهد، نخستین مشکل که برای مردم رخ میدهد، مشکل روحی و روانی، اضطراب، ترس، کابوسها، حس بیخانگی، شوکهای روانی، استرس این رویدادها بعد از حادثهی زلزله برای مردم رخ میدهد. کسانی که بیشتر در چنین حادثهها صدمه میبینند، خانمها و کودکان، برای شان مشکل روحی و روانی پیدا میشود، با این مشکلات دستوپنجه نرم میکنند.»
حسینا محمدی، دیگر روانشناس، نیز در بارهی چالشهای روانی شایع پس از زمینلرزه در میان افراد به ویژه کودکان و زنان، میگوید: «مشکلات شایع که پس از زلزله اتفاق میافتد، اضطراب فرد بیشتر میشود و سبب حملاتی مثل نفستنگی، ضربان قلب بالا، عرق، بیحسی و حالت ضعف میشود، سرگیجه، بیخوابی و گاهی کابوس میبینند از طرف شب و همچنان احساس ناامنی به افراد پیدا میشود؛ ترس این که مبادا دوباره زلزله شود.»
یافتهها، نشان میدهد که دسترسی زنان به خدمات بهداشتی محدود است. ۴۶.۶ درصد فقط در موارد اضطراری میتوانند به خدمات بهداشتی دسترسی پیدا کنند. ۳۷.۴ درصد دسترسی کامل دارند. ۸.۸ درصد با محدودیت دسترسی دارند و ۳.۱ درصد هیچ دسترسی ندارند.
با این حال، فعالان حقوق زن، بر کمکهای لازم بهداشتی مورد نیاز به مادران و خدمات اساسی تأکید میکنند. تهمینه منگل، فعال حقوق زن، در این باره میگوید: «کمکهای ضروری صحی به مادران در مناطق زلزلهزده، خدمات عاجل مثل تیمهای صحی سیار، انتقال اضطراری، مراقبتهای لازم برای مادران باردار، دوا، تغذیهی مناسب و حمایت مادران شیرده و تجهیزات ضروری، اینها را به وجود میآورد. اضطراب، چالش روحی و روانی، حس ناامیدی و اختلال پس از سانحه را به میان میآورد. زلزله، فشارهای روانی را در مادران به وجود میآورد.»
وژمه یعقوبی، دیگر فعال حقوق زن، نیز میافزاید: «زلزلهای که در کنر رخ داد، شوکآور و دردناک بود به خصوص مادرانی که تازه زایمان کرده بودند، آنها را در شرایط دشوار قرار داد. من به عنوان مدافع زن و فعال مدنی، واقعاً این وضعیت را نگرانکننده میدانم و حکومت باید برای چنین حادثهها از اول آمادگی لازم داشته باشد که شامل ایجاد تیمهای صحی، امدادرسانی، ذخیرهی کمکهای اولیه، دارو و آمادهسازی تیمهای سیار برای مردم آسیبدیده و کمکها در زمان مناسب به خصوص برای زنان رسانده شود و حکومت تدابیر داشته باشد و از مشکلات جلوگیری کند.»
از سویی هم، خلیلالرحمان، مسئول اردوگاه زلزلهزدگان در درهی «دیوهگل» ولسوالی سوکی کنر، میگوید که نهادهای مختلف برای کسانی که از نظر روانی متأثر شده اند، برنامههای آگاهیدهی برگزار میکنند. «در کمپ/اردوگاه در بخشهای خدمات صحی داریم به کسانی که زخمی میشوند، به مادرانی که ولادت میکنند، واکسین، سوءتغذیه و اکنون مشکلات تنفسی، اسهالات و بیماریهای فصلی زیاد شده، مردم مراجعه میکنند و ما خدمات ارائه میکنیم.»
محمدابراهیم ثاقب، ولسوال سوکی، در بارهی خدمات صحی ارائهشده به زنان در این ولسوالی میگوید: «برای زنان داکتران/پزشکان زن است که خدمات ارائه میکنند و به مشکلات شان به سادگی رسیدگی میکنند و کسانی که مشکلات شان زیاد است، در خیمهی تیم امدادرسانی ما برای شان خدمات صحی ارائه میکنند و در این ولسوالی یک کلینیک است، اگر درمان نشوند، به مرکز روان میکنیم.»
شرافتزمان امرخیل، سخنگوی وزارت صحت عامهی امارت اسلامی، در این باره میگوید: «ما در کنر در بخش صحت هیچ مشکلی نداریم که به آن فکر کنیم. پس از زمینلرزه نزدیک به ۱۰ درمانگاه در دو ولسوالی که آسیب دیده اند، ما ایجاد کردیم که تمام خدمات صحی را ارائه میکنند. در تمام شفاخانههای ما مشاوران رواندرمانی داریم. در تیمهای سیار ما هم مشاوران داریم و در ساحاتی که رویدادهای طبیعی رخ میدهند، ما تیمهایی را میفرستیم که در بخش رواندرمانی کار میکنند.»
زمینلرزهی کنر که هزاران تن در آن جان باختند و زخمی شدند، نه تنها خانهها را ویران کرد، بل مرکزهای صحی، منابع آب آشامیدنی و زیرساختهای بهداشتی اساسی را نیز از میان برده است و با فرارسیدن زمستان، مردم آسیبدیده از زمینلرزه نیاز به کمکهای بیشتر برای داشتن سرپناه و سپریکردن سرمای زمستان دارند.
