پس از تحولات پسین سیاسی در کشور و به‌میان‌آمدن حکومت سرپرست امارت اسلامی، یکی از بخش‌هایی که به شدت آسیب دید، رسانه‌ها بود؛ تا جایی که در بیش از دو سال گذشته، شمار زیادی از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها بی‌کار و بیش از نیمی از رسانه‌ها به دلیل‌های گوناگون از فعالیت باز مانده و صدها خبرنگار باتجربه نیز کشور را ترک کرده اند.
بر اساس گزارش نهاد پشتیبان رسانه‌های آزاد افغانستان (نی)، بیش از ۵۰ درصد شبکه‌های تلویزیونی، ۴۸ درصد شبکه‌های رادیویی، بیش از ۶۰ درصد خبرگزاری‌ها و نزدیک به ۸۰ درصد رسانه‌های آنلاین، فعالیت‌های خود را در کشور متوقف کرده اند.
نصیر کشاورز، خبرنگار سلام‌وطندار در این زمینه با حیات‌الله مهاجر فراهی، معین امور نشراتی وزارت اطلاعاتوفرهنگ، در باره‌ی فعالیت‌های این وزارت در قبال رسانه‌ها گفت‌و‌گوی ویژه‌‌ای انجام داده که متن آن در ادامه آمده است.
پرسش: به عنوان نخستین پرسش، تعریف امارت اسلامی از آزادی بیان چیست؟
پاسخ: دیدگاه و عقاید ما در باره‌ی آزادی بیان با غرب و امریکا و اروپا از نظر اسلام متفاوت است. آزادی بیان از نظر غرب با فرهنگ، عقاید و رسمورواجهای ما در تضاد است. در دین اسلام هر فرد حق نظردهی دارد، حتا یک فرد حق دارد تا نظر خود را در مقابل رهبر دولت نیز ارائه کند؛ اما آزادی بیانی که در آن به ارزش‌های دینی توجه نشود و به عقیده‌ی مردم اهانت شود یا به حریم شخصی کسی ضرر برسد، آن آزادی در دین مبین اسلام وجود ندارد. بنابر این، هر آن عملی را که دین اسلام به ما اجازه داده باشد، آن حق آزادی بیان را هر فرد این کشور دارد.
پرسش: برداشت شما از آزادی بیان فعلی در افغانستان چیست؟
پاسخ: جامعه‌ی ما یک جامعه‌ی افغانی و اسلامی است و اصول و قوانین خاص خود را دارد و ما خود را مکلف به رعایت اصول دین و آن چه در اسلام به ما گفته شده است، در تمام امور زندگی، نه تنها در بخش آزادی بیان، می‌دانیم.
پرسش: اما پالیسی امارت اسلامی در دو سال پسین، پالیسی مبتنی بر محدودیت بوده است، چرا؟
پاسخ: این محدودیت نیست، من اجرای احکام شرعی و اسلامی را به هیچ عنوان محدودیت نمی‌دانم، ما برای رسانه‌ها تنها سه شرط قرار داده‌ایم، ارزش‌های اسلامی، منافع ملی و فرهنگ و آداب و رسوم افغانی، با درنظرگرفتن این سه مورد رسانه‌ها و تمامی اداره‌ها می‌توانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند.
پرسش: آیا این سه موردی که شما یاد کردید، تعریف شده است؟
پاسخ: من فکر نمی‌کنم در این سه مورد ابهامی وجود داشته باشد. اسلام دین ماست و حدود و احکامی که اسلام برای ما قرار داده است، به عنوان یک مسلمان وظیفه‌ی ماست که بفهمیم اسلام چه مواردی بالای ما فرض کرده و از کدام موارد ما را منع کرده است. چه خبرنگار باشد و چه نباشد، اگر یک فرد عادی هم است باید این مسائل را بداند و اگر نمی‌داند واجب است تا نزد یک عالم دین برود. به همین ترتیب به عنوان یک افغان، به عنوان باشنده‌ی این سرزمین، منافع ملی کشور را باید در نظر بگیریم.
