سلام‌وطندار نینگ بیلیمدن محروم قالگن ۳۰ عیال بیلن اۉتکزگن صحبتی اساسیده، بو عیاللر تورلی سبب باعث سوادسیز قالگنلر.
گزارش ده صحبت قیلگن اوشبو عیاللر نینگ ۱۳ نفری عایله‌وی چېکلاولر، توقیز نفری اقتصادی قیینچیلیک، آلتی نفری شرایط مناسب اېمس‌لیگی و مملکت ده‌گی اوروش نی بیلیم دن محروم قالیش دلیلی عنوان قیلیب و باشقه ایکّی نفری اېسه سوادسیز قالیش دلیلینی اېتمه‌گنلر.
مذکور عیاللردن ۲۷ نفری، اوقیش ویازه آلمسلیک‌نی اېتگنلر؛ بیراق اوچ نفری اوقیش و یازیش نی باشقه‌لردن اورگنگن‌لرینی معلوم قیلگن.
بو عیاللر گه کوره، سوادسیزلیک تورلی ساحه‌لرده اولر نینگ حیاتیده سلبی تأثیر قوییب و اولرنی جدی قیینچیلیک‌لر بیلن دوچ قیلگن.
فاریاب‌لیک ۲۵ یاشر گل بی‌بی، عایله‌وی چېکلاولر طفیلی سوادسیز قالگنینی اېته‌دی: «اوقیش اوچون عایله‌م رخصت بیرمه‌دی، اوقیش گه قیزیقردیم، عایله‌م قیزلر نینگ مکتب باریشینی اصلا یاقتیرمس اېدیلر شونی اوچون بیلیمدن محروم قالدیم.»
عایله‌وی چېکلاولر طفیلی اوقیشدن محروم قالگن کابل‌لیک ۳۶ یاشر نسیمه نینگ ایتیشیچه: «آته‌م قیزلر نینگ اوقیشینی یاقتیرمه‌یدی، قیزلر اوی ده بولیب تنور ده نان پیشیریشی کېره‌ک دیېدی، حاضر سوادیم یوق و اوی ده‌گی باله‌لر نینگ اوقیشی اوچون هېچ یاردم بیره آلمه‌ی من.»
شونینگدیک، اوشبو گزارش ده صحبت قیلگن ۳۰ عیالدن توقیز نفری اقتصادی قیینچیلیک، قلم و کتابچه آلیش و باله‌لیک پیتیده عایله اعضالری نینگ احتیاج‌لرینی تأمینلش اوچون ایشلشنی، اوقیشدن محروم قالیش یگانه عامل اته‌گنلر.
بامیان‌لیک ۲۵ یاشر عاتیکه نینگ ایتیشیچه: «اقتصادی احوالی‌میز یخشی اېمس و اوی نینگ کتّه باله‌سی مین من، آته‌م محنت‌چیلیک قیلر اېدی نیچه قویی‌میز بار اېدی اولرنی باقیش اوچون میندن باشقه هېچ کیم یوق اېدی، ۱۲ و ۱۳ یاشرلیکّه قدر آته‌م بیلن دهقانچیلیک قیلر اېدیم شونی اوچون سوادسیز قالدیم.»
شونینگدیک ۲۵ یاشر زلیخا گه کوره: «اقتصادی قیینچیلیک باعث مکتب باره آلمه‌دیم؛ عایله‌م نینگ کمبغل‌لیگی طفیلی تحصیل خره‌جت‌لرینی تولدیره‌ی آلمه‌دیم. عایله و اۉزیم نینگ اېسته‌گیم اساسیده اېدی؛ بیراق اقتصادی قیینچیلیک باعث اوقیشنی دوام اېتّیره آلمه‌دیم.»
باشقه تاماندن، اوشبو عیاللر نینگ آلتی نفری، ناتینچ‌لیک، مناسب‌سیز احوال و مملکت ده‌گی ایچکی اوروش‌لر باعث عایله‌لری اولرنی مکتب گه شامل قیلمه‌گنینی اېته‌دیلر.
