افغانستان از دیر باز، میلیونها مهاجر در کشورهای همسایه داشته است؛ مهاجرانی که در این کشورها، همیشه در شرایط مناسب انسانی به سر نمیبرند و هرازگاهی با نقض حقوق اساسی شان روبهرو استند. اکنون که ایران و پاکستان به اخراج مهاجران رو آورده، میلیونها تن در این کشورها و در افغانستان در شرایط دشواری قرار گرفته اند. برای مرور وضعیت مهاجران در کشورهای میزبان و چهگونگی ارائهی خدمات به بازگشتکنندگان، گفتوگویی با عبدالرحمان راشد، معین مسلکی وزارت امور مهاجرین و عودتکنندگان، انجام دادهایم.
اکنون چه شمار از مهاجران افغان در پاکستان به طور رسمی و غیررسمی حضور دارند؟
بیش از یک سال میشود که مهاجران افغان به گونهی اجباری از پاکستان و ایران اخراج میشوند. بر اساس معلوماتی که از اتشهها و نمایندههای خود به دست آوردهایم، اکنون حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار مهاجر افغان در پاکستان زندگی میکنند.
در برابر برخوردهای تند و بازداشتهای گستردهی مهاجران افغان در پاکستان، وزارت مهاجرین چه اقدام دیپلماتیک یا عملی انجام داده است؟
وزارت مهاجرین بارها با کشورهای میزبان نشست برگزار کرده است. دیپلماتهای ما نیز در کشورها با ادارههای مهاجران و مقامهای کشورهای میزبان گفتوگو داشتهاند، تا از اخراج اجباری مهاجران جلوگیری شود. همچنان ما تأکید کردهایم که حقوق مهاجران افغان باید مطابق قوانین بینالمللی به ویژه کنوانسیونهای سازمان ملل و سازمان بینالمللی مهاجرت، رعایت شود.
حکومت پاکستان اخیراً اعلام کرده که روند اخراج مهاجران غیرقانونی ادامه خواهد یافت. آیا امارت اسلامی طرحی برای مدیریت این موج بازگشت دارد؟
ما بارها در بارهی اخراج اجباری مهاجران افغان از پاکستان، با مقامهای این کشور گفتوگو کردهایم؛ اما درخواستهای مان از سوی حکومت پاکستان پذیرفته نشده است. امارت اسلامی برای پذیرش و ارائهی خدمات به بازگشتکنندگان از ایران و پاکستان، آمادگی کامل دارد. در گذرگاههای اسپینبولدک، تورخم و در مناطق مرزی پکتیا، پکتیکا و خوست اردوگاههای مؤقتی ایجاد شده که در آن، خدمات ابتدایی مانند سرپناه، خدمات صحی و مواد غذایی به بازگشتکنندگان ارائه میشود. ما از مهاجران استقبال کردهایم و همچنان با عزت و احترام از آنها استقبال خواهیم کرد تا به مناطق اصلی شان منتقل شوند.
مهاجرانی که از پاکستان و ایران بازگردانده میشوند، اکنون در چه وضعیتی به سر میبرند؟ آیا برای اسکان و کمکهای فوری به این شهروندان برنامهی مشخصی دارید؟
کمیسیون عالی رسیدگی به مشکلات مهاجرین از دو سال پیش فعالیت خود را آغاز کرده و یکی از کمیتههای آن، کمیتهی اسکان دایمی است که به نیازهای مکانی بازگشتکنندگان رسیدگی میکند. از سوی امارت اسلامی زمین برای اسکان بازگشتکنندگان در نظر گرفته شده که از وزارت زراعت به وزارت مهاجرین انتقال یافته. در این زمینها، طرح و دیزاین شهرکها زیر کار است و ما تلاش داریم هرچه زودتر بازگشتکنندگان را به شکل همیشگی در مکانهای مشخصی جابهجا کنیم.
گزارشهایی از بیجاشدگی دوبارهی خانوادههای بازگشته در ولایتهای مرزی پخش شده است. چه شمار از عودتکنندگان هنوز بدون سرپناه یا شغل استند؟
بازگشتکنندگان پس از ورود، ثبت و بایومتریک میشوند؛ در اردوگاهها به گونهی موقت از غذا و پوشاک مستفید میشوند و سپس از طریق کمیتهی ترانسپورت، به ولایتهای اصلی شان انتقال داده میشوند.
افرادی که برای دریافت شغل مراجعه کنند، به کمیتهی کاریابی معرفی میشوند و افراد مسلکی از طریق رقابت آزاد در نهادهای دولتی یا سکتور خصوصی جذب خواهند شد.
