یافتههای سلاموطندار از گفتوگو با ۲۲ جوان (۱۵ پسر و ۷ دختر) نشان میدهد که موبایل به موتور اقتصادی این جوانان تبدیل شده است. برخلاف نگرش رایج که موبایل را عامل حواسپرتی میداند، شماری از جوانان در افغانستان آن را به ابزاری برای «فوتوژورنالیزم، تولید محتوا و کسب درآمد مؤثر» تبدیل کرده اند.
در حالی که استفاده از موبایل رو به افزایش است، نتیجهی گفتوگوی سلاموطندار با ۲۲ جوان نشان میدهد که ۱۴ تن آنها از طریق موبایل درآمد دارند و هشت تن دیگر نیز با برنامهریزی و آغاز کار در تلاش اند تا در آیندهی نزدیک درآمد کسب کنند. از میان این ۲۲ جوان، ۱۳ تن خبرنگار رسمی، دو تن یوتیوبر، سه تن دارای شغل آزاد و چهار تن دانشجو اند.
یافتههای این گزارش، نشان میدهد که از میان ۲۲ جوان گفتوگوشده، ۱۳ تن با موبایل ویدیوبرداری و نُه تن عکاسی میکنند. ضیاءالدین ضیای ۲۸ساله، خبرنگار در پروان، میگوید که هفت سال است برای گرفتن عکس خبری به عکاسیکردن با موبایل رو آورده است.
او، میافزاید: «حدود هفت سال میشود که به عکاسی از طریق موبایل رو آوردهام و انگیزهام این بود که میخواستم از طریق عکاسی و تصویربرداری با موبایل، حرفهایتر شوم و در آینده برای بهبود کار خبرنگاری از آن استفاده کنم.»
زاهد همایون ۲۶ساله از کابل، میگوید که عکاسی با موبایل در میان مردم و رسانهها جایگاه منحصر به فرد دارد. «در دنیای رسانه و ژورنالیزم، تصویر و ویدیو یکی از پایههای اساسی است. تصویربرداری با موبایل کمکم جا میافتد و جایگاه خود را پیدا میکند؛ چون سهولت دارد و نمیتوان آن را انکار کرد.»
امروزه جوانان در کنار ارتباط با دوستان و خانواده، از موبایل برای ثبت لحظهها و صحنههای مختلف زندگی استفاده میکنند؛ ثبت و بازتاب لحظههایی که بیشترین واکنش و بازدید را از سوی مخاطبان به دست میآورد و میتواند ابزار کسب درآمد و ادامهی هنر عکاسی شود.
گلالی غفاری ۲۵ساله از کابل، میگوید که چهار سال است با موبایل عکاسی میکند؛ اما علاقه به ثبت لحظههای زندگی، به کودکیاش برمیگردد. او، اکنون با هیچ نهاد رسمی کار نمیکند و هدفش بیشتر رشد هنر عکاسی از طریق موبایل است.
گلالی، میافزاید: «از همان دورهی کودکی علاقهی زیاد به رشتهی ژورنالیزم داشتم و همیشه میخواستم لحظهها را ثبت کنم. در کدام نهاد رسمی کار نمیکنم و کارم بیشتر شخصی و هنری است. هدف اصلیام فقط ثبت خاطرات نیست، بل که میخواهم زیباییهای اطرافم را با دیگران شریک کنم و در صفحهی مجازیام به نمایش بگذارم.»
طبیعت، انسان، زندگی روزمره و رویدادهای اجتماعی، از جمله سوژههایی اند که جوانان با موبایل به آن میپردازند و حامل پیامهایی میشوند که بدون نوشتار میتواند صدها حرف را به مخاطب منتقل کند.
آصفه نظری ۲۱ساله از دایکندی، میگوید: «از زمانی که موبایل در دسترسم قرار گرفت، به عکاسی آغاز کردم و دوست داشتم لحظههای زیبای طبیعت و اطرافم را ثبت کنم.»
فایض اکبری ۲۵ساله از پروان، نیز میگوید: «هدفم از عکاسی با موبایل بیان احساسات، نشاندادن زیباییهای طبیعت و گاهی انتقال پیامهای اجتماعی است. تلاش میکنم سادگی، عشق و امید را در تصویرهایم نشان بدهم. به طبیعت بیشتر علاقه دارم؛ چون سادگی و واقعیت در آن بیشتر دیده میشود.»
