در نشستی که به ابتکار مؤسسهی رسانهای سلام افغانستان (شبکهی رادیویی سلاموطندار) با حضور نمایندگان سازمان ملل، نهادهای حکومتی، دیپلماتهای منطقهای و رسانهها برگزار شد، تغییرهای آبوهوایی به عنوان چالشی جهانی که از مرزهای ملی و بینالمللی عبور کرده، مورد بررسی قرار گرفت؛ چالشی که افغانستان را بیش از هر کشوری آسیبپذیر کرده است. این برنامه، به گونهی ترکیبی در دو بخش اجرا شد. سخنرانان در بخش نخست بر این نکته تأکید کردند که افغانستان، یکی از آسیبپذیرترین کشورها در برابر این بحران است؛ در حالی که سهم ناچیزی در تولید آلودگیهای محیطزیستی آن دارد. بخش دوم برنامه که مهمترین بخش نیز بود، در قالب پنل با حضور نمایندهی سازمان ملل، اداره ملی حفاظت از محیط زیست، سفارت پاکستان و روزنامهنگار حوزهی تغییرات اقلیمی، دایر شد. در این گفتمان بر نقش رسانهها برای بازنمایی بحران روان محیطزیستی تأکید شد و این که رسانهها بایستی رسالت ملی و بینالمللی خود را برای بازنمایی تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن، ایفا کنند.
در این گزارش، به فشردهای از گفتههای نمایندگان نهادهای دولتی و غیردولتی در برابر پرسشهای گردانندهی پنل، میپردازیم.
بحران جهانی
استیفن اسمیت، رییس ارتباطات استراتژیک دفتر ملل متحد در افغانستان که به نمایندگی از سازمان ملل در «گفتمان تغییرات اقلیمی و نقش رسانهها» حضور داشت، در بارهی برنامههای این سازمان جهانی در خصوص تغییرات اقلیمی و همچنان کارشیوهی این نهاد برای حمایت از افغانستان در برابر تغییرات اقلیمی، گفت برنامههای مشخصی را تدوین و اجرایی میکند.
«یوناما برای این که از تاثیرات تغییرات اقلیمی جلوگیری شود، برنامه دارد و سیتسمی که شما یادآوری کردید و برای سرسبزی زمین، برنامه دارد؛ مناطق و کشورهایی که از این وضعیت متضرر شده اند، باید با آنها برای بازسازی دوبارهی شان کمک و همکاری شود؛ از نگاه ساینسی نیز، باید راهکارهایی سنجیده شود تا سرانجام راهکاری جامع در این راستا به دست بیاید؛ این که تغییرات اقلیمی یکی از چالشهای بزرگ است و باید معلومات کافی در این راستا در دسترس عموم قرار بگیرد تا سازمان جهانی، در راستای جلوگیری از تاثیرات منفی آن به نهادهای امدادی کمک کنند. لازم است که افغانستان با جامعهی جهانی در ارتباط باشد تا در این راستا با افغانستان همکاری صورت بگیرد و این مهم است که افغانستان، نظام فعلی برای مردم فرصتهای این را فراهم کند که زندگی آرام داشته باشند. دولت نیز، باید با مردم همکاریهایی انجام دهد تا زندگی آرامی داشته باشند؛ لازم است که مردم تعلیم و تحصیل یافته باشند، تا در بخشهای مختلف با دانش باشند و بتوانند خود شان با دانش شان در برابر تغییرات اقلیمی مبارزه کنند؛ رسانهها نیز، میتوانند نقش برجستهای داشته باشند، به مردم یاد بدهند که چه گونه در امر مبارزه با تغییرات اقلیمی سهم بگیرند و این، بسیار مهم و اساسی است که مطبوعات و رسانهها در این راستا به اندازه کافی معلومات داشته و به مردم آگهیدهی کنند. اولین مسئولیت این است که افغانستان باید آب و هوای پاک داشته باشد؛ دوم، موضوع کمبود آب است که افغانستان با چالش جدی در این بخش روبهرو است. ما تلاش داریم در این بخش کمکهای مالی برای افغانستان ارائه کنیم؛ در این باره کار میشود که از تغییرات اقلیمی بیشتر پیش گیری شود و کمکهایی که میشود با این سازمانها در ارتباط استیم که در این راستا بیشتر به افغانستان کار کنند؛ در تلاش استیم که افغانستان در نشستهای بزرگ جهانی در مورد تغییرات اقلیمی اشتراک کنند و مشکلات و نیازهای شان را مطرح کند.»
