بی‌تفاوتی به زبان‌های بومی و خطر فراموشی زبان اشکاشمی

از میان زبان‌هایی که از سوی زبان‌شناسان به‌نام زبان‌های پامیری نام‌گذاری شده‌اند، یکی هم زبان اشکاشمی‌ست که در منابع زبان‌شناسی از آن به‌عنوان یک زبان مستقل نام برده شده است. اما فرهنگیان و باشنده‌گان‌ بدخشان می‌گویند که این زبان در سال‌های پسین گوینده‌گانش را از دست داده و اکنون در معرض خطر فراموشی قرار گرفته است.

شاه‌میری شاهپور، از فرهنگیان ولسوالی اشکاشم ولایت بدخشان می‌گوید، زبان اشکاشمی که روزگاری زبان مستقل مردم ولسوالی اشکاشم بوده، اکنون به چند روستای مجاور دریای آمو محدود شده است و گوینده‌گانی در میان نسل جوان آن روستاها هم ندارد. به گفتۀ او، شماری از افراد بزرگ‌سال این روستاها این زبان را حفظ کرده‌اند و در بقیه روستاهای اشکاشم این زبان به فراموشی سپرده شده است.

توسعۀ ارتباطات و رشد فناوری معاصر از عامل‌های فراموشی زبان‌های کوچک بومی خوانده می‌شود. شاه‌میری شاهپور هم می‌گوید که زبان اشکاشمی به دلیل بی‌مهری ارباب فرهنگ و نهادهای فرهنگی بدخشان به ورطۀ فراموشی ره برده است.

به گفتۀ شاهپور، با وجود تلاش‌هایی که از سوی او انجام شده؛ اما مؤثریت بسیاری نداشته است. او تلاش کرده که واژه‌های اصیل زبان اشکاشمی را گردآوری کند و حتی به این زبان شعر هم سروده است، اما در برابر عامل‌هایی که این زبان را به فراموشی می‌برد، این تلاش‌ها کارگر نیفتاده است. او می‌گوید که اگر بی‌مهری به این زبان بومی در بدخشان همین‌گونه ادامه یابد، ۲ تا ۵ سال دیگر زبان اشکاشمی کامل فراموش خواهد شد.

تدوین الفبا، دستور زبان و تدریس این زبان برای دانش‌آموزان محل در صنف‌های ابتدایی مکتب‌ها، تلاش‌های مؤثر برای نجات زبان اشکاشمی از فراموشی خوانده می‌شود.

صدیقی لعل‌زاد، شاعر و نویسندۀ بدخشانی نیز به این باور است که فناوریِ روز جهان را به دهکدۀ کوچک تبدیل کرده است. به گفتۀ او، دانش‌مندان باور دارند که این وضعیت زبان‌های محلی را به‌ سمت نیستی سوق داده است و بدخشان هم از این وضعیت مستثنا نیست.

عبدالقدیر بران، نویسنده و پژوهش‌گر فرهنگی در بدخشان می‌گوید که یکی از عامل‌های نابودی زبان‌های بومی، افزون بر عامل‌های دیگر، نداشتن رسم‌الخط نوشتاری‌ست. آقای بران به این باور است که باید نهادهای پشتی‌بان فرهنگ در بدخشان برای نگه‌داری زبان‌های بومی به عنوان داشته‌های فرهنگی این ولایت دست به‌کار شوند و نگذارند که یکی از داشته‌های فرهنگی این ولایت به فراموشی سپرده شود.

در همین حال، محمدعارف فاروقی، مسئول هنر و فرهنگ ریاست اطلاعات و فرهنگ بدخشان می‌گوید که برای اجرای برنامه‌های تحقیقاتی در مورد زبان‌های بومی بدخشان به پول بسیار نیاز است که دولت ندارد. او می‌گوید که نگه‌داری میراث‌های فرهنگی و زبان‌های بومی، وظیفۀ ریاست اطلاعات و فرهنگ است و آن‌ها در برنامه‌های آیندۀشان این مسایل را شامل کرده‌اند تا اقداماتی را به هدف جلوگیری از فراموشی زبان اشکاشمی روی‌دست گیرند.

به گفتۀ آقای فاروقی، یک نهاد غیردولتی به‌نام ثمر در بدخشان برای نگه‌داری و ماندگاری زبان‌های بومی بدخشان کار می‌کند و این نهاد در گذشته هم کارهایی را برای زبان‌های شغنانی و منجانی انجام داده است و زبان اشکاشمی هم در آینده مورد تمرکز این نهاد خواهد بود.

در بدخشان در کنار زبان فارسی که بیش‌تر مردم به آن تکلم می‌کنند، زبان‌های منجانی، سنگلیجی، اشکاشمی، واخانی و شغنانی نیز به‌عنوان زبان‌های پامیری گویش‌ورانی دارند. گوینده‌گان این زبان‌ها می‌گویند که در سال‌های پسین و با پهن‌شدن دامنۀ ارتباطات، زبان‌های بومی با تهدید فراموشی و نابودی روبه‌رو اند.