مهاجرت همواره با امید به آینده‌ای بهتر هم‌راه بوده است؛ اما به بسیاری از شهروندان افغانستان که به دلیل‌های مختلف مجبور به ترک کشور شده اند، این مسیر به کابوسی بی‌پایان تبدیل شده است. روایت‌های تلخ مهاجران افغان در ترکیه، ایران و پاکستان، گواه بر مشکلات عدیده‌ای است که آن‌ها با آن روبه‌رو اند. از خشونت و تبعیض گرفته تا تحقیر و بی‌عدالتی، زندگی مهاجران افغان در این کشورها را به یک تراژدی واقعی بدل کرده است.
نصیر دادرس، مهاجر افغان در ترکیه، با اندوه از وضعیت دشوار افغان‌ها سخن می‌گوید. او تأکید می‌کند که سیاست‌های ترکیه در برابر مهاجران افغان، تنها در رسانه‌ها تغییر کرده و در عمل با خشونت هم‌راه است. به گفته‌ی او، افغان‌ها نه تنها مجبور به تحمل ساعت‌های کاری درازتر از دیگر کارگران هستند، بل که بیشتر از نخستین حقوق خود محروم اند. دادرس، وضعیت آینده‌ی مهاجرت در ترکیه را نگران‌کننده می‌داند و هشدار می‌دهد که شرایط ممکن است به مهاجران سخت‌تر شود. «وضعیت، مهاجران افغان در ترکیه را به ناچاری کشانده است؛ مهاجران ناچار اند این جا بمانند. سیاست ترکیه تنها در رسانه‌ها تغییر کرده که گویا رفتار شان در برابر مهاجران افغان را تغییر داده اند؛ در حالی که رفتار شان با خشونت هم‌راه است.»
در سوی دیگر، روایت‌های مهاجران افغان در ایران، حکایت از تلخی و رنجی عمیق دارد. بیانی، مهاجر افغان در ایران، از تحقیر افغان‌ها در مدرسه‌ها، مرکزهای تفریحی و آموزشی سخن می‌گوید. او، این تجربه‌ها را غم‌انگیز و خسته‌کننده توصیف می‌کند. «روایت مهاجران افغان در ایران، بسیار روایت غریب، پُرسوز، خسته‌کننده و تلخ است. اطفال و دیگر شهروندان افغان در مراکز تعلیمی، تحصیلی و تفریحی مورد تحقیر قرار می‌گیرند.»
سلام‌وطندار را در تلگرام دنبال کنید
نجیب‌الله شجاعی، دیگر مهاجر افغان در ایران، به حمله‌های اخیر شهروندان ایران علیه مهاجران افغان اشاره می‌کند. به گفته‌ی او، این حمله‌ها با تحقیر و فیلم‌برداری تحقیرآمیز هم‌راه بوده و در شبکه‌های اجتماعی پخش شده است. شجاعی، باورمند است که سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ی دولت ایران علیه مهاجران افغان، تلاشی برای فشار بر حکومت سرپرست افغانستان است. «هفته‌ی گذشته در شهر قدس ایران بالای مهاجران افغان، شهروندان ایران حمله کردند و به شکل تحقیرآمیز از آن‌ها ویدیو گرفتند و در شبکه‌های اجتماعی نشر کردند. شهروندان ایران هم مهاجرستیز شده اند.»
معراج، یک تن دیگر از مهاجران افغان در ایران، نیز به این باور است که شرایط روزبه‌روز سخت‌تر می‌شود. او به مواردی اشاره می‌کند که مهاجران افغان توسط پلیس بازداشت و تنها با پرداخت رشوه یا واسطه رها شده اند. به گفته‌ی او، سیاست‌های اقتصادی ایران نیز در این دشواری‌ها بی‌تأثیر نیست و دولت تلاش می‌کند با اخراج افغان‌ها، فرصت‌های شغلی بیش‌تری را به شهروندان ایران فراهم کند. «من فکر می‌کنم وضعیت اقتصادی در ایران رو به رکود است و می‌خواهند با اخراج مهاجران افغان، زمینه‌ی کار را به شهروندان خود فراهم کنند.»
