جرم یا کنش خلاف قواعد پذیرفته‌‌شده‌ی حقوقی در جامعه، به دلیل ذات ستیزه‌جو و سودخواه انسان‌ها، همواره درون اجتماع‌های انسانی به دوام خود ادامه می‌دهد که هرازگاهی به شماری آسیب می‌رساند و در موردهایی هم، به نابودی یک یا چند انسان دیگر منتهی می‌شود؛ اما، میزان گستردگی رویدادهای جنایی بنا به قوت و ضعف حاکمیت قانون، وضعیت اقتصادی و فرهنگ همگانی، از جامعه‌ای تا جامعه‌ی دیگر فرق می‌کند.
در افغانستان اما به دلیل جنگ‌های بی‌پایان، محروم‌بودن از امکان‌های اقتصادی، سطح پایین سواد عمومی و گسست گاه‌به‌گاه حاکمیت سیاسی-حقوقی، از چند سده به این سو، حضور پررنگ رویدادهای جرمی، جزوی از زندگی شهروندان شده که پیوسته از آن‌ها قربانی می‌گیرد.
افزایش گزارش رویدادهای جنایی در چند ماه گذشته و نگرانی شهروندان از کندی و ناکارگی سازوکار رسیدگی به آن، باعث شده که در این گزارش، به رویدادهای جنایی در مدت‌زمانی مشخص و میزان رضایت زیان‌مندان از روند رسیدگی به پرونده‌های جنایی، نگاهی بیندازیم.
بر اساس داده‌هایی که سلام‌وطندار گردآوری کرده، در چهل روز –از ۱۰ سرطان تا ۱۹ سنبله- ۴۵ رویداد جنایی در ۱۸ ولایت افغانستان گزارش شده که در نتیجه، ۵۱ تن -۳۸ مرد، ۹ زن و ۴ کودک- کشته و ۳۸ تن زخمی شده است.
رویدادهای جنایی در ولایت‌های گوناگون
در میان رویدادهای جنایی‌ای که در چهل روز مشخص‌شده در این گزارش رخ داده، فاریاب در شمال افغانستان با ثبت هفت رویداد، در رده‌ی نخست ایستاده است.
فاریاب: در هفت رویداد جنایی که در فاریاب ثبت شده؛ در دو رویداد جداگانه در ۱۲ و ۱۶ سنبله، دو تن از سوی افراد مسلح ناشناس کشته اند. در سه رویداد جنایی دیگر در ۲۸ اسد، ۱۵ و ۲۳ سنبله، چهار تن از سوی خانواده‌های شان کشته شده و در رویدادی دیگر در ۲۸ اسد، یک تن به گونه‌ی غیرعمدی کشته شده و در رویداد آخری، جسد یک تن پس از ربوده‌شدن، در ۱۸ اسد پیدا شده است.
هرات: در شش رویداد جنایی که از ۱۰ اسد تا ۱۹ سنبله در هرات رخ داده، سه رویداد قتل در ۱۰، ۱۳ و ۲۳ اسد، یک رویداد اقدام به قتل در هشت سنبله و دو رویداد قاچاق انسان و فروش انسان در ۱۲ و ۱۳ همین ماه ثبت شده که در آن، یک تن کشته و سه تن زخمی شده است.
غور: از دهم اسد تا ۱۹ سنبله، پنج رویداد جنایی از غور گزارش شده؛ رویداد نخست –۱۵ سنبله- درگیری میان‌خانوادگی بوده که در نتیجه‌ی آن، یک تن کشته شده است. در سه رویداد دیگر در ۱۱، ۱۲ و ۲۵ اسد، سه تن کشته شده و در ۱۶ سنبله، تجاوز جنسی بر دختری هفت‌ساله در این ولایت ثبت شده است.
سلام‌وطندار فارسی را در فیسبوک دنبال کنید
بادغیس: در۴ رویداد جنایی که از ۱۰ اسد تا ۱۹ سنبله در بادغیس ثبت شده، در دو رویداد آن در روزهای دوم و چهارم سنبله دو تن در درگیری میان‌خانوادگی کشته شده و یکی نیز زخم برداشته است. در دو رویداد دیگر در ۱۰ و ۱۸ اسد سال روان در این ولایت، دو تن از سوی افراد مسلح ناشناس کشته شده است.
