سلام‌وطندارنینگ فابریکه‌لرده‌گی ۴۰ ایشچی عیال بیلن اۉتکزگن صحبتی اساسیده، آغیر و مشقتلی ایش، آز معاش و ایش مصوونیتی یوق‌لیگی، اوشبو عیاللرنینگ اساسی قیینچیلیک‌لری بولگنیدن درک بیره‌دی.
بو عیاللر رسمی شرطنامه امضاله‌گن بولمسه‌ده، بیراق کابل‌ده ایشخانه‌لر، فیرمه‌لر و شرکت‌لرده کونده‌لیک ایشله‌یدی و برچه‌سی ایشلریدن ناراض دیر.
اوشبو گزارش‌ده قالین توقیش شرکتلرده‌گی ۱۷ ایشچی عیال، بادام و مه‌ییز تازه‌لش فابریکه‌لرده ۲۲ ایشچی عیال و رستورانت‌ده بیر ایشچی عیال بیلن صحبت اۉتکزیلگن.
قالین توقیش فابریکه‌ده ایشچی عیاللر، توقیلگن قالین، قوریق میوه فابریکه‌لریده ایشچی عیاللر هر کونی و رستورانت‌ده ایشچی عیاللر آی‌لیک حقوق آله‌دیلر.
۵۰ یاشر حنیفه، ۱۰ ییلدن بیری ایشخانه‌لردن بیریده بادام تازه‌لش ایشی بیلن مصروف دیر ایتیشیچه، اوچ باله‌سی و ناگران ایری‌نینگ احتیاجلرینی تأمینلش گه مسئول دیر. او هر کونی ایرته‌لب‌دن آخشم شام گه قدر ۲۵۰ افغانی عوضی گه ایشلش گه مجبور دیر. حنیفه، عمومی دم‌آلیش کونلریده یا که کسل بولگن پیتلریده ایشله‌ی آلمسلیگی اوچون هېچ حقوق بیریلمسلیگینی اېته‌دی.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «ایریم فلج بولگنیدن آلتی ییل اوتماقده، اوی‌ده دیر، اۉزیمدن باشقه ایشله‌یدیگن کیشی یوق ناگران ایکّی اوغلیم و بیر قیزیم بار اوی‌ده دیر. واکسین قیلمه‌گنیم اوچون بیر اوغلیم‌نینگ باشی کتّه و ایاغی اینیشکه دیر، اۉزیم‌نینگ معده آغریغیم بار و اجاره اوی‌ده یشه‌یپمیز. بیر یریم مینگ اجاره توله‌ی من و هر کونی ۲۵۰ افغانی عوضی گه ایشله‌ی من، هر کونی ۵۰ افغانی موتر کرا بوله‌دی و ۲۰۰ افغانی گه قوریق نان آلیب باره‌من.»
خودّی شونده‌ی، تورت ییلدن بیری ۱۵ یاشر قیزی بیلن اوپکه (شُش) کسلی گه چلینگن شمیم، کابل شهری‌نینگ «جاده میوند» ده مه‌ییز تازه‌لش کارخانه‌ده آز مقدار پول عوضی گه ایشله‌یدی و قیین احوالده حیات کچیریب کېلماقده‌لیگیدن نالیدی. اونینگ ایتیشیچه، ایری معتاد دیر و اقتصادی قیینچیلیک طفیلی نه‌فقط کسل قیزینی دواله‌ی آلمه‌گن، بلکه آز مقدار پول عوضی گه مه‌ییز تازه‌لش کارخانه‌ده ایشلش گه مجبور بولگن.
اونگه کوره: «احوالیمیز چتاق و ایشلمه‌گن کونی بیر دانه قوریق نان ساتیب آلیش گه قوربیم یېتمه‌یدی، قیزیم کسل بولمه‌گنده اېدی، آوقت و باشقه نرسه تشویشینی اصلا قیلمسدیم، قیزیم‌نینگ اوپکه‌سینی سوو آله‌دی، کوپ دواله‌دیم یخشی بولمه‌دی.»
بیزلرنینگ فیسبوک صحیفه‌میزگه باش اورینگ!
اوچ ییل آلدین ایری لادرک بولگن راضیه، یالغیز عایله سرپرستی دیر. او قالین قتلمینی توقیش بیلن حقوق آله‌دی و بیر کونده قالین قتلمینی توقیش گه اولگورمه‌گن حالده، اوشه کونی باله‌لری بیلن آچ قالیشلری ممکن.
اونینگ ایتیشیچه: «باله‌لریم اوغیل و قیزلریم‌نینگ ایاق‌لری یالانغاچ قاله‌دی، بو ییرده رسمی ایشچی اېمس‌میز و ایشیمیز گه قره‌ب کونده‌لیک حقوق آله‌میز ممکن ۱۰۰ افغانی، بو پول هم قوریق نان بوله‌دی. ایریم اوچ-تورت مراتبه ایران گه باریش اوچون نیمروز گه قدر باردی، کېین اېسه لادرک بولدی، کوپ قیینچیلیک بیلن دوچ‌میز.»
