سوءتغذیه، یکی از عمیقترین بحرانهای انسانی در افغانستان است؛ بحرانی که در کنار چالش اقتصادی، سالها است زندگی شهروندان به ویژه زنان و کودکان را متأثر کرده است. برای بررسی این بیماری در میان زنان، سلاموطندار با ۲۱ زن مبتلا به سوءتغذیه گفتوگو کرده است و یافتههای آن نشان میدهد که این زنان، در کنار تحمل رنجهای جسمی ناشی از سوءتغذیه، به دلیل ناتوانی مالی قادر به تهیهی دارو و مواد غذایی کامل، برای بهبود وضعیت بهداشتی شان نیستند.
از میان زنان مورد بررسی، ۱۲ تن آنها میگویند که توانایی مالی شان چندان خوب نیست و این شرایط، سلامت فیزیکی و آرامش روانی آنان را نیز به شدت مختل کرده است. ادیبهی ۳۵ساله از کاپیسا و خدیجهی ۲۸ساله از لغمان، دو زنی که به سوءتغذیه مبتلا اند، میگویند که به دلیل ناداری و مشکلات اقتصادی، نمیتوانند غذا و داروی مورد نیاز بدن شان را تهیه کنند.
ادیبه، میگوید: «خیر، توانایی خرید میوه را نداریم. طفلم هم ضعیف بود، حالا هم خودم تکلیف دارم و طفلم هم ضعیف است. در دوران بارداری کمخونی، سردرد و پادرد میباشم. یک رژیم غذایی سالم نداشتم، داکتر/پزشک توصیههایی کرد که غذای سالم بخور یا فلان و فلان غذا را بخور که قوی است. من نتوانستم بخرم؛ چون نادار هستم، همان ویتامینها یا دارویی که نوشته کرده بود را هم نتوانستم بخرم.»
خدیجه، نیز میگوید: «ما توانایی خرید میوه، گوشت و برنج را نداریم. زمانی که باردار بودم، غذاهای تقویتی نداشتم. چند قدم که میروم، دلم میلرزد، خیلی ضعیف هستم. داکتر به من توصیه کرد که لبنیات، میوه و غذاهای تقویتی بخورم؛ اما ما توان خرید آنها را نداریم. به همین دلیل، دیگر نمیتوانم داروها را مصرف کنم.»
ظریفهی ۲۶ساله از فاریاب و کبرای ۲۷ساله از کابل، دو مادری که پس از زایمان به سوءتغذیه دچار شده اند، میگویند که به دلیل چالشهای اقتصادی، توانایی تأمین غذای مقوی را ندارند. «در طول روز، دو وعدهی غذایی است که میخوریم؛ اما غذاهایی که ارزانتر تمام میشود، از همان استفاده میکنیم. توانایی خرید میوه و گوشت را نداریم، به داکتر مراجعه کردم، دوا داده بود، دو ماه پیش بود. وضع اقتصاد ما آن قدر خوب نیست که داروهای ویتامینها استفاده بکنیم.»
کبرا، نیز میگوید: «معمولاً دو وعده شامل نان خشک، برنج، کچالو است. توان خرید گوشت و میوه را نداریم، دلیلش بیکاری است که شوهرم همان قدر کار میکند که همین نان خشک و برنج تأمین میکند. احساس ضعف هم میکنم، روزبهروز لاغر شده میروم.»
از سویی هم، از میان زنان مورد بررسی، نُه تن آنان، میگویند که افزون بر آنان، نوزادان و کودکان شان نیز به سوءتغذیه مبتلا اند و تا کنون هیچ کمکی دریافت نکرده اند. زرمینهی ۴۰ساله از کابل که به دلیل اعتیاد شوهرش به مواد مخدر به تنهایی سرپرستی خانوادهی هشتنفرهاش را به دوش میکشد، میگوید که افزون بر خودش، دختر و پسر خُردسالش نیز به سوءتغذیه مبتلا شده اند. «بچههای من، یک دختر و یک پسر، ضعیف هستند و اشتها ندارند. وضعیت تغذیهی آنها هم خیلی بد است و روزبهروز وزن خود را از دست میدهند. از طرف هیچ مؤسسهای هم به ما کمک نشده است. بزرگترین چالش ما همین فقر و بیچارگی است؛ چون اقتصاد ما ضعیف است و قیمتها خیلی بالا رفته اند؛ نمیتوانیم حتا نیازهای خانهی مان را رفع کنیم.»