وضعیت مهاجران افغان در پاکستان، نیز اسف‌بار توصیف می‌شود و هر روز مهاجران گواه بازداشت اند و در صدد اخراج قرار دارند. شین‌زر صمیم، مهاجر افغان در پاکستان، وضعیت افغان‌ها را اسف‌بار توصیف می‌کند. او می‌گوید که بسیاری از خانواده‌ها هیچ منبع درآمدی ندارند و شرایط اقتصادی روزبه‌روز سخت‌تر می‌شود و به گفته‌ی او، این وضعیت سبب شده است که برخی مهاجران به بازگشت به افغانستان فکر کنند. او در گفت‌وگو با سلام‌وطندار می‌گوید: «اگر این وضعیت ادامه یابد، ممکن وضعیت سخت‌تر و تاریک‌تر شود و خیلی از مهاجران مجبور می‌شوند که دوباره به افغانستان برگردند.»
وحیده بیات، دیگر مهاجر افغان در پاکستان، تأکید می‌کند که حکومت پاکستان رفتار خود را به دلیل‌های سیاسی تغییر داده است. او می‌گوید که مهاجران افغان در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کنند و حتا از آب، غذا و سرپناه محروم اند. به گفته‌ی او، شهروندان پاکستان در برخورد با مهاجران افغان رفتار نسبتاً خوبی دارند. «حکومت پاکستان برای اخاذی از سفارت‌خانه‌ها و نهادهای بین‌المللی، این کار را می‌کنند. مردم پاکستان، رفتار نیک و هم‌دلی با مهاجران افغان دارند.»
با این همه، کارشناسان امور مهاجرت، دیدگاه متفاوتی در باره‌ی دلیل‌ها و پیامدهای بحران مهاجران افغان ارائه می‌دهند. صابر فقیری، کارشناس امور مهاجرت، باورمند است که پاکستان از وضعیت مهاجران به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر حکومت سرپرست افغانستان استفاده می‌کند. «به دلیل مشکلات سیاسی که پاکستان با حکومت افغانستان دارد، در تلاش است از آدرس مهاجران به نظام حاکم افغانستان فشار وارد کند.»
فائزه زیرک، کارشناس امور مهاجرت و فعال حقوق زن، نیز این موضوع را تأیید می‌کند و می‌گوید که دولت پاکستان تلاش دارد با اخراج مهاجران افغان، سیاست داخلی خود را کنترل و اقتصاد خود را تقویت کند. «پاکستان می‌خواهد با اخراج مهاجران افغان سیاست داخلی خود را کنترل کند؛ چون بیشتر شهروندان پاکستان معتقد اند که حضور بیشتر مهاجران افغان به اقتصاد این کشور لطمه وارد کرده است. دوم این که ممکن است از این سیاست به عنوان ابزار فشار دیپلماتیک علیه امارت اسلامی استفاده کند.»
سلام‌وطندار را در اکس دنبال کنید
در همین حال، نظر نظری، دیگر کارشناس امور مهاجرت، بر نیاز تشکیل یک کمیته‌ی مشترک میان کشورهای میزبان، افغانستان و سازمان ملل متحد تأکید می‌کند. او باورمند است که این کمیته می‌تواند از فشارها، اخاذی‌ها و اخراج اجباری مهاجران افغان پیش‌گیری و شرایط بهتری را به آن‌ها فراهم کند. او می‌گوید: «مشکلات مهاجران افغان نیاز به گفت‌وگوهای دیپلماتیک دارد. حکومت سرپرست افغانستان و سازمان ملل متحد یک کمیته‌ی مشترک سه‌جانبه میان کشورهای میزبان به خاطر حل مشکلات مهاجران ایجاد کنند تا از اخاذی‌ها، فشارها و اخراج اجباری پیش‌گیری صورت گیرد.»
هرچند روایت‌های مهاجران افغان در ترکیه، ایران و پاکستان از درد و رنج بی‌پایان آن‌ها حکایت دارد؛ اما مسئولان در وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان، امیدوار اند که با همکاری سازمان‌های بین‌المللی، بتوانند شرایط بهتری را به مهاجران فراهم کنند. عبدالباسط انصاری، کارشناس مطبوعاتی وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان، می‌گوید: «وضعیت مهاجران افغان در کشورهای همسایه به ویژه پاکستان را دنبال می‌کنیم. سرپرست سفارت افغانستان در اسلام‌آباد در دیدار با مسئولان ارشد نهادهای بین‌المللی، مشکلات مهاجران را با آن‌ها شریک کرده و تأکید بر حل آن کرده است. ما امیدواریم وضعیت در روزهای آینده بهتر شود.»
این در حالی است که سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، اعلام کرده که افغانستان با یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های انسانی روبه‌رو است. به گفته‌ی این سازمان، بیش از هشت میلیون افغان در کشورهای همسایه زندگی می‌کنند و بسیاری از آن‌ها در شرایط غیرانسانی به سر می‌برند.