پکتیا: در چهار رویداد جنایی که در ۱۸ اسد، دوم و دوازدهم سنبله در پکتیا ثبت شده، ۵ تن کشته و ۲۳ تن زخم برداشته است. در رویداد جنایی دیگری که در این ولایت رخ داده، دو تن کشته و هفت تن زخمی شده است.
پروان: سه تن از سوی افراد مسلح ناشناس و دزدان مسلح در روزهای ششم و دهم سنبله در پروان کشته شده و در چهارم سنبله‌ی همین سال، یک تن از سوی برادرش در این ولایت کشته شده است.
لوگر: در سه رویداد جداگانه در لوگر در ۱۹ اسد، سه تن از سوی افراد مسلح ناشناس کشته شده اند.
ننگرهار: در دو رویداد جداگانه در ننگرهار در ۱۴ و ۱۵ اسد، دو تن از سوی افراد مسلح ناشناس کشته شده و در رویداد دیگری در ۱۳ اسد، سه تن توسط اعضای خانواده‌اش به قتل رسیده است.
هم‌چنان، رویدادهای جداگانه‌ای دیگری که از بامیان در ۱۶ سنبله، کابل در هشت سنبله، ارزگان در نُه سنبله، سمنگان در دوی سنبله، فراه در سه‌ی سنبله، خوست در ۲۹ سنبله، دایکندی در ۱۳ اسد، پنجشیر در ۲۱ اسد، هلمند در ۲۰ اسد و کاپیسا در ۱۳ اسد گزارش شده، ۱۳ کشته و ۱۲ زخمی بر جا گذاشته است. این رویدادها شامل قتل و خشونت در برابر زنان است.
وضعیت رسیدگی به پرونده‌ها و میزان رضایت متضرران
سلام‌وطندار پس از ثبت رویدادهای جنایی از ۱۰ اسد تا ۱۹ سنبله، سراغ خانواده‌های متضرران رفته است تا از میزان رضایت آن‌ها از روند رسیدگی به پرونده‌های شان آگاه شود. از این میان، ده خانواده و نزدیکان قربانیان این رویدادها، حاضر شده اند که چه‌گونگی پیش‌رفت پرونده‌های شان را با سلام‌وطندار شریک کنند که چهار خانواده از فاش‌شدن هویت شان خودداری کرده است.
باقی خانواده‌های متضرر، از گفت‌وگو با سلام‌وطندار خودداری کرده، یا هم با کوشش فراوان نتوانسته ایم با آن‌ها تماس برقرار کنیم.
خانواده‌هایی که حاضر به مصاحبه شده اند، از تأمین‌نشدن عدالت و کندی روند رسیدگی به پرونده‌های شان از سوی حکومت، شاکی اند.
فاریاب: از هفت رویداد جنایی‌ای که در فاریاب اتفاق افتاده، سلام‌وطندار توانسته با متضرر یکی از آن‌ها صحبت کند.
بستگان فرمانده جلیل که از سوی افراد مسلح ناشناس در ولسوالی شیرین‌تگاب فاریاب کشته شده، می‌گویند که قاتل هنوز بازداشت نشده است. منبعی از نزدیکان این قربانی، به سلام‌وطندار می‌گوید که مظنون این قتل، «تقریباً» مشخص است؛ اما به دلیل نفوذی که در دادگاه این ولسوالی دارد، هنوز بازداشت نشده است.
پیش از این، مسئولان امنیتی فاریاب، از دست‌گیری متهمان دو پرونده؛ یکی کشتن خواهر توسط برادر و دیگری کشتن مردی ۷۰ساله خبر داده بودند که در پیوند به مورد دوم، پسر او بازداشت شده بود.
هرات: از رویدادهای ثبت‌شده در هرات، در یک مورد خانواده‌ی فردکشته‌شده از تأمین‌نشدن عدالت شکایت کرده و برای مورد دومی، هنوز کسی بازداشت نشده است.
