همه‌چیز بامداد چهارشنبه، ۹ سپتامبر آغاز شد. درست زمانی که اردوگاه موریا، بزرگ‌ترین اردوگاه پناه‌جویان در جزیرۀ لیسبوس یونان، آتش گرفت. این تنها یک روی‌داد آتش‌سوزی نبود، بل فاجعه‌یی بود که بیش از ۱۰ هزار پناه‌جو را بی‌خانمان کرد. شمار اندکی از پناه‌جویان موفق شدند که لباس و مواد خوارکی‌شان را بردارند، بقیه همه طمعۀ آتش شدند.
دولت یونان با ۳۰ آتش‌نشان و ۹ موتر آتش‌نشانی به مشکل توانست آتش را خاموش کند، اما همه‌چیز سوخته بود. سیلی از پناه‌جویان به جاده‌ها ریختند و چندین شب و روز را در فضای آزاد در کنار جاده‌ها، تفریح‌گاه‌ها و جنگل‌ها سپری کردند و هنوز هم برخی‌ها در وضعیت بدی قرار دارند.
تقابل مردم محل با پناه‌جویان، وضعیت را پیچیده‌تر کرد. فردای آن‌روز، هزاران باشندۀ لیسبوس به جاده‌ها بر آمدند و مانع کاروان کمک‌رسانی به پناه‌جویان شدند. آنها از دولت یونان خواستند که پناه‌جویان را از جزیرۀ لیسبوس اخراج کند. وضعیت با گذشت هر روز بدتر می‌شد، پناه‌جویان حتا آب و نان برای خوردن نداشتند. برخی نهادهای امدادرسان به سختی توانستند مقدار مواد خوارکی، آب و نان به ساحه انتقال دهند، آن‌هم به کمک چرخ‌بال‌ها. صف‌های طولانی پناه‌جویان برای گرفتن کمک، حکایت از بحرانی‌شدن وضعیت انسانی دارد.
What #refugeesgr and NGOs were afraid of happened last night. #Moria burned down. pic.twitter.com/toa8HuBmF1
— Vera Magali Keller (@veramagalik) September 9, 2020
پس از آتش‌سوزی، هیأت دولت یونان نشست اضطراری برگزار کرد و خواهان کمک شد. سوئیس نخستین کشوری بود که به این درخواست لبیک گفت. اتحادیۀ اروپا در نشستی، خواهان رسیده‌گی فوری به وضعیت پناه‌جویان شد. چندین کشور از جمله آلمان و سوئیس، برای پذیرفتن پناه‌جویان آسیب‌پذیر از جمله زنان و کودکان، آماده‌گی‌شان را اعلام کردند. آلمان با پذیرش ۱۵۰۰ تن و سوئیس هم با پذیرش ۲۰ کودک، در این راستا پیش‌‌گام شدند.
اردوگاه جدید نیز بر بنیاد فیصلۀ اتحادیۀ اروپا، در جریان یک هفته ساخته شد؛ اردوگاهی که هم‌زمان ظرفیت ۱۳ هزار پناه‌جو را دارد. ۱۰ کشور اروپایی یکی پی دیگر آماده‌گی‌شان را برای پذیرش پناه‌جویان اعلام کردند.
جریان‌های سیاسی در اروپا نیز در اعتراض به برخورد نادرست دولت یونان با پناه‌جویان، از این کشور انتقاد کرده و از سیاست‌های مهاجرتی اتحادیۀ اروپا نیز اظهار نارضایتی کردند. برخی حزب‌ها و افراد حاکم در شماری از کشورهای اروپایی موضع‌گیرهای متفاوت دیگر داشتند، مانند اتریش و هالند که به شدت به اسکان مجدد پناه‌جویان مخالفت و فیصلۀ اتحادیۀ اروپا برای پذیرش پناه‌جویان را نکوهش کردند. صدها تن نیز به جاده‌ها برآمدند و علیه دولت اتریش شعار داده و خواهان رسیده‌گی جدی به وضعیت پناه‌جویان در یونان شدند.
