سلاموطندار برای بررسی وضعیت زنان شاغل در محیط کار، گزارشی را از گفتوگو با ۲۴ زن در ولایتهای مختلف افغانستان تهیه کرده است. از میان این زنان، ۱۶ تن گفته که به دلیل نابرابری زبان و جنسیت، مورد تبعیض قرار گرفته؛ در حالی که هشت زن تجربهی تبعیض را در محیط کاری شان نداشته اند. ۱۶ زن از ۲۴ زن که مورد گفتوگو قرار گرفته، تبعیض جنسیتی، قومی و زبانی را در محیط کار تجربه کرده اند.
در حالی که زنان در افغانستان تنها در چند حوزهی محدود اجازهی کار دارند، آنهایی که موفق به یافتن کار شده اند، نیز در موردهایی با تبعیض گسترده روبهرو اند. بررسی سلاموطندار از گفتوگو با ۲۴ زن شاغل نشان میدهد که دو-سوم این زنان با گونههای مختلف تبعیض در محیط کار روبهرو اند و به دلیل ترس ازدستدادن شغل شان، مجبور به سکوت هستند.
از میان ۲۴ زن مورد گفتوگو از ولایتهای غور، پروان، فاریاب، تخار، بادغیس، بدخشان، کندز، ننگرهار و لغمان، ۱۶ تن تجربهی نابرابری را گزارش کرده اند. این زنان، عمدهترین دلیل تبعیض را مردسالاری در افغانستان عنوان کرده اند.
رحیمهی ۴۰ساله، باشندهی پروان و آموزگار در یکی از مکتبهای این ولایت و لیلای ۲۵ساله، باشندهی بامیان و کارمند در شبکههای اجتماعی، هر دو تجربهی تبعیض جنسیتی در محیط کار را داشته اند. آنها، میگویند که در فرآیندهای تصمیمگیری، بیشتر از همکاران مرد شان حق صحبت ندارند و در برنامههای مهم نیز حق شرکت ندارند.
رحیمه، میگوید: «ما احساس کردهایم که مدیر ما، یک کارمند دیگر را بیشتر ارزش داده است. همیشه مردان را بیشتر مورد توجه قرار میدهند؛ حتا جلساتی برگزار میشود که زنان در آنها حضور ندارند و تصمیمگیریها بدون حضور ما انجام میگیرد.»
لیلا، نیز میگوید: «متأسفانه چندین بار با این موضوع مواجه شدهام که مدیر ما با همکاران دیگر برخورد متفاوتی دارد و بیشتر از من ارزش قایل است؛ در حالی که هیچ ویژگی برتری نسبت به من ندارند. این وضعیت باعث دلسردی و بیانگیزگی من میشود.»
شماری از این زنان گفتوگوشونده، میگویند که در محیطهای کاری شان نابرابری به دلیل قومیت و زبان را تجربه کرده اند. مریم ۲۷ساله، باشندهی بامیان و راحلهی ۲۹ساله، قابله در یکی از شفاخانههای دولتی در بادغیس، هر دو تجربههای تلخ از تبعیض در محیط کار دارند.
مریم، میگوید: «در محیط کار، تا زمانی که رییس ما نمیدانست من از قوم دیگرم، مشکلی نبود؛ اما وقتی فهمید، مرا کنار گذاشت. همین موضوع برای رییس ما هم تکرار شد و باعث شد از کار بیرون شویم.»
راحله، نیز میگوید: «تبعیض زیادی را تجربه کردهام به خصوص بر اساس قومیت. سایر اقوام امتیاز و فرصتهای آموزشی دریافت میکنند، حتا وقتی من زحمت بیشتری میکشم یا در شرایط سخت حضور دارم، باز هم دیده نمیشوم.»
در کنار این همه، زنانی که با تبعیض روبهرو هستند، شماری از آنها میگویند که نبود فرصتهای شغلی در افغانستان سبب شده است تا این زنان در برابر تبعیض و نادیدهگرفتهشدنها سکوت کنند و شکایتی نکنند. آنها، به دلیل ترس از اخراج از کار، این نابرابریهای کاری را تحمل میکنند.
کبیتای ۲۶ساله، آموزگار در یکی از مکتبهای خصوصی، در این باره میگوید: «هیچ گاه نمیتوانیم این موضوع را بیان کنیم و از حق خود دفاع کنیم؛ چون در صورت اعتراض، ممکن است بگویند استعفا بدهید و به راحتی ما را از کار برکنار میکنند.»