بهدستآوردن بیشترین بازدیدکننده و به دنبال آن افزایش میزان درآمد، از دیگر عاملهای رونق هنر کار با موبایل نزد جوانان شده است. یافتههای این گزارش، نشان میدهد که برخی از جوانان ویدیوها و تصویرها را در شبکههای اجتماعی هدفمند و برنامهوار منتشر میکنند و در تلاش اند تا بیشترین درآمد را داشته باشند.
محمدنظیر دانش ۲۴ساله از پروان، میگوید که در این اواخر از طریق تولید ویدیوهای تبلیغاتی و نیز فروش تصویرهایی که با موبایل گرفته است، درآمد کسب میکند. «گاهی هم از طریق فروش عکسها عاید کردهام؛ یک کمپنی/شرکت برایم پیام کرده بود که اگر شما همین متن بروشور ما را نشر کنید، به شما یک مقدار پول میدهیم، توانست برایم یک عاید خوب داشته باشد؛ حداقل ۵۰۰ افغانی به نشر یک بروشور عاید کردم.»
جوانان گفتوگوشده در این گزارش از نقش دستیار و ابزارهای ویرایشی هوش مصنوعی نیز سخن میگویند. به گفتهی آنها، برنامههایی که این فنآوری تازه در اختیار کاربران قرار داده، این امکان را فراهم کرده است که بتوانند تنها با موبایل شان مانند یک استودیو و یک پرودکشن کوچک کار کنند.
علینقی شریعتی ۳۷ساله از غزنی، میگوید: «بیشتر از کینماستر و انشات برای ویرایش ویدیو استفاده میکنم و برای ساخت عکس از اکسلر و فوتوشاپ.»
صبیحه عظیمی ۲۴ساله از کابل، نیز میگوید: «برای ویرایش عکسها و ویدیوها از اپهای مختلف مثل انشات، کپکت و کینماستر استفاده میکنم.»
جوانانی که با این کسبوکار به درآمد رسیده اند، میگویند از آن جایی که این شیوهی کسب درآمد آسانتر و در دسترستر است، امیدوار اند درآمد آنان پایدار بماند و افزایش یابد.
احمدنوید کاوش، روزنامهنگار افغان از فرانسه و امید عظیمی، یوتیوبر ۲۷ساله از کابل، میگویند که از طریق «موبایل ژورنالیزم» به درآمد چند صد دالری رسیده اند.
کاوش، میگوید: «از طریق عکاسی من توانستم عاید خوبی داشته باشم. حتا روزهایی شده است که ۴۰۰ تا ۵۰۰ دالر درآمد داشتهام.»
عظیمی، نیز میگوید: «میتواند یک منبع درآمد باشد و من فیسبوک خود را به درآمدزایی آماده کردم و متوجه شدم که شرایطش را تکمیل کردهام و نزدیک به دو ماه متواتر میشود که فیسبوک من روی درآمد است.»
بصیر احمدی ۳۰ساله (نام مستعار) که در یک رسانهی دیداری به عنوان خبرنگار کار میکند، میگوید: «به مرور زمان با فعالیتهای منظم لایکها و فالوورهایم افزایش یافت و هر روز شاهد استقبال گرم وطنداران عزیزم هستم. از طریق عکاسی و فیلمبرداری با موبایل، توانستهام درآمد خوبی کسب کنم تا مرز چند صد دالر است.»
عبدالهادی مدبر ۲۶ساله از پروان، نیز میگوید: «من توانستهام از طریق تصویربرداری عاید کنم؛ من در رسانهها کار کردهام و تصویربرداری که کردهام، رسانه در مقابل آن به من معاش داده و من از این طریق توانستهام عاید کنم.»
برخی از استادان دانشگاهها در حوزهی خبرنگاری، میگویند که عکسگرفتن با موبایل به عنوان فوتوژورنالیزم یا عکاس خبری، میتواند بخش عمدهی رسانههای ملی و بینالمللی را تشکیل دهد و در بعضی مواقع افراد با استفاده از موبایلهای همراه شان خبرها و تصویرها را پخش کنند.