آیا فهرستی از مهاجرانی که مستحق توزیع زمین شناخته شده اند، تهیه شده و چه زمانی این روند آغاز خواهد شد؟
حدود ۹۰ هزار مهاجر به کمیتهی اسکان دایمی معرفی شده اند و برای آنها در ولایتهای مربوطهی شان زمین در نظر گرفته شده تا در آن برای خود سرپناه بسازند.
آیا روند توزیع زمین به بازگشتکنندگان آغاز شده است؟
بله، این روند آغاز شده و چند روز پیش در ولسوالی دامان کندهار شهرکی ساخته شد که در آن برای افراد مستحق زمین توزیع شده است. در این شهرک، تأسیسات زیربنایی مانند جادهها، خدماتی آبرسانی، مسجد و شفاخانه از سوی امارت اسلامی ساخته میشود که اکنون نیز کار ساختوساز آن جریان دارد.
در اردوگاههای مرزی به ویژه در تورخم و اسپینبولدک، آیا خدمات بهداشتی به بازگشتکنندگان ارائه میشود؟ آیا کمکهای سازمانهای بینالمللی برای رسیدگی به بازگشتکنندگان کافی است؟
در اردوگاهها، اتاقها و شفاخانهها ایجاد شده و بخشی از بودجهی امارت اسلامی به ارائهی خدمات در آن مکانها اختصاص یافته است. همچنان مؤسسههای بینالمللی همکاری کرده اند؛ اما این کمکها کافی نیست و تلاشها برای جذب کمکهای بیشتر ادامه دارد.
در یک سال پسین، همکاری نهادهای بینالمللی با وزارت مهاجرین در چه مقیاس بوده است؟
نهادهایی بینالمللی در مجموع همکاری خوبی دارند؛ اما با این هم، کمکهای دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNCHR) نسبت به گذشته کاهش یافته است؛ البته کمکهای سازمان بینالمللی مهاجرت (IOM) همچنان ادامه دارد.
گفته میشود که بخشی از کمکهای جهانی برای مهاجران افغان، در کشورهای میزبان به مصرف میرسد. وزارت مهاجرین آیا بر این روند نظارتی دارد؟
ما با مؤسسههای بینالمللی نشستهایی داریم تا بخشی از کمکهایی که برای مهاجران افغان در کشورهای میزبان در نظر گرفته میشود، به داخل افغانستان منتقل شود تا به گونهی مستقیم به بازگشتکنندگان هزینه شود.
آیا با ایران و پاکستان گفتوگوهای رسمی در سطح معینیتها برای تنظیم وضعیت اقامتی (پناهندگی، ویزا، اقامت) انجام شده است؟
بله، ما بارها با نمایندگان ایران و پاکستان دیدار و گفتوگو کردهایم. ایران وعده سپرده که ۲۰۰ هزار ویزای کارگری به مهاجران افغان اختصاص دهد، تا آنها بتوانند به گونهی قانونی برای کار به ایران بروند و بیشتر کار آن انجام شده است.
وزارت مهاجرین برای جذب بازگشتکنندگان در بازار کار داخلی، چه طرحهایی دارد؟
کمیسیون کاریابی در این بخش ایجاد شده و با وزارتخانههای مختلف تفاهمنامههایی را امضا کرده؛ تا زمینهی اشتراک رقابتی بازگشتکنندگان را در بستهای خالی دولتی فراهم کند.
پیش از این سفارت ایران اعلام کرده که بیش از ۱۰ هزار شهروند افغانستان در زندانهای پاکستان به سر میبرند. آیا وزارت مهاجرین در این زمینه آماری در دست دارد؟
شماری از مهاجران در زندانهای کشورهای همسایه به ویژه در پاکستان و ایران، به سر میبرند. ما از طریق گفتوگوهای دیپلماتیک، تلاش داریم تا زمینهی رهایی آنها فراهم شود و به کشور باز گردند.
پیام شما برای دولتهای میزبان به ویژه پاکستان و ایران، در زمینهی رعایت حقوق مهاجران افغان چیست؟
کشورهای همسایه سالهای زیادی به مهاجران افغان پناه دادهاند و زمینهی کار را برای آنها فراهم کرده اند. خواست ما این است که بازگشت مهاجران باید داوطلبانه و با رعایت کامل حقوق انسانی و اصول بینالمللی صورت گیرد و با آنها برخورد نیک شود.
آیا امارت اسلامی طرحی برای پیشگیری از مهاجرت شهروندان به دیگر کشورهای روی دست دارد یا خیر؟
امارت اسلامی، پروژههای زیادی را برای ایجاد فرصتهای کاری در داخل کشور آغاز کرده است تا شهروندان ناگزیر به مهاجرت نشوند؛ اما افرادی که به دلیل ضرورت به خارج میروند، باید از مسیرهای قانونی و با عزت و احترام سفر کنند.