عین‌حالده، اوشبو گزارش‌ده صحبت قیلگنلر آره‌سیده سرپرست حکومت تامانیدن یره‌تیلگن چېکلاولر طفیلی مکتب و بیلیم یورت‌دن محروم بولگن قیزلر بار. بو قیزلر ایش مصوونیتی یوق‌لیگی و حقوق‌لری آزلیگیدن نالیب ایتیشلریچه، کېله‌‍‌جک‌ده افغانستانده خاتین-قیزلر اوچون شاق ایشنی اویله‌گن حالده، ناامید بولیش‌لرینی اېته‌دیلر.
بیزلرنینگ «ایکس» ترماغی ده هم تعقیب قیلینگ!
مقبوله ۱۲-صنف اوقووچیسی اېکن و مکتب‌لر ایشیگی یاپیلگچ کارخانه‌ده بیرقطار عیاللر بیلن بادام تازه‌لش گه یوز کېلتیرگن ایتیشیچه، حقوق بولیمینی اوقیش گه قیزیقردی، بیراق حاضر اقتصادی قیین احوال بیلن دوچ بولیب و هر کونی ۲۵۰ افغانی عوضی گه ایشله‌یدی.
مقبوله‌نینگ کوپه‌یتیریشیچه: «اقتصاد گه یاردم بیریش اوچون ایشلش گه مجبورمیز. بو ییرده آی‌لیک حقوق بیرمه‌یدی و کونده‌لیک دیر. هر کونی ۲۵۰ افغانی آی‌لیک بیره‌دی و بو ییرده بعضی وقت‌لر مال بولسه ایش بار؛ مثال اوچون پسته و بادام بولسه ایش بار عکس‌حالده ایش یوق. ایش بولسه شکر قیلیب ایشله‌یمن و بولمه‌گن تقدیرده آز مقدارده توپله‌گن پولنی مصرف قیلیش گه مجبور بوله‌میز. مکتب‌نی بیتّیریب و حقوق بولیمینی اوقیشنی اېستردیم؛ لېکن افسوس که بولمه‌دی.»
تعلیم‌دن محروم بولگن مهسا حاضر قالین توقیش گه یوز کېلتیرگن ایتیشیچه، ایرته‌لب دن آخشم گه قدر ییتّی کیشی‌لیک عایله اعضالری‌نینگ احتیاجلرینی تأمینلش گه یاردم بیریش اوچون قالین توقیدی. اونینگ کوپه‌یتیریشیچه، ایکّی ییل آلدین آته‌سینی کابل شهریده «کاج» تعلیمی مرکزیده اویوشتیریلگن قانلی هجوم‌ده قولدن بیرگن و حاضر عایله اعضالری‌نینگ احتیاجلرینی تأمینلش اوچون بیل باغله‌گن.
شو بیلن بیرگه، افغانستان ایشچیلر صنفی اتحادیه مسئوللری، سرپرست حکومت تامانیدن یره‌تیلگن چېکلاولر طفیلی بو اتحادیه‌نینگ فعالیت‌لری کمه‌یگنیدن خبر بیریب ایتیشلریچه، اوشبو اتحادیه عیاللر گه ایش زمینه‌سینی یره‌ته آلمه‌یدی، بیراق سرپرست حکومت‌دن ایشچی عیاللر گه خصوصی بولیمده قانون اساسیده ایش زمینه‌سی یره‌تیلیشینی اېسته‌یدی.
افغانستان ایشچیلر صنفی اتحادیه باشلیغی رازمحمد احمدی‌نینگ ایتیشیچه: «افغانستان ایشچیلر صنفی اتحادیه‌سی‌نینگ ایشی، حکومت تامانیدن یره‌تیلگن چېکلاولر طفیلی کوپینچه ولایت‌لرده چېکلنگن. اولر گه تجاری فعالیت‌لر ساحه‌سیده ایش فرصتی یره‌تیلیشی درکار.»
حقوق ایش بیلرمانلری، کارخانه‌لرده عیاللرنینگ کونده‌لیک ایشله‌شینی مملکتده ایش قانونی گه قرشی دیب بو قانون‌ده ایشچی و ایش بویروچیلرنینگ بوتون قانونی ذکر بولگن، عیال و ایرکک اۉرته‌سیده هېچ فرق یوق‌لیگینی اېته‌دیلر.