میرویس جهید، استاد در دانشکدهی ژورنالیزم، میگوید که نقش عکاسی و فیلمبرداری با موبایل در عرصهی خبرنگاری تحول آفریده و سبب شده است خبرنگاران آزاد بیشتر شود. «اینها اگر به نشر و پخش تصاویر میپردازند و با رسانههایی که معتبر و پذیرفتهشده است، در میان مردم همکاری میکنند، میتواند سازندهتر باشد. حالا به هر شکلی آنها با سازوکار رسانه اگر مجهز بوده باشند و آگاهی داشته باشند، در این مورد میتوانند به عنوان یک فریلانسر یا هم یک کسی که خبرهای قراردادی میفرستد یا هم آن را میفروشد، میتواند که این کار را انجام دهد.»
کار و فعالیت افراد با استفاده از موبایل نه تنها به فرد و رسانه کمک میکند، بل به اقتصاد کشور نیز تأثیرگذار است و به باور کارشناسان مسائل اقتصادی، میتواند به گردش پول در اجتماع منجر شود.
شاکر یعقوبی، کارشناس مسائل اقتصادی، میگوید: «امروزه درآمدزایی جوانان از طریق صفحات مجازی با یک موبایل ساده، به یک پدیدهی اقتصادی نو در افغانستان تبدیل شده و نقش مهمی در جریان پول در بازار دارد. وقتی یک جوان از راه تولید ویدیو، تبلیغات آنلاین یا محتوای سرگرمی، درآمد به دست میآورد، این درآمد تنها در جیب آن جوان نمیماند، بل دوباره وارد بازار میشود. آن جوان برای ادامهی کار خود نیاز دارد اینترنت بخرد، موبایل بهتر بگیرد، لوازم جانبیاش را تهیه کند و برای رفتوآمد پول مصرف کند و همین مصارف باعث گردش پول در بازار میشود.»
به باور برخی از کارشناسان، عکاسی، فیلمبرداری و تولید محتوا با موبایل و انتشار آن در شبکههای اجتماعی، میتواند زیرمجموعهی ژورنالیزم باشد. با این حال، نهادهای پشتیبان خبرنگاران و رسانهها، میگویند آماری از شمار دقیق کاربران حرفهای و آماتور که در عرصهی فوتوژورنالیزم فعال اند، در اختیار آنان نیست.
همچنان، برخی از مسئولان این نهادها از نبود بستر قانونی برای این روند نگرانی دارند. سیدیاسین متین، رییس خانهی ملی خبرنگاران افغانستان، میگوید: «در این قسمت تخمین یا آماری نداریم؛ ولی برنامه داریم که بالایش کار کنیم. آغاز شده؛ اما تکمیل نشده است، احتمال دارد تا ختم سال ۱۴۰۴ برنامهی ما نهایی شود و به شکل یک کنفرانس مطبوعاتی این را همگانی کنیم.»
حجتالله مجددی، رییس اتحادیهی ژورنالیستان آزاد افغانستان، میگوید ایجاد طرزالعمل برای افرادی که از موبایل استفاده میکنند، در همآهنگی با وزارت اطلاعاتوفرهنگ، میتواند به بهبود این روند و پیشگیری از تخطیهای خبرنگاری کمک کند. «اتحادیه برای اصولمندکردن این روند چند پیشنهاد مشخص دارد؛ یک طرزالعمل واضح به فعالیت تولیدکنندگان محتوای موبایلی در همآهنگی با وزارت اطلاعاتوفرهنگ ایجاد شود؛ برنامههای آموزشی برای آگاهیدهی به جوانان در نظر گرفته شود. در صورتی که این فعالیتها دوامدار و حرفهای باشد، این افراد تشویق شوند تا به صورت رسمی ثبت شوند تا از تخطیها جلوگیری شود و میان محتوای تفریحی، اجتماعی و فعالیتهای ژورنالیستی تفکیک صورت بگیرد تا چهارچوب کاری مشخص ایجاد شود.»
خواستیم دیدگاه وزارت اطلاعاتوفرهنگ امارت اسلامی را در پیوند به این موضوع داشته باشیم؛ اما موفق به دریافت پاسخ نشدیم. استفاده از موبایل برای رشد خلاقیت و درآمدزایی در حالی افزایش یافته است که با منع آموزش دختران بالاتر از صنف ششم و بستهشدن دانشگاهها به روی دختران، شماری از آنان به درسهای آنلاین رو آورده و توانسته اند در زمینهی آموزش نیز از موبایل بهره ببرند.