پرسش: خبرنگاران شکایت دارند از این‌که پس از حاکمیت امارت اسلامی، حق دست‌رسی به اطلاعات محدود شده، دست‌رسی به اطلاعات وجود ندارد و آزادی بیان نیز محدود شده است و آنان نمی‌توانند گزارش‌های انتقادی در مورد کارکردهای حکومت بنویسند. خط سرخ امارت اسلامی در مورد رسانه‌ها و خبرنگاران چیست؟
پاسخ: در آغاز یک سلسله مشکلات بود، تفاهم و هماهنگی درستی وجود نداشت. تمام ادارات ما سخن‌گو دارند، در این مورد هر رسانه و هر خبرنگاری که مشکلی داشته باشد، می‌تواند به وزارت اطلاعات و فرهنگ مراجعه کند تا آن‌ها مشکلات را حل کنند. ما بارها به رسانه‌ها گفته‌ایم که به جز سه موردی که قبلا یاد کردم محدودیت دیگری وجود ندارد. آن‌ها حق دارند برای اصلاحات انتقاد کنند، اما برخی انتقادها برای تخریب نظام است. هیچ کشور به کسی اجازه نخواهد داد که برای نابودی نظام تلاش کند و امارت اسلامی نیز به هیچ عنوان به کسی اجازه نمی‌دهد که امنیت کنونی و نظام را تخریب کند؛ اما برای اصلاح و انجام درست کارها، هر فرد این کشور حق دارد تا نظر خود را ارایه کند.
پرسش: همین موضوع نقد اصلاحی مشخص نیست و قوانین و پالیسی مشخصی برای رسانه‌ها نیز وجود ندارد تا بر اساس آن فعالیت کنند. به نظر شما برای کار رسانه‌ای خلای قانونی چقدر احساس می‌شود؟
پاسخ: در حال حاضر همان قوانین قبلی اجرا می‌شود، بدون آن سه مورد که گفتم، من در این بخش هیچ مشکلی ندارم، چون جلسات متعددی با رسانه‌ها داشته‌ایم، به آن‌ها روش، وضعیت و پالیسی واضح و آشکار است، اگر بازهم چنین موردی وجود داشته باشد، آن‌ها می‌توانند به این وزارت مراجعه کنند و ما در تمام بخش‌ها آماده‌ی همکاری هستیم.
پرسش: همین اکنون چند خبرنگار در بند امارت اسلامی قرار دارد؟
پاسخ: در حال حاضر در کشور ما مجرمی وجود ندارد که جرم آن خبرنگاری باشد، فقط سه نفر بودند. آن‌ها به دلیل فعالیت شان به عنوان خبرنگار بندی نشده اند، بلکه دعواهای حقوقی داشتند؛ اما در تمام کشور ما فرد بندی نداریم که جرمش خبرنگاری و کار کردن در رسانه باشد.
پرسش: یکی از مشکلات اساسی که رسانه‌ها با آن مواجه اند، این است که وقتی خطایی از یک رسانه سر می‌زند، قبل از اقدام ارگان‌های مرتبط با رسانه‌ها، نهادهای استخباراتی و امنیتی در رسانه حضور پیدا می‌کنند. شما فکر نمی‌کنید این کار نهادهای امنیتی، عمل‌کرد وزارت اطلاعات و فرهنگ را زیر سوال می‌برد؟
پاسخ: همانطور که قبلاً گفتم هیچ اداره‌ی حق دخالت در امور رسانه‌ها را ندارد، مگر در مسائل امنیتی. اگر مواردی پیش آید که بخاطر تامین امنیت باشد، نیروهای امنیتی حق دخالت در آن را دارند. در کنار مسائل ژورنالیستی، تعدادی از خبرنگاران فعالیت‌های دیگری نیز انجام می‌دهند که در این صورت نیروهای امنیتی حق مداخله دارند.
پرسش: برخی از مسئولان رسانه‌ها نیز شکایت دارند که به اداره‌ی استخبارات احضار شده اند و به آن‌ها گفته شده که شما این موارد را نمی‌توانید نشر کنید. این کار چه قدر می‌تواند کار رسانه‌های مستقل را زیر پرسش ببرد؟
پاسخ: قبلاً هم گفته‌ام که سایر ادارات حق دخالت در امور رسانه‌ای و روزنامه‌نگاری را ندارند. در این زمینه اطلاعی ندارم، اگر موضوع مربوط به رسانه‌ها باشد، آن‌ها می‌توانند به وزارت اطلاعاتوفرهنگ مراجعه کنند.
پرسش: همین چند روز پیش کمیسیون رسید‌گی به تخلفات رسانه‌ی دومین نشست خود را برگزار کرد، اجندای این نشست چه بود؟
پاسخ: بعضی مشکلات در میان رسانه‌ها وجود دارد که برخی از خبرنگاران ادعاهایی علیه یکدیگر دارند و با یکدیگر مشکل دارند. بعضی موضوعات که مربوط نظام و امنیت می‌شود، او موضوعات در کمیسیون مورد بررسی قرار می‌گیرد.