حقوق‌دان اجمل زرمتی گه کوره، افغانستان ایشچیلر قانونی‌نینگ ۱۲-مادهسی اساسیده، ایشچی و ایش بویروچی اۉرته‌سیده کتبی شرطنامه امضالنه‌دی و ایش بوتون قاعده‌لری ذکر بوله‌دی.
شونینگدیک، اقتصادی ایش بیلرمانلر، عیاللر و عایله‌لرنینگ اقتصادی ترقیاتی اوچون اولر گه مناسب حقوق بیریلیشی کېره‌ک دیېدیلر. اولرنینگ ایشانچی گه کوره، ایش پالیسی توزه‌لیشی سرپرست حکومتنینگ اساسی مسئولیتی دیر.
اقتصادی ایش بیلرمان عبدالوافی نایبزی‌نینگ ایتیشیچه: «مثال اوچون بیر مینگ افغانی کوزگه توتیلیشی درکار، چونکه کونده‌لیک ایش ۵۰۰ افغانی‌دن آلیب ۱۰۰۰ مینگ افغانی‌گچه دیر و هم ایش قنده‌ی‌لیگیگه باغلیق و سرپرست حکومتنینگ بوتوغریده‌گی مسئولیتی ایش زمینه‌سینی یره‌تیش دیر.»
باشقه تاماندن، عیال حقوقی فعالی ثریا پیکان، ایشچی عیاللرنینگ ایش مصوونتینی مهم دیب ایتیشیچه، ایش مصوونیتی گه قۉشیمچه، ایشچی عیاللر اوچون ساغلیق بیمه کوزگه توتیلیشی مهم و ضروری دیر.
اونینگ کوپه‌یتیریشیچه: «افغانستانده بیمه مسئله‌سی و ایش مصوونیتی حتا دولت‌ده هم یوق، بیران کیشی ایش ناحه‌سیدن جبر کورگن حالده اونگه توله‌نیشی کېره‌ک، ساغلیق احوالی و دارو-دوالنیشی کوزگه توتیلیشی درکار، افسوس بیلن بو مسئله افغانستانده آز اوچره‌تیله‌دی و حتا بویوک فابریکه‌لرده بو مسئله که شرطنامه هم امضالنه‌دی، یازیلمه‌یدی.»
مدنی فعال تهمینه منگل، ایشچی عیاللرنینگ ایش مصوونیتی جمله‌دن ایشچی عیاللر قۉللب-قوتلنیشی اوچون اویوشمه و حقوقی نهادلر شکللنیشی، حقوق حقیده آگاهی‌لیک بیریش، خصوصی نهادلر قۉللب-قوتلنیشی و حکومت تامانیدن حمایت بولیشنی ایش مصوونیتی خصوصیده مهم بیله‌دیلر.
اونگه کوره: «اویوشمه و نهادلر شکللنیشی، ایش حقی و ایش مصوونیتی اوچون ایشچیلر گه حقوقی حقیده آگاهی‌لیک بیریش و حقوق‌لریدن دفاع قیلیش اسلوب‌لری، اولر اۉزلریدن حفاظت قیلیش اوچون یاردم بیره‌دی.»
برچه‌سی بیلن، سرپرست حکومت ایش و اجتماعی ایشلر وزیرلیگی سۉزلاوچیسی سمیع‌الله ابراهیمی گه کوره، بو وزیرلیک‌نینگ مفتیش‌لری ایشچی عیاللر اینیقسه آیلیکلری وقتیده توله‌نیشی، ایشچی و ایش بیروچی اۉرته‌سیده‌گی شرطنامه اساسیده امتیاز و حقوق نی کنترول و نظارت قیله‌دی، ساخته‌کارلیکنی کوزه‌تگن حالده قانونی یولباریله‌دی.
اونینگ ایتیشیچه: «ایشچیلرنینگ حقوقی ایاغ آستی بولگن بولسه، گوجوم بولگن جایده ایشله‌مسلیکنی اېسته‌گنلر و ساغلیق مسئله‌لر برچه‌سی کوزگه توتیله‌دی، حتا اضافه‌کارلیک، آیلیکلری وقتیده توله‌نیش مسئله‌سی تېکشیریله‌دی.»
جمهوریت حکومتی توزومیده، ایشچیلرنینگ قانونی عملگه آشیریلمسلیگی اینیقسه ایشچی و ایش بیروچی اۉرته‌سیده رسمی شرطنامه امضالنمسلیگی و ساغلیق بیمه یوق‌لیگیگه دایر ناراضی‌لیک‌لر اوج آلگن اېدی، جمهوریت توزومیده بو قانون تصدیقلنگنیدن انچه ییل اوتگچ و حاضر سرپرست حکومت حاکمیتیدن اوچ ییلدن کوپ اوتماقده اېکن، خصوصی اداره‌لرده بو قانون‌نینگ عملگه آشیریلیشیدن هېچ خبر یوق.
