به دنبال وضع محدودیتها بر کار و آموزش زنان، شماری از زنان در هرات با راهاندازی کارگاههای قالینبافی زمینهی اشتغال را برای زنان و دخترانی فراهم کرده اند که نانآور خانوادههای شان اند. این کارگاهها نه تنها به تأمین معیشت خانوادهها کمک میکنند؛ بل فضای امن برای زنان و دختران محروم از کار و آموزش است تا با یادگیری مهارتهایی مانند قالینبافی از آسیبهای روحی ناشی از انزوا رهایی یابند.
قالینبافی، یکی از قدیمیترین فرهنگها و صنایع دستی افغانستان است که نسل به نسل میان خانوادهها منتقل شده و همواره نقش مهمی در اقتصاد و فرهنگ خانوادهها داشته است. قالینهای افغانستان که بیشتر حاصل دست رنج زنان اند، از دیرباز در زمرهی بهترین قالینهای جهان شناخته میشوند.
در یکی از محلههای قدیمی شهر هرات، زنی پُرتلاش به نام مریم عیانی با قلبی سرشار از امید و آرزو، به هدف توانمندسازی زنان در راستای صنعت قالینبافی، کارگاه خود را به نام «فاتح فاتحی» راهاندازی کرد. اکنون نزدیک به ۱۰ سال از فعالیت این کارگاه میگذرد. در این مدت، زنان بسیاری با یادگیری مهارت قالینبافی، از این کارگاه به استقلال کاری رسیده اند. اکنون حدود ۷۰ زن در کارگاه او سرگرم کار قالینبافی اند که در این میان، زنان بیوه و دختران بازمانده از تحصیل نیز حضور دارند؛ زنانی که امروز با دستان هنرمند شان با هر گره از قالین، آیندهای تازه میبافند.
بانو عیانی، از چالشها و مانعها فراراه این صنعت چنین میگوید: «متأسفانه درآمد آن قدر کم است که فقط گاهی در تکدیگری را به زور میبندیم. دختران و زنانی که این جا کار میکنند، با عزت و آبرو زندگی میکنند؛ نمیخواهند غرور شان شکسته شود و دست شان را برای تکدیگری سوی دیگران دراز کنند.»
زینب فیروزی، یکی دیگر از این زنان است که با سرمایهای اندک، پنج سال پیش کارگاه کوچکش را در حاشیهی شهر هرات راهاندازی کرد. اکنون نزدیک به ۷۰ زن در کارگاه او نیز سرگرم کار هستند؛ زنانی که بیشتر شان سرپرست خانواده یا بازمانده از تحصیل اند. او میگوید که در کنار قالینبافی، مهارتهای گلسازی و خیاطی نیز در کارگاهش آموزش داده میشود که تا کنون حدود ۲۶۰ زن فارغ شده اند و بسیاری از آنها کارگاههای کوچکی دارند و دانشآموز آموزش میدهند.
او، میافزاید: «اگر دولت و تاجران از ما حمایت کنند، میتوانیم در حفظ فرهنگ قالینبافی موفقتر باشیم. بیشتر بار این صنعت روی دوش ما زنان است؛ اما حمایتی در کار نیست. ما زنها مجبور هستیم حرفه یاد بگیریم و تنها از این طریق میتوانیم کار کنیم و با تلاش و مبارزه در زندگی مان موفق باشیم.»
در میان زنانی که مسیر زندگی شان را با قالینبافی تغییر داده اند، سمیه احمدی، یکی از دانشآموزانی است که قصهاش، تصویر واضحی از نسل دختران محروم از آموزش در افغانستان را روایت میکند. او که ۱۶ سال دارد، میگوید که پس از بستهشدن مکتبها، خانهنشینی طولانی، آسیبهای روانی شدیدی به او به همراه داشت. «وقتی مکتبها بسته شدند، روح و روانم در خانه آسیب دید؛ هیچ کاری نمیتوانستم بکنم؛ چون حرفهی قالینبافی را دوست داشتم. وقتی دیدم در نزدیکی خانهی ما این کارگاه باز شده، آمدم و شروع به یادگیری این حرفه کردم. حالا خودم شاگرد دارم و به دیگر دختران آموزش میدهم.»
محمدهارون احمدی، آگاه مسائل اقتصادی، قالینبافی را منبع درآمد مناسب برای تأمین معیشت زندگی برای هزاران زنی میداند که نانآوران خانوادههای شان اند. او، باور دارد که این صنعت میتواند به گونهی غیرمستقیم زمینهی اشتغال به دیگر زنان را نیز در بخش تولید مواد اولیه فراهم کند. احمدی، با تأکید بر نقش مهم زنان در عرصهی رشد اقتصاد کشور میگوید: «زنان قالینباف در حفظ فرهنگ، هنر و هویت ملی کشور و همچنان شهرت صنعت قالین افغانستان نقش حیاتی دارند.»
با این حال، بهناز سلجوقی، رییس اتاق تجارت و صنایع زنان در حوزهی غرب، نیز با تأیید وجود چالشهای جدی فراراه صنعت قالینبافی زنان، میگوید که نبود بودجه و حمایتهای کافی، ضعف توانایی خرید داخلی، نبود شرایط مناسب برای صادرات به عنوان چالشهای اساسی و عمدهی صنعت قالینبافی در حوزهی فعالیت زنان در افغانستان است. «متأسفانه قالینهای افغانستان زیر نام برندههای داخلی ما به فروش نمیرسد و از طریق تاجران ایرانی و پاکستانی وارد بازارهای جهانی شده و به عنوان تولیدات کشور آنها عرضه میشود.»
زنان قالینباف در حالی با تمام محدودیتها و چالشها مقابله کرده و از مجرای صنعت قالینبافی منبع درآمد مناسبی برای پشتیبانی مالی خانوادههای شان فراهم کرده اند که در چند سال پسین فقر و تنگدستی دامنگیر مردم افغانستان شده و محدودیتهایی بر زنان به طور روزافزون افزایش یافته است؛ اما با این وجود زنان همچنان سهمی مهم در رشد و توسعهی اقتصاد کشور دارند.