آسیبهای ملی
مطیعالحق خالص، رییس اداردهی ملی حفاظت از محیط زیست که در این گفتمان حضور داشت، در پاسخ به پرسش آسیبپذیریهای افغانستان در برابر تغییرات اقلیمی و برنامههایی که این اداره در سال روان روی دست دارد، تأکید کرد که تغییرات اقلیمی، یک بحران جهانی است.
«افغانستان در برابر تغییرات اقلیمی آسیبپذیر است؛ سیلابها و خشکسالیها وخیم، حالتی را به میان آورده است که این تنها به افغانستان و مردم افغانستان یک بحران نیست، بل که یک بحران جهانی است و نهادهای جهانی نیز، در این راستا نقش اساسی را بازی میکنند. افغانستان در یک حالت خطرناک روبهرو است و با خشکسالی روبهرو است و دهها خانواده بیجا شده اند؛ مکانهایی که قبلاً بازار و زندگی بوده، حالا خالی گذاشته شده اند. این وظیفه مشترک ما و نهادهای امدادرسان جهانی است که در این راستا همکاریهای مشترک داشته باشند؛ کشورهای همسایه که این جا نماینده آن نیز، نشسته با نمایندگان کشورهای مختلف که دیدارهای داشتهایم، معلوم شد که تمام منطقه از تغییرات اقلیمی آسیبپذیر استند. افغانستان به این دلیل بیش از کشورهای دیگر در این راستا متضرر میشود. به خاطری که بیشتر مردم به زراعت و مالداری مصروف است. قبلاً هم گفتیم که مسئلهی تغییرات اقلیمی را با مسائل سیاسی ربط ندهند؛ زیرا این مسئلهی بشری است. این مسئلهی ملت است که آسیب میبینند. به نظام نیز، زمانی فشار میآید که مهاجرتهای داخلی باشد؛ مهاجرتهای داخلی، فعلاً در مناطق دوردست زنان و کودکان به دنبال آب میروند؛ آنهایی که قبلاً از ۵۰ متر آب میآوردند، حالا از ۵۰ کیلومتر آب میآورند. در نشستهای جهانی برای افغانستان حق داده نشده در این چهار سال. ما از آقای اسمیت و سازمانهای جهانی میخواهیم در این راستا با ما همکاری کنند تا ما مشکلات مردم در بخش تغییرات اقلیمی را به جهانیان برسانیم. همکاریهای آنان تا اکنون خیلی ناچیز بوده است؛ با مایی که با چالشهای اقتصادی روبهرو استیم. در برازیل نشست ۲۰ ام کاپ است. ما در تلاش استیم افغانستان نیز، در این نشست حضور پیدا کند؛ زیرا اگر به گونهی مستقیم در این نشست نباشیم، نمیتوانیم چالشهای مان را مطرح کنیم؛ پارسال هم اشتراک کردیم، اما قسمی که نیاز بود، به ما زمینه برای بازگویی چالشها فراهم نشد. ما پلانهایی داریم که افغانستان چه اندازه متاثر است از تغییرات اقلیمی و چه گونه باید رسیدگی شود و دوم، این که تمام وزارتهای ما که اجراآت میکنند، چه در بخش آبها یا زراعت یا محیط زیست است، طرحهایی دارند در بخش مبارزه با تغییرات اقلیمی. سال گذشته نیز، در بخش نهالشانی داشتیم و امسال برنامه داشتیم که در همآهنگی هم، عملکرد داشته باشیم. ۸۰۰ میلیون نهال شاندیم و برنامههای ما این است که در بخش حفاظت از جنگلات و هم نهالشانی، برنامههایی را اجرا کنیم.»
تجربههای منطقهای
از آن جا که تغییرات اقلیمی، بیش از همه کشورهای در حال توسعه را آسیبپذیر کرده است، همآهنکی و همکاری میان این کشورها و درمیانگذاشتن تجربهها و راهکارهای آنها، میتواند بستر همکاریهای منطقهای را فراهم کند. به همین جهت، سیدخضر علیشاه، نمایندهی سفارت پاکستان با اشتراک در این پنل، تجربههای مشترک میان افغانستان و پاکستان را با اشتراککنندگان در میان گذاشت و به این مهم نیز پرداخت که افغانستان و پاکستان قربانی مشترک بحران اقلیمی است.
