یافتههای سلاموطندار از گفتوگو با ۴۸ جوان (۳۸ پسر و ۱۰ دختر) در ۱۶ ولایت افغانستان نشان میدهد که علاقهمندی جوانان و حضور آنها به رشتههایی مانند رسانه، نویسندگی، شاعری، سینما، نقاشی، گرافیک و عکاسی در سالهای پسین کمرنگ شده است. نبود زمینههای مناسب کاری و نبود پشتیبانیهای فرهنگی، سبب شده که شماری از جوانان انگیزهی خود را از دست بدهند.
در این بررسی با مسئولان مرکزهای آموزشی، استادان دانشگاهها و نهادهای وابسته، گفتوگو شده است. کارشناسان، میگویند که ادامهی این وضعیت میتواند آیندهی شغلی هزاران جوان را با چالش روبهرو کند و ظرفیتهای فرهنگی را کاهش دهد.
نگرانی روزنامهنگاران در سایهی کاهش کارهای رسانهها
نبود فرصتهای پایدار کاری در رسانهها، سبب شده است که شماری از روزنامهنگاران آیندهی این شغل را مبهم ببینند. یافتههای سلاموطندار از گفتوگو با نُه خبرنگار نشان میدهد که آنها از ادامهی فعالیتهای شان در سانهها نگران استند.
الینای ۲۵ساله از بامیان که چهار سال در رسانه کار کرده است، میگوید: «اگر شرایط همین طور باشد و تغییر نکند، آینده نامعلوم است. شخصاً خودم شاید از کار در رسانه دست بکشم؛ چون اکنون خیلی با شرایط سخت روبهرو هستم.»
شهزاد آرین، استاد در یکی از دانشگاههای خصوصی، از کاهش حضور دانشجویان در رشتهی ژورنالیزم خبر میدهد. «حضور دانشجویان احتمالاً ۴۰ درصد یا بیشتر از این کاهش یافته است. نه تنها حضور کمرنگ شده، درصد باقیمانده با بیانگیزگی تحصیلات را ادامه میدهند.»
وحید غروال، کارشناس رسانهای، میگوید: «بالندگی ژورنالیزم و رسانه به محیط و جامعه نیاز دارد. ژورنالیست باید چنان فعال باشد که مسئولیت اجتماعی را ادا کند، ناگفتهها را بگوید، نارساییها را آشکار کند. اگر چنین بستری وجود نداشته باشد، ژورنالیست و رسانه اصلاً وجود عینی ندارد.»
نایل ابراهیمی، دیگر کارشناس رسانهای، نیز میگوید: «متغیرهای بسیاری وجود دارد که باعث نگرانی کارمندان رسانه میشود. جوان توانایی تشخیص بازار را دارد، وقتی میبیند فرصت کار نیست، به راحتی از ادامه و انتخاب این حوزه به عنوان یک فرصت شغلی برای آیندهاش منصرف میشود.»
نگاه شاعران و نویسندگان به وضعیت امروز ادبیات
وضعیت کاری و چالشهای فرهنگی در بخش ادبیات، سبب شده است که حضور جوانان در این بخش کاهش یابد. ۱۱ جوان شاعر و نویسنده و سه انجمن فرهنگی، در گفتوگو با سلاموطندار گفته اند که نسبت به آیندهی کاری شان نگران استند.
معصومهی ۲۵ساله از بامیان، با شش سال تجربه در ادبیات، میگوید: «محدودیتها باعث شده نتوانم اشعارم را آزادانه در محفلهای فرهنگی یا رسانهها بخوانم. حالا بیشتر به موضوعهای کلی میپردازم.»
مریم ۲۸ساله از بامیان، نیز با شش سال تجربه در ادبیات، میگوید: «بعضی موضوعها را محدود کردیم، نمیخواهم به مشکل برخورم. آرزوی من این است روزی برسد که آزادانه بنویسم و به نشر برسانم.»
حبیبالرحمان، برگزارکنندهی انجمن فرهنگی «ابوریحان البیرونی» از کاپیسا، میگوید: «حضور جوانان در انجمنهای فرهنگی از ۱۰۰ درصد به ۴۰ درصد کاهش یافته است. در گذشته از طریق خوانش میتوانستیم جوانان را تشویق کنیم؛ نگرانم اگر اوضاع به همین شکل باقی بماند، استعداد جوانان نابود شود.»
فردین روستایی، عضو انجمن شاعران کاپیسا، میافزاید: «در گذشته هر ماه دستکم یک یا دو محفل برگزار میشد؛ اما اکنون شاید هر سه یا چهار ماه یک بار فرصتی برای گردهمآیی پیش میآید. این کاهش مستقیم سبب دلسردی جوانان شده است.»
سینما؛ علاقهی جوانان کمرنگ شده است
سینما در ۱۹۲۸ میلادی به افغانستان وارد شد، در دهههای ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ خورشیدی دوران شکوفایی را تجربه کرده است. اکنون دشواری فعالیت در تولید آثار و مهاجرت هنرمندان سبب شده که فعالیت جوانان در این بخش کمرنگتر شود.
