محمدزبیر عالم‌یار، از جوانان نخبۀ کشور که در بلجیم زنده‌گی می‌کند می‌گوید، پس از گرفتن کارت شهروندی این کشور تحصیلاتش را در رشتۀ «سیاست جهانی» به سطح کارشناسی ارشد/ماستری آغاز کرده و اکنون دانشجوی سال آخر این رشته است.
عالم‌یار که دانش‌آموختۀ رشتۀ خبرنگاری دانشگاه کابل است، در افغانستان به عنوان تهیه‌کننده و گویندۀ خبر در رسانه‌ها وظیفه اجرا کرده و در دانشگاه نیز تدریس کرده است.
او عوامل زیادی از جمله ناامنی را از علت‌های مهاجرتش به بیرون از کشور عنوان می‌کند. محمدزبیر که دو سال پیش با همسر و دو فرزندش به بلجیم رفت، می‌گوید که همسرش در افغانستان پزشک بود و اکنون تحصیلاتش را از سر گرفته و دخترش نیز شامل مکتب شده است.
اما محمدزبیر عالم‌یار، هنوز سختی‌های راه‌های مهاجرت نامنظم را فراموش نکرده است. او می‌گوید، قاچاق انسان در افغانستان بیشتر از طریق شرکت‌های سیاحتی و صرافی‌ها صورت می‌گیرد و قاچاقبران با نشان‌دادن باغ‌های سرخ‌وسبز به مردم، آن‌ها را فریب می‌دهند و از راه‌های پُرخطر وادار به مهاجرت‌های غیرقانونی می‌کنند.
محمدزبیر، ماجرای مهاجرتش از افغانستان تا عبور از کشورهای منطقه و رسیدن به کشور مقصد را این‌گونه روایت می‌کند: «قاچاقبران هیچ به تعهدات‌شان عمل نمی‌کنند و زمانی که مهاجرت نامنظم از کشور مبدا آغاز می‌شود تا کشور مقصد، مسیرها خیلی دشوارگذر است. همان‌گونه که می‌گویند، گذشتن از هفت‌خوان رستم می‌ماند، بل‌که هفتاد مرتبه دشوارتر از آن است.»
به گفتۀ او، مهاجران برای رسیدن به کشور مقصد از میان دشت‌ها، کوه‌ها و سخره‌ها عبور می‌کنند: «حتی جایی که مهاجران به سر می‌برند، جای حیواناتی چون سگ است که شب‌ها در آن‌جاها می‌خوابند، اما مجبورید گرسنه روی سنگ‌ها بخوابید. اتاقی که گنجایش ۳ الی ۴ تن را ندارد، بیش از ۵۰ تن در آن زنده‌گی می‌کنند و جای برای استراحت نیست. تشناب‌رفتن که برای خانم‌ها یک معضل جدی است و بوی بد از طرف دیگر. آن‌گونه که شما فکر می‌کنید، مهاجرت آسان نیست.»
هزینۀ سفر زبیر بیش از ۳۰ هزار دالر شده است؛ مبلغی که بالاتر از تصور او بود. عالم‌یار، قصه‌هایی از مسیر مهاجرت روایت می‌کند که بیشتر از دید رسانه‌ها پنهان مانده است؛ از زجرهایی که پناه‌جویان می‌بینند تا رفتارهای غیرانسانی قاچاقبران با آنان.
محمدزبیر، آن‌چه که در میان راه افغانستان و ایران، ایران و ترکیه و ترکیه و یونان بر مهاجران می‌گذرد را بسیار وحشتناک می‌خواند. او می‌گوید، در منطقۀ باکو که نقطۀ مرزی میان ایران و ترکیه می‌باشد و بیشتر قاچاقبران آن کُردها هستند، رفتارشان با مهاجران غیرقابل پذیرش است و بیشتر انسان‌ها با ابزارهای جارحه کشته و زخمی می‌شوند.
به گفتۀ محمدزبیر، در آن‌جا زنان و کودکان و پیر و جوان همه ناگزیرند بر بنیاد اصول و قواعد قاچاقبران رفتار کنند. عالم‌یار می‌افزاید که از زمان حضور در افغانستان تاکنون با روزنامه‌های چاپی در ارتباط است و کتابی در بارۀ مهاجرت نامنظم نیز نوشته است.
کاظم الهام، سخنگوی سازمان جهانی مهاجرت بی‌کاری، مشکلات اقتصادی و ناامنی را در افغانستان از علت‌های اصلی مهاجرت‌های نامنظم عنوان می‌کند. او می‌گوید، در این زمینه علاوه بر آگاهی‌دهی، حکومت و وزارت‌های مربوطه باید در بخش فراهم‌کردن زمینه‌های کاری برای جوانان نیز تمرکز کنند تا از ادامۀ مهاجرت‌های غیرقانونی جلوگیری شود.
سیدعبدالباسط انصاری، مشاور وزارت مهاجران و بازگشتکنندهگان در گفت‌وگویی با سلام‌وطندار، ارایۀ برنامه‌های آگاهی‌دهی این وزارت را در بخش کاهش مهاجرت‌های نامنظم اثرگذار می‌داند. او می‌گوید، در نتیجۀ آگاهی‌دهی به مردم شمار درخواست پناهنده‌گی مهاجران به اروپا از حدود ۵۵ هزار تن در سال ۲۰۱۸ به ۳۳ هزار تن در سال ۲۰۱۹ کاهش یافته است.
بر بنیاد معلومات وزارت مهاجران و بازگشتکنندهگان، از آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی تاکنون حدود ۴۰۰ هزار شهروند افغانستان به گونۀ داوطلبانه از ایران و پاکستان به کشور برگشته‌اند. از این میان، حدود ۳۰۰ هزار تن از ایران و متباقی ۵۰ هزار تن دیگر از پاکستان به کشور آمده‌اند.
این وزارت هم‌چنان می‌افزاید که به گونۀ میانگین روزانه حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ شهروند افغانستان از دیگر کشورها برگشت داده می‌شوند.