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
۳۱ یاشر مرضیه، اروش و ناتینچ‌لیک باعث اوقیشدن محروم بولگن ایتیشیچه: «اوروش بار اېدی عایله‌م قتیق آلردی سین هر کون مکتب باره‌سنگ، مکتب ایچیده خودکش یوز بیریشینی اېتر اېدیلر؛ باشقه مکتب بارمه دیېشدی شونی اوچون باره آلمه‌دیم.»
اوروش و ناتینچ‌لیک طفیلی اوقیشدن محروم قالگنلردن باشقه بیری ۳۸ یاشر ملالی گه کوره: «آته‌م باله‌لیگیمدن مکتب باریش گه اېزین بیرمه‌دی، چونکه او زمان احوال ناتینچ اېدی.»
بو عیاللر نینگ ایتیشلریچه، سوادسیزلیک اولر نینگ حیاتی گه تورلی سلبی تأثیر قویگن؛ حتا اولر دستلبکی امکانیتدن فایده‌لنیش، شهر، بازارلرده لوحه‌لرنی اوقی‌آلمسلیک، اوقیشده باله‌لری گه یاردم بیره آلمسلیک قیینچیلیگی بیلن روپه‌ره دیر.
سوادسیزلیک اوچون اۉزلرینی «کور» اته‌یدیگن ۲۷ یاشر فریده و ۵۲ یاشر ماه‌گل، سوادسیزلیک باعث کونده‌لیک حیات‌لریده جدی قیینچیلیک بیلن روپره بولگنلرینی اېته‌دیلر.
فریده نینگ ایتیشیچه: «کسلخانه گه باره‌من، کلینیکّه باره‌من؛ لوحه نی اوقی آلمه‌ی من؛ شفاکار نینگ آتینی بیلمه‌ی من. سودا اوچون دکان یا که بازار گه بارگن حالده، کوپ قیینچیلیک بیلن دوچ بوله‌من؛ پول نی حساب له‌ی آلمه‌ی من. باله‌لریمنی اوقیشده یاردم بیره آلمه‌ی من.»
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
ماه‌گل نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «کسلخانه گه باره‌من؛ قیسی بولیم‌لیگینی بیلمه‌ی من. سرک‌لردن اوتیش پیتیده لوحه‌لرنی اوقی آلمه‌ی من؛ نیمه‌لیگینی باشقه‌لردن سوره‌ی من. سوادسیز کور کبی دیر.»
شو بیلن بیرگه، تعلیم و تربیه ایش بیلرمان‌لری جمعیت ده سواد رولینی مهم بهالب ایتیشلریچه، اوقیمیشلی عیاللر جمعیت ترقیاتی و اجتماعی قدریت‌لر کوچه‌یشی گه سبب بوله‌دی.
تعلیم و تربیه ایش بیلرمانی جمال‌الدین سلیمانی، تعلیم و خاتین-قیزلر نینگ سوادی اهمیتی خصوصیده ایتیشیچه: «جمعیتده اوقیمیشلی عیاللر کوپ بولسه، آگاه و مترقی جمعیت گواهی بوله‌میز. دستلبکی تعلیم اوقیش و یازیش دیر خاتین-قیزلر فایده‌لنیشی درکار، افغانستانده استه-سیکین قیزلر نینگ اوقیش فرهنگینی نهادینه قیلیب و جنسی کم‌سیتیلیش معما گه چېک قوییشیمیز لازم.»
شونینگدیک، اجتماعی مسئله‌لر بیلرمان‌لری خاتین-قیزلر نینگ سواد اهمیتی اوستیگه تأکیدلب، اوقیمیشلی عیاللر جمعیت ترقیاتی گه سبب بولیشینی اېته‌دیلر.