برای باقی رویدادهای جنایی در هرات، مسئولان فرماندهی امنیه‌ی این ولایت، به سلام‌وطندار گفته اند که متهمان را به نهادهای عدلی و قضایی معرفی کرده اند.
فریدون، از نزدیکان یکی از قربانیان رویدادهای جنایی در هرات، می‌گوید: «قمندانی رفتیم، به استخبارات رفتیم، وعده میتن؛ اما هیچ نیست که قاتل پیدا شوه. خواست ما همی است که مسئولان توجه جدی کنند. چه گونه در داخل شهر یک نفر به قتل می‌رسه، قاتلشه گرفتار نمی‌تانند؟»
سلام‌وطندار فارسی را در تویتر دنبال کنید
غور: سلام‌وطندار موفق به برقراری تماس با بستگان قربانی یکی از رویدادهای جنایی در غور شده که از رسیدگی‌نشدن به پروندهی قتل برادرزاده‌اش، شکایت دارد.
یکی از اعضای خانواده‌ی مولوی عبدالمتین که از سوی افراد مسلح ناشناس در غور کشته شده، به سلام‌وطندار می‌گوید که بارها به ارگان‌های حکومتی مراجعه کرده است؛ اما تا اکنون، نه به پروندهی او رسیدگی شده و نه کسی در پیوند به این رویداد بازداشت شده است.
مسئولان محلی غور، می‌گویند که از میان پنج رویداد جنایی در این ولایت، متهمان سه رویداد بازداشت شده و پروندهی شان در جریان است؛ در دو مورد دیگر، هنوز کسی بازداشت نشده است.
بادغیس: از چهار رویداد جنایی در بادغیس که سلام‌وطندار ثبت کرده، مسئولان از بازداشت متهمان دو رویداد خبر داده اند و در یک رویداد نیز، متهم که گفته می‌شود از اختلال روانی رنج می‌برده، در خانه نگه‌داری می‌شود و در رویداد چهارمی، تا زمان ارائه‌ی این معلومات به سلام‌وطندار – امارت اسلامی کسی را بازدشت نکرده است.
با این حال، بستگان یکی از رویدادهای جنایی در بادغیس که در آن جوانی ۲۳ساله به قتل رسیده، از کندی در روند رسیدگی به پرونده از سوی حکومت ناراض اند. یکی از بستگان قربانی این رویداد، به شرط افشانشدن هویتش، به سلام‌وطندار می‌گوید: «از این قضیه خیلی وقت گذشته؛ دولت هیچ کاری نکرده و هر بار میگن که هنوز دوسیه ای نفر تکمیل نشده. پس کی تکمیل می‌کنند؟ ما می‌خواهیم قاتل شناسایی شوه و به جزای اعمالش برسه.»
پکتیا: سیف‌الله، باشنده‌ی پکتیا و عضو خانواده‌ی قربانیان رویدادی در ولسوالی زرمت این ولایت که دو کشته و هفت زخمی بر جا گذاشته، با شکایت از بازداشت‌نشدن عاملان رویداد، به سلام‌وطندار می‌گوید: «این سه نفر هنوز هم آزاد استند؛ همین جاها خود را پنهان کرده اند.»
پروان: سه متهم یک رویداد جنایی در پروان، به تازگی از سوی حکومت بی‌گناه شناخته شده و رها شده اند، که نارضایتی خانواده‌ی قربانی را به هم‌راه داشته است. در دومین رویداد جرمی در پروان، خانواده‌ی متضرر خواهان برپایی عدالت است.
حسیب‌الله، از بستگان یکی از رویدادهای جنایی در پروان، می‌گوید: «مادر و پدرش تحمل کرده نمی‌توانند. از امارت اسلامی می‌خواهیم که قاتلین را به جزای اعمال شان برسانند.»
لوگر: خانواده‌ی قربانیان هر سه رویداد جنایی در لوگر، از رسیدگی‌نشدن به پرونده‌های شان شکایت دارند.
نعمت‌الله، از نزدیکان خانواده‌ی فرد کشته‌شده در لوگر، می‌گوید: «خانواده‌ی قربانی به تشویش است. هنوز ای معلوم نشده که او به چه جرمی به قتل رسیده! حکومت در این راستا توجه کند.»