پرسش: نهادی به نام نی که حامی رسانه‌ها است، چند روز پیش و در روز دست‌رسی به اطلاعات، آماری را نشر کرد که در آت آمده بود، ۸۹ درصد از خبرنگاران که هم‌راه شان مصاحبه شده، گفته اند که به اطلاعات دست‌رسی ندارند. شما چه قدر می‌پذیرید این آمار را؟
پاسخ: وظیفه‌ی رسانه‌ها انتشار واقعیت‌ها است، آن‌ها چنین اخباری را بدون سند و مدرک منتشر می‌کنند، گاهی چنین اخباری را می‌شنویم که بی‌اساس است و کسانی که چنین ادعایی می‌کنند به کمیسیون تخلفات رسانه‌ای فراخوانده می‌شوند. از آن‌ها سوال می‌شود که بر اساس کدام آمار و ارقام چنین ادعایی کرده اند. برخی افراد برای بدتر شدن اوضاع اخباری را منتشر می‌کنند که صحت ندارد.
پرسش: یعنی آمارهایی که از سوی نهادهای حامی رسانه‌ها نشر می‌شود، بی‌بنیاد است؟
پاسخ: ما همین قسم فکر می‌کنیم. حرف آن‌ها بی‌اساس است و خودسر چنین اخباری را منتشر می‌کنند.
پرسش: چرا در بخش اطلاع‌رسانی میان رسانه‌های دولتی و غیردولتی یک نوع تبعیض وجود دارد؟
پاسخ: ما تبعیضی نمی‌بینیم.
پرسش: ما می‌بینیم که اطلاعات پیش از آن که در دست‌رس رسانه‌های خصوصی قرار گیرد، رسانه‌های دولتی به آن دست‌رسی پیدا می‌کنند.
پاسخ: بستگی به فعالیت آن‌ها دارد، هیچ مانعی پیش روی شما نیست. هر وقت خواستید می‌توانید بیایید و اطلاعات خود را بگیرید. این‌که یک رسانه فعالیت زیاد دارد و معلومات را زودتر دریافت می‌کند، این موضوع جداست.
پرسش: بیش‌تر خبرنگارانی که در ولایت‌ها فعالیت دارند، شکایت می‌کنند که اداره‌های محلی مانند فرماندهی امنیه، امر به معروف و استخبارات، به نحوی در کار خبرنگاران مداخله می‌کنند. چه قدر هم‌آهنگی کاری میان شما و دیگر نهادها وجود دارد تا آنان را از مداخله در امور رسانه‌ها باز دارند؟
پاسخ: قسمی که ما کمیسیون تخطی رسانه‌ها را در مرکز داریم که در این مورد تحقیق می‌کنند، شعبه‌های این کمیسیون در تمام ولایت‌ها وجود دارد. اگر احیانا در ولایت‌ها چنین مشکلی وجود دارد، خبرنگاران می‌توانند به آن جا مراجعه و مشکلات خود را حل کنند یا به وزارت اطلاعاتوفرهنگ در کابل مراجعه کنند و یا هم مشکلات خود را با ما در میان بگذارند، ما حتماً رسید‌گی خواهیم کرد.
پرسش: یک بُعد مشکلات مربوط به سخن‌گویان حکومت است، چه در مرکز و چه در ولایت‌هت، شما چه قدر سخن‌گویان حکومت را در برابر رسانه‌ها پاسخ‌گو می‌دانید؟
پاسخ: تمام سخن‌گویان مرکز و ولایت‌ها موظف اند به تمام رسانه‌ها به موقع اطلاع‌رسانی کنند؛ زیرا دست‌رسی به اطلاعات حق رسانه‌ها است. بار دیگر تکرار می‌کنم، اگر از هر سخن‌گویی شکایتی داشتند، می‌توانند به وزارت اطلاعاتوفرهنگ مراجعه کنند.
پرسش: گزارش‌هایی که در روز دست‌رسی به اطلاعات نشر شد، شماری از سخن‌گویان متهم به این شد که حاضر به پاسخ‌دهی به رسانه‌ها نیستند، مثل، وزارت تحصیلات، وزارت مالیه، وزارت خارجه، وزارت معارف و وزارت دفاع. آیا در ارتباط به این موضوع شما با سخن‌گویان این وزارت‌خانه‌ها صحبتی کرده‌اید؟
پاسخ: مواردی را که رسانه‌ها با ما در میان گذاشتند، هم‌زمان با سخن‌گوی همان اداره در میان گذاشتیم، اما بار دیگر تاکید می‌کنم که اگر این اتفاق تکرار شد، رسانه‌ها می‌توانند ما را در جریان بگذارند.