اجتماعی مسئله‌لر ایش بیلرمانی شعیب احمدی گه کوره: «عیاللر اوقیمیشلی بولمسه، ینگی نسل نی یخشی تربیه قیله آلمه‌یدی. اولر جمعیت ده‌گی قیینچیلیک‌لر حلی اوچون هېچ فکر-ملاحظه بیلدیره آلمه‌یدیلر.»
دین عالملری نینگ ایشانچی گه کوره، اوستون‌لیک اسلام قدریت‌لری اساسیده دیر و اسلام دینی ده عیال و ایرکک‌لر نینگ اوقیشی فرض دیېلگن.
دین عالمی عطاءالحق انس نینگ ایتیشیچه: «عالم فاضل دیر و بیلیم فضیلت دیر، اجتماعی اوستون‌لیک قرآن‌کریم آیت‌لری اساسیده دیر. الله متعال اېته‌دی سیزلردن بعضی‌لرینگیز نینگ درجه‌لرینگیزنی بعضی‌لرینگیزدن اوستون قیله‌من. الله متعال اېته‌دی، بیله‌دیگن و بیلمه‌یدیگنلر بیر-بیری بیلن تېنگ اېمس دیر.»
حقوق‌دانلردن بیری گزارش ده آتی سِر قالیش شرطی بیلن ایتیشیچه، حاضرگی کونده عیاللر گه سواد حقی بیریلیشی اوچون افغانستانده هېچ قانون یوق دیر؛ بیراق سابق تېزیم قانونی نینگ ۴۳ ماده‌سی اساسیده، سواد حقی بوتون کیشی‌لر گه بیریلگن اېدی و هېچ کیم نینگ بو حقنی سلب قیلیش حقی یوق اېدی.
برچه‌سی بیلن، سرپرست حکومت امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی مسئوللری سلام‌وطندار بیلن اۉتکزگن صحبت‌لریده، بو وزیرلیک کابل و ولایت‌لرده بیلیم اهمیتی حقیده اهالی گه آگاهی‌لیک بیرگن و مسجدلر نینگ خطیب‌لری گه بو حقده بحث اېتیش بویروغی بیریلگنینی اېته‌دیلر.
مذکور وزیرلیک سۉزلاوچیسی سیف‌الاسلام خیبر نینگ ایتیشیچه: «اهالی آلتینچی صنف گه قدر باله‌لرینی مکتب یوبارمسلیگینی اېتینگیز. امر معروف و نهی منکر وزیرلیگی تعلیم حقیده محتسب‌لری گه بوتوغریده اهالی گه آگاهی‌لیک یبریش‌لرینی اېتگن و مسجدلر نینگ امام‌لری گه تعلیم اهمیتی حقیده بحث اېتیش‌لری اېتیلگن.»
مملکت یشاوچیلری نینگ قیزلرینی مکتب گه شامل قیلیش اوچون آگاهی‌لیک بیریش کمپاینی حقیده معارف وزیرلیگی نینگ فکر-ملاحظه‌سینی اورگه‌نیش گه سعی-حرکت قیلدیک لېکن اولگوره آلمه‌دیک. شونینگدیک خاتین-قیزلر گه سواد اورگه‌تیش دستورلری حقیده ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی نینگ فکرینی اورگه‌نیش گه موفق بولمه‌دیک.
مملکت مقیاسیده سۉنگی سیاسی اۉزگریشدن کېین سرپرست حکومت تامانیدن آلتینچی صنف دن یوقاری قیزلر گه مکتب باریش اېزینی بیریلمه‌گن بیرحالده، افغانستانده‌گی خاتین-قیزلر اوقیشدن محروم قالگنلریدن نالیماقده‌لر.
شو بیلن بیرگه، بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نینگ تعلیم، بیلیم و فرهنگ تشکیلاتی (یونسکو) سرپرست حکومت آلتینچی صنف دن یوقاری قیز اوقووچیلر گه مکتب باریشینی تقیق‌لش بیلن، ۱.۴ میلیون قیزنی مکتب باریشدن محروم قیلگنینی اېتگن.