کاپیسا: در رویدادی در کاپیسا که رنجر نیروهای امارت اسلامی، کودکی را زیر گرفته بود، مسئولان مدعی اند که به این پرونده رسیدگی شده؛ اما در همین حال، خانواده‌ی کودک کشته‌شده، از صحبت با سلام وطندار خودداری کرد.
سلام‌وطندار با بستگان رویدادهای جنایی دیگری که در این گزارش آمده، به برقراری تماس موفق نشده و شماری از خانواده‌های متضرر نیز به دلیل تهدیدهای امنیتی، حاضر به گفت‌وگو نشده اند.
مسئولان دادگاه عالی حکومت سرپرست امارت اسلامی، هرچند کندکاری در روند رسیدگی به این پرونده‌ها را می‌پذیرند؛ اما تأکید دارند که به همه‌ی آن‌ها رسیدگی خواهد شد.
عبدالرحیم راشد، مسئول اطلاعات عامه‌ی دادگاه عالی حکومت سرپرست امارت اسلامی، به سلام‌وطندار می‌گوید که حجم زیاد پرونده‌های جنایی، باعث شده که روند رسیدگی به آن‌ها به درازا بکشد و شماری از پرونده‌های جنایی نیز از دوره‌ی جمهوری به آن‌ها میراث مانده است.
راشد می‌گوید: «بیش‌ترین دوسیه‌ها مانند قتل‌ها، دزدی و اختطاف مربوط به دیوان جزا می‌شود. بعضی دوسیه‌ها مربوط دیوان امنیت عامه؛ اما رسیدگ به دوسیه‌های دیوان جزا و دیوان امنیت عامه، از سه هفته تا یک ماه وقت را در بر می‌گیرد.» به گفته‌ی او، از زمان روی‌کارآمدن امارت اسلامی تا اول سنبله‌ی سال روان، دست‌گاه قضا، به ۴۰ هزار پرونده به شمول پرونده‌های جنایی رسیدگی کرده است.
با این حال، شهروندان افغانستان از افزایش رویدادهای جنایی در ماه‌های پسین شکایت دارند؛ رویدادهایی که همواره از مردم کشته و زخمی می‌گیرد.
عبدالنافع تکور، سخن‌گوی وزارت امور داخله، به سلام‌وطندار می‌گوید: «گراف جرایم نسبت به سال‌های گذشته به گونه‌ی چشم‌گیری کاهش یافته و جرم پدیده‌ای اجتماعی است که نمی‌شود به طور کامل از بین برود. ما روزانه ده‌ها مظنون را از سراسر کشور بازداشت و به نهادهای عدلی و قضایی تسلیم می‌کنیم.»
تکور می‌گوید که اکنون این وزارت روی طرحی کار دارد که شناسایی متهمان به جرم‌های جنایی را سهل‌تر می‌سازد؛ اما او، جزئیات بیش‌تری ارائه نکرد.
از سوی دیگر، مسئولان در کمیسیون حقوق بشر افغانستان که از سوی امارت اسلامی منحل شده، از بستر هموار جرم‌های جنایی در افغانستان و چه‌گونگی رسیدگی به آن، از سوی حکومت کنونی ابرازنگرانی دارند.
محمدنعیم نظری، معاون کمیسیون حقوق بشر افغانستان در حکومت پیشین، به سلام‌وطندار می‌گوید: «شاهد استیم که ناامنی‌ها زاویه‌های پیچیده‌تری به خود می‌گیرد و قضیه‌های زیادی رخ می‌دهد که امنیت فیزیکی شهروندان را تهدید می‌کند. وقتی این حوادث رخ می‌دهد، متأسفانه از سوی امارت اسلامی رسیدگی مناسبی نمی‌شود.»
نظری، فقر، بی‌کاری و نبود حاکمیت قانون را از دلیل‌هایی عنوان می‌کند که افزایش جرم‌های جنایی در افغانستان را به دنبال داشته است.
گفتنی است که این شمار رویدادهای جنایی که سلام‌وطندار از ۱۰ اسد تا ۱۹ سنبله ثبت کرده، دربرگیرنده‌ی همه رویدادهایی نیست که در این مدت اتفاق افتاده است.