پنج هنرپیشهی سینما، گفته اند که از آیندهی شغلی شان در این بخش نگران اند و شماری هم بخش کاری شان را تغییر دادند.
حمید ۳۱ساله (نام مستعار) از بامیان با شش سال تجربهی تولید فیلم مستند، میگوید: «راستش بگویم انگیزه کم شده، اغلب پروژهها به خاطر محتوای اجتماعی منتشر نمیشوند. قبلاً بیشتر روی موضوعهای اجتماعی و حقوق خانمها کار میکردیم؛ اما فعلاً به موضوعات فرهنگی و تاریخی محدود شدهایم.»
اکمل ۳۰ساله از کندز با تولید ۲۹ فیلم هنری و صدها نمایشنامه، میگوید: «قبلاً در هنر سینما کار میکردیم، مردم علاقهمند بودند، سناریونویسان بودند، داستان مینوشتیم، سناریو میشد، تمرینات میشد.»
بصیر مجاهد، هنرپیشهای با ۱۸ سال پیشینهی کار، در گفتوگو با سلاموطندار هشدار میدهد: «در چهار سال گذشته فعالیتهای سینمایی خیلی کمرنگ بوده و اصلاً شاهد ساخت هیچ فیلم بلند سینمایی نبودیم.»
نقاشی؛ هنرمندان از نبود بازار شکایت دارند
گفتوگوی سلاموطندار با نُه هنرمند (نقاش، رسام) نشان میدهد که در سالهای پسین جوانان نقاش در سبک کار شان تغییر ایجاد کرده اند. آنها همچنان از نبود بازار فروش و مکانهای دایمی برای فروش اثرهای هنری شان نیز، شکایت دارند.
زهرای ۳۵ساله (نام مستعار) از هرات، میگوید: «قبلاً هر وقت دل مان میخواست نمایشگاه میگرفتیم، حالا باید اجازه بگیریم. بعضی وقتها مجبورم تابلو را نیمهکاره بگذارم یا عکسش را منتشر نکنم.»
احمد ۳۰ساله از لغمان، میگوید: «بعضی از جوانان دستکشیدن از هنر نقاشی و رسامی را مناسب میبینند که این برای هنر و خلاقیت خطرناک است.»
مسعود عزیزی، آموزگار در یکی از کارگاههای هنری در کابل، از کاهش دانشآموزان خبر میدهد: «نبود نهادهای حمایتی، کمبودن فرصتهای نمایش آثار، آیندهی شغلی هنرمندان جوان را نگران کرده است. اگر این وضعیت ادامه یابد، احتمال دارد بسیاری از استعدادها مسیر هنر را ترک کنند.»
چالشهای پیش روی علاقهمندان عکاسی در بازار کار
نبود بازار کار مناسب بر حوزهی عکاسی و گرافیک نیز، تاثیر گذاشته است. جوانانی که در این بخشها مصروف کار اند، میگویند که کار شان کاهش یافته است.
عبدالرحمان ۲۹ساله با پنج سال تجربهی طراحی گرافیک از غور، میگوید: «بعضی پروژههای مربوط به مسائل اجتماعی یا زنان رد میشوند. مشتریها محتاط شده اند و بازار محدود شده است.»
احمد ۳۰ساله با شش سال تجربهی عکاسی از غور، میگوید:«نمایشگاههای عکاسی دیگر برگزار نمیشود، در فضای مجازی هم محتاطتر شدهام؛ سفارش کارها کم شده و فضای نمایش عمومی تقریباً وجود ندارد.»
کارشناسان مسائل اقتصادی، به این باور اند که جوانان شاغل از حوزههای مختلف، در سطح کلان اقتصاد شامل اند و کاهش سهم جوانان سبب میشود روی تولید ناخالص داخلی تأثیر منفی بگذارد و در ادامه بیکاریهای گسترده را در کشور تشدید دهد.
احمدولی سازش، کارشناس مسائل اقتصادی، در بارهی برنامههای کاربردی برای پیشگیری این وضعیت چنین میگوید: «در سطح کلان، تمامی این رشتهها را در بر میگیرد؛ نویسندگی را در بر میگیرد، نقاشی … افرادی که از این مجراها پول به دست میآورند، در واقع در تولید ناخالص یک کشور لحاظ میشوند. وقتی این افراد بیکار باشند، روی تولید ناخالص داخلی تأثیر منفی میگذارد. دولت برنامههایی را در سطح کلان، راهبردی و استراتژیک داشته باشد، بستر کاری فراهم کند. احتمال این که از کشور فرار نکنند، زیاد است؛ غیر آن برعکس.»
با این حال، مسئولان در وزارت کار و امور اجتماعی، در این باره به سلاموطندار میگویند که پیگیری این موضوعها تعلق به وزارت اطلاعاتوفرهنگ دارد؛ اما با تلاشهای پیهم نتوانستیم در زمینه از این وزارت پاسخی داشته باشیم.