پرسش: اگر مشکل یک نهاد حکومتی به کمیسیون تخطی رسانه‌ها ارایه شود، آیا برای خبرنگار یا رسانه مشکلی ایجاد نخواهد شد؟
پاسخ: هیچ‌کس از وجود مشکلات انکار کرده نمی‌تواند، به عنوان نظام که حدود دو سال از حاکمیت آن می‌گذرد ، طبیعی است که در سایر بخش‌ها مشکلات وجود دارد، در حوزه‌ی اطلاعات هم مشکلاتی وجود دارد، اما وزارت اطلاعات و فرهنگ وعده می‌دهد و متعهد به حل این مشکلات است و رسانه‌ها در صورت داشتن مشکل در هر بخش می‌توانند به این وزارت‌خانه مراجعه کنند.
پرسش: پس از به قدرت رسیدن دوباره‌ی امارت اسلامی، شمار زیادی از خبرنگاران که کار خود را از دست دادند، زنان بودند. آیا این خبرنگاران زن منتظر یک فرمان تازه برای وضع محدودیت بر کار خود باشند یا با انگیزه و امید به کار خود ادامه دهند؟
پاسخ: قبلاً هم گفتم تعامل ما با مردم بر اساس ارزش‌های اسلامی، منافع ملی و رسمورواجهای ما است.
پرسش: یعنی زنانی که در رسانه‌ها کار می‌کنند منتظر اعمال محدودیت دیگری نباشند و با خیال راحت به کار خود ادامه دهند؟
پاسخ: یکی مسائلی است که حکم اسلام است، چه فردی که در رسانه کار می‌کند و چه در بازار گشت‌وگذار می‌کند. یک مسئله طبیعی است، ما مشخص احکامی را بر یک فرد وضع نکرده‌ایم، آنچه را که آن‌ها محدودیت می‌نامند ما در آن محدودیتی را نمی‌بینیم، ما به عنوان مسلمان وظیفه‌ی خود می‌دانیم که انجام دهیم.
پرسش: چندی پیش طرحی از سوی وزارت اطلاعات وفرهنگ مبنی بر حمایت از رسانه‌های در حال سقوط مطرح شد که گویا کمک می‌کنید تا دیگر هیچ رسانه‌ی با سقوط مواجه نشود. تاکنون با چند رسانه کمک مالی صورت گرفته است؟
پاسخ: می‌دانید که اکنون نظام ما به حدی نرسیده است که بتوانیم کمک‌های مالی ارائه کنیم، اما در بخش‌های مالی و برق با بسیاری از ادارات ملاقات کرده‌ایم. همچنین وزارت اطلاعات و فرهنگ نیز در نظر دارد تا یک صندوق مالی ایجاد کند، که نظام و برخی موسسات خیریه و تاجران در آن مشارکت داشته باشند و از این طریق با رسانه‌ها کمک مالی صورت گیرد.
پرسش: حضور رسانه‌ها در یک جامعه چه قدر مهم است؟
پاسخ: هیچ‌کس نمی‌تواند منکر اهمیت رسانه در قرن بیست‌ویکم شود. رسانه قوه‌ی سوم است، رسانه پل ارتباطی بین مردم و دولت است. رسانه‌ها مردم را از وظایف شان آگاه می‌کنند و بین اقوام و مردم برادری ایجاد می‌کنند. رسانه‌ها است که مردم را به وحدت ملی دعوت می‌کنند. رسانه‌ها در تغییر افکار مردم نقش بسیار مهمی داشته است.
پرسش: آیا حکومت هم خود را مکلف می‌داند که در کار رسانه‌ها دخالت نکند؟
پاسخ: ما در امور رسانه‌ها دخالت نمی‌کنیم، البته هر نظام و حکومتی قوانین و اصولی دارد. ما هم به عنوان یک نظام حکومتی خود را موظف به ایجاد اصول و قواعد می‌دانیم.
پرسش: به عنوان آخرین پرسش، چه زمانی رسانه‌ها دارای قوانین مشخصی خواهد شد تا بر اساس آن به فعالیت خود ادامه دهند؟
پاسخ: قسمی که در جریان هستید، عید قربان گذشته امیرالمؤمنین در مسجد عیدگاه اعلام کرد که تمام نهادها و قوانین تحت بررسی قرار دارد. بر اساس آن قوانین، کمیته‌‌ای تشکیل شده است که من هم عضو آن کمیته بودم و قوانین خود را برای توشیح به رهبری فرستاده‌ایم.