«تغییرات اقلیمی کل کشورها را متأثر کرده است و فرصتهای آموزشی برای یکدیگر است و تمرکز ما در بخش رسانهها است که آگهیدهی باید شود. سیلابهایی که اخیراً در پاکستان رخ داد و برنامههایی که پس از آن در رسانهها ایجاد شد، نشان میدهد که رسانهها در زمینه تغییرات اقلیمی به درستی عمل نکرده اند. این موضوع میتواند نوعی کوتاهی از سوی دولت و کشور تلقی شود. نحوهی اطلاعرسانی رسانهها بهگونهای بوده است که تنها پس از وقوع حادثه و زیاندیدن مردم، گزارشهایی تهیه کرده اند؛ در حالی که لازم بود پیش از وقوع چنین حوادثی، آگاهیدهی لازم و درست از طریق رسانهها به مردم صورت میگرفت؛ زیرا این گونه گزارشها غم و اندوه مردم را بیشتر میکند؛ آگاهیدهی شود که چه گونه باید جان شان را نجات دهند و گزارش دهند، باید بروند و چه گونه از دولت و نهادها برای شان کمکهایی را جلب کنند؛ در افغانستان نیز، به همین گونه؛ باید علم و دانش این را داشته باشند که قبل از قبل به مردم آگهیدهی کنند؛ زیرا گزارشهای پس از حادثه ارزشش کمتر است؛ مشترکات ما این است که دو کشور رسانهها و گزارشگرهای شان باید در این راستا آموزش داده شوند.
رسانهها و بازنمایی بحران
در عصری که رسانهها در تعیین افکار و آگاهی عمومی نقش تعیینکننده دارند، در روند مبارزه با تغییرات اقلیمی و افزایش سطح آگاهی جامعه نیز، میتوانند عملکرد خوبی داشته باشند. در این بخش پنل، عبدالله رحمانی، روزنامهنگار و کنشگر محیط زیست، در بارهی نقش رسانهها برای بازنمایی بحران اقلیمی، میگوید که رسانهها میتوانند آگاهی شهروندان را برای مکانیزمهای مبارزاتی با تغییرات اقلیمی افزایش دهد.
«اگر این نگرش را داشته باشیم که اگر دخالت دهقانان علمی و مدرن باشد، ما میتوانیم مدیریت درست در منابع آبی داشته باشیم. زبان طبیعت، زبان قوی است؛ ولی ما در افغانستان متاثر از ۶ اقلیم استیم؛ اقلیم سایبری، اقلیم موسومی هند، اقلیم مدیترانیهای. به این معنا که اگر بخواهیم یا نخواهیم، آب و هوا شب و روز داد و گرفت دارد میان خود؛ از رادیوی سلاموطندار سپاسگزاری میکنیم که بزرگترین بحران در افغانستان را به بررسی گرفته. اگر پلان وجود داشته باشد، باید بیشترین بودجه در همین راستا در نظر گرفته شود؛ زیرا ۷۰ درصد مردم از همین مورد متاثر است و بیشترین مهاجرتها نیز، به همین دلیل انجام میشود و رسانهها نیز، بیشترین نقش را باید در همین راستا ایفا کنند؛ بحثهای رسانهای و اکادمیک، باید طرحریزی و انجام شود. تا زمانیکه تعریفی از پدیدهای نداشته باشیم، شناخت درستی هم نمیتوانیم داشته باشیم. تغییر اقلیم بر رژیم اقلیم کشور مرتبط است؛ رسانهها باید سیستمهای آبیاری را برای مردم آموزش دهند؛ راههای مقابله را یاد بدهند. در این راستا باید اولویتها گذاشته شود، بودجه گذاشته شود. کشورهایی که در یک رژیم اقلیمی است، مشترکا کار کنند؛ در چاهها دوباره آب تعبیه شود. آبهای باران آن جا دفن و بازیابی شود. آبهای زیرزمینی توسط سستیمها دوباره بیاید. رسانهها باید در این برنامهها نقش اساسی داشته باشند. در مورد اهمیت ذخیره و استفاده درست آب و دیگر منابع طبیعی حرف زده شود؛ اما متاسفانه اولویتها در رسانهها امروزها کم است.»
تغییرات اقلیمی به عنوان یک بحران جهانگستر، از کنترل بشر خارج شده است. کاهش پیامدهای تغییرات اقلیمی به ویژه برای کشورهای جهان سوم، همکاریهای منطقهای و جهانی را میان دولتها و نهادهای بینالمللی میطلبد. در این پنل، همهی مهمانان بر ضرورت همکاری جهانی و منطقهای و نقشآفرینی رسانهها تأکید کردند. تنها مسیر مبارزه با تغییرات اقلیمی و کاهش پیامدهای آن، نیازمند آگاهیدهی و همکاری ملی و بینالمللی است.