الناز ۲۹ساله از غور، نیز از سوءتغذیهی فرزند خُردسالش رنج میبرد و میگوید: «سه وعده، صبح چای سیاه و نان خشک، چاشت هم گاهی نان و چای، شب هم گاهی بعضی غذاهای معمولی محلی، میخوریم. وضعیت اقتصادی خوبی نداریم؛ پسر کوچکم همیشه بیحال است و وزن کم میکند. فقر، نبود شغل و نداشتن غذای کافی، بیشتر آزارم میدهد.»
با این حال، شماری از پزشکان متخصص بیماریهای داخلهی عمومی، چالشهای اقتصادی، عاملهای اجتماعی، بارداریهای پیدرپی و دسترسینداشتن به خدمات بهداشتی را، از عاملهای تشدیدکنندهی سوءتغذیه میان زنان و کودکان میدانند و تأکید دارند که تنها با فراهمسازی شرایط مناسب، دسترسی به غذای کافی و استفاده از داروهای تقویتی، میتوان از گسترش و وخامت سوءتغذیه میان زنان پیشگیری کرد.
محمدخالد غالب، پزشک متخصص بیماریهای داخلهی عمومی، در این باره میگوید: «عوامل متعدد تأثیر دارد از جمله اجتماعی-اقتصادی، فقر و ناتوانی در تهیهی غذای کافی، بارداریهای پیدرپی، کمخونی و غیره. اگر مداوا نشود، سبب ضعف جسمی، کمخونی شدید، ریزش مو، مشکلات هورمونی و مشکلات در حیض، کاهش قدرت انرژی و افزایش عفونتها میشود.»
محمدصادق کاروال، دیگر پزشک متخصص بیماریهای داخلهی عمومی، نیز در این باره میگوید: «برای جلوگیری از سوءتغذیه، خانمها باید غذاهای پرانرژی و متنوع از جمله تمام ویتامینها، شحمیات و پروتئینها و کاربوهایدریتها را به شکل متوازن بگیرند به ویژه در دورهی بارداری یا شیردهی، باید غذاهای سالم یا منظم گرفته شود.»
شماری از فعالان حقوق زن، با ابراز نگرانی از وضعیت زنان مبتلا به سوءتغذیه، تأکید میکنند که حکومت با اتخاذ راهکارهای مناسب در بارهی مشکلات اقتصادی در افغانستان از وخامت و گسترش سوءتغذیه در میان زنان پیشگیری کند. حمیرا فرهنگیار، فعال حقوق زن، در این باره میگوید: «افغانستان کشوری است که شهروندان آن در جریان سالیان متمادی با سوءتغذیه روبهرو بوده اند و مشکلاتی که زنان در بارداری تجربه میکنند، این مشکلات در افغانستان روزافزون است. فقر اقتصادی خود سبب روزافزونشدن این مشکلات شده است. این یک موضوع جدی و نگرانکننده در افغانستان است.»
تهمینه منگل، دیگر فعال حقوق زن، نیز در این باره میگوید: «به خاطر حمایت از این اطفال و زنان، دولت باید پناهگاهها ایجاد کند، خدمات حمایتیاش بیشتر و بیشتر شود، سطح آگاهی عامه را بلند ببرند.»
مسئولان در وزارت صحت عامه، میگویند که برای کاهش آمار سوءتغذیه، برنامههایی از جمله اتخاذ تدابیر وقایهای و آگاهیدهی برای خانوادهها به ویژه زنان را، روی دست دارند و تلاش دارند خدمات صحی را برای همه فراهم کنند.
شرافتزمان امرخیل، سخنگوی این وزارت، به سلاموطندار میگوید: «در این اواخر برای اطفال و زنان شیرده که به سوءتغذیه مبتلا اند، تدابیر وقایهای گرفته شده و همین گونه، خدمات مشورهدهی داده شده است. در این اواخر خوشبختانه سایتهای ما زیاد شده و نزدیک به ۳۲۰۰ سایت در سراسر کشور داریم. هدف ما هم همین است که آن عده که قبلاً خدمات دریافت نمیکردند، حالا خدمات دریافت کنند.»
گفتنی است که برنامهی جهانی غذای سازمان ملل متحد، سازمان جهانی «ورلد ویژن»، سازمان خوراک و کشاورزی ملل متحد و صندوق پشتیبانی از کودکان سازمان ملل متحد، در سال روان میلادی هشدار داده اند که با نزدیکشدن زمستان، میزان سوءتغذیه میان زنان و کودکان در افغانستان افزایش خواهد یافت. بر بنیاد ارزیابیهای این نهادها، افغانستان اکنون در جایگاه چهارم کشورهای جهان از نظر گسترش سوءتغذیهی حاد قرار دارد.