حسینهی ۲۹ساله، کارمند در یکی از نهادها در تخار، نیز در این باره میگوید: «در افغانستان، در شرایط فعلی، گرفتن وظیفه خیلی دشوار است؛ بنابراین، من نمیتوانم شکایت کنم یا صدای خود را بلند کنم؛ چون میترسم کارم را از دست دهم. در این وضعیت پیداکردن کار بسیار دشوار است.»
در سوی دیگر، هشت زن دیگر گفته اند که تجربهی تبعیض را در محیط کاری شان نداشته اند. فرزانه قاضیزاده، قابله و نفیسه رحیمی، آموزگار و دو باشندهی غور، در این باره میگویند.
فرزانه، میگوید: «تا کنون از سوی داکترانی که در رأس ما قرار دارند، رفتاری ندیدهام. در جایی که ما کار میکنیم، تنها خانمها حضور دارند و هیچ نوع تبعیضی میان قابلهها وجود ندارد.»
نفیسه، نیز میگوید: «مکتبی که ما در آن تدریس میکنیم، یک مکتب اناثیه/نسوان است و طبقهی ذکور در آن وجود ندارد؛ بنابراین، احساس تبعیض نمیکنم. همهی معلمان خانم هستند و در میان خانمها هیچ نوع تبعیضی از نظر نژاد، مذهب یا رنگ وجود ندارد.»
در این گرازش ما دیدگاه شماری از مدیران را در برابر تبعیض در ادارههای شان نیز گرفتهایم. همراز امیری، مسئول یکی از شرکتهای بازاریابی در کابل، میگوید که در شرکت آنها برای کارمندان این فرصت فراهم شده است که در صورت روبهروشدن با تبعیض از سوی کارفرما، بتوانند شکایت کنند. او، میافزاید: «ما همواره برای کارمندان این موضوع را یادآوری کردهایم، اگر کارفرمای تان تبعیض قایل میشود، شما میتوانید موضوع را به ما برسانید و همراه مدیر ما صحبت میکنیم و زود به این مشکل تان رسیدگی میکنیم.»
با این حال، روانشناسان، به این باور اند که بیتوجهی به کارمندان زن در ادارهها، سبب بروز مشکلات روانی مانند بیانگیزگی، افسردگی و ناامیدی میان آنها میشود.
محمدالله بلوچ، روانشناس، در این باره میگوید: «انسان بر اساس محرکهای بیرونی تقویت میشود، یکی از آنها پول و دستمزد است که از نظر روانی احساس خوبی ایجاد میکند؛ اما زمانی که مدیران به معاش و ارزش آن توجه نکنند، این موضوع باعث بیعلاقگی، افسردگی و ناامیدی در کارکنان میشود.»
فعالان حقوق زن، به این باور اند که تبعیض در محیط کار سبب سرکوب زنان شده و فرصتهای شغلی را از آنها گرفته است.
تهمینه منگل، فعال حقوق زن، میگوید: «تبعیض باعث میشود که زنان با داشتن مهارتهای زیاد کمتر مورد توجه قرار گیرند و فرصتهای کاری از آنها گرفته شود؛ انگیزهی کار شان کمتر میشود و محیط کار نامناسب میشود و استعدادها به جای رشد سرکوب میشود.»
با این همه، سمیعالله ابراهیمی، سخنگوی وزارت کار و امور اجتماعی، میگوید که این وزارت برای کارمندان محیط امن کاری را فراهم کرده است و در بخش ایجاد فرصتهای کاری، برنامههای آگاهیبخشی را در نظر دارند. «وزارت کار و امور اجتماعی تلاش میکند محیط امن و منصفانهای برای کارگران فراهم کند و در بخشهایی که با کارگران رفتار مناسب صورت نمیگیرد یا حقوق آنان پرداخت نمیشود، برای حل این مشکلات و رفع مسائل حقوقی آنها تلاش میکند.»
این گزارش، نشان میدهد در شرایطی که زنان در افغانستان از حق کار در بیشتر موارد محروم اند، آنهایی که در مواردی موفق به اشتغال شده اند، نیز با تبعیضهای گسترده روبهرو اند. سنتهای مردسالارانه که عمدهترین دلیل تبعیض معرفی شده، با نابرابریها، فرصتهای شغلی و رشد فردی زنان را محدود کرده است و نه تنها بر روحیه و انگیزهی آنها تأثیر منفی میگذارد، بل مانع بهرهبرداری کامل ظرفیتهای انسانی کشور میشود.