وضعیت در اردوگاه جدید چه‌گونه است؟
با وجودی که دولت یونان خیلی سریع به ساخت اردوگاه جدید اقدام کرد، اما برخی پناه‌جویان از رفتن به این اردوگاه سر باز زده و خواهان انتقال‌شان از یونان به سایر کشورهای اروپایی شدند.
آنان می‌گویند که این اردوگاه حتا امکان‌های اولیه را ندارد. یکی از پناه‌جویان به سلام‌وطندار گفت: «از هیچ نگاهی امکانات وجود ندارد، حتا خیمه‌ها تناب ندارند. ما خودمان آنها را محکم می‌کنیم، امکانات بهداشتی وجود ندارد، حمام ندارد، توالیت ندارد، یک وعده غذا می‌دهد، باید در صف طولانی ایستاد شوی، دی‌روز وقتی نوبت من رسید، غذا تمام شده بود.»
دولت یونان اعلام کرده است که اسکان مجدد پناه‌جویان در اردوگاه جدید اجباری‌ست و هر فردی که از این امر سر باز زند، به پروندۀ پناه‌جویی‌اش رسیده‌گی نخواهد شد.
آنان به جاده‌ها ریختند و علیه این تصمیم اعتراض کردند. اعتراضی که پولیس با پاشیدن گاز اشک‌آور و شلیک گلوله‌های پلاستیکی به آن پاسخ داد. یکی دیگر از پناه‌جویان به سلام‌وطندار گفت: «من از راه کوه فرار کردم. پولیس مرا دشنام داد و خیلی لت‌وکوب کرد، من نمی‌خواهم به کمپ بروم، آن‌جا هیچ‌چیز نیست.»
دولت یونان اعلام کرده است که اسکان مجدد پناه‌جویان در اردوگاه جدید اجباری‌ست و هر فردی که از این امر سر باز زند، به پروندۀ پناه‌جویی‌اش رسیده‌گی نخواهد شد. ترس از ابتلا به کرونا عاملِ دیگری‌ست که پناه‌جویان از رفتن به اردوگاه خودداری می‌کنند.
پولیس از خشونت کار گرفت، چندین معترض از جمله کودکان نیز زخمی شدند. تصاویر پخش‌شده در رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که پولیس با بدترین برخورد پناه‌جویان را تهدید کرده و حتا برخی پناه‌جویان از جمله زنان را لت‌وکوب می‌کند.
آزاردهنده‌ترین قسمت ماجرا این است که کودکی با پاشیدن گاز اشک‌آور سوخته است و مادرش فریاد می‌زند، اما هیچ‌کس به دادش نمی‌رسد. با این‌هم، بخش بزرگی از پناه‌جویان ناگذیر شدند به اردوگاه تازه ساکن شوند، اما بخش دیگر هنوز هم معترض‌اند و در برابر این تصمیم مقاومت می‌کنند.
گرانی از کرونا
چند روز پیش از آتش‌گرفتن اردوگاه موریا، نزدیک به چهل تن به کرونا مبتلا شدند و به همین دلیل اردوگاه قرنطینه شده بود. تازهترین گزارش‌ها، از آمار رو به افزایش کرونا در میان پناه‌جویان حکایت دارد. دولت یونان به روز دوشنبه، هفدهم سنبله، اعلام کرد که آزمایش ۲۵۰ پناه‌جو مثبت ثابت شده و همه قرنطینه شده‌اند. دولت این کشور نگران است که اگر وضعیت بهداشتی مراعات نشود، ممکن است آمار مبتلایان به کرونا از این هم بیش‌تر شود.
تیم‌های صحی زیادی از کشورهای اروپایی به‌ویژه پزشکان بدون‌مرز به ساحه رفته و روند آزمایش تمام پناه‌جویان را آغاز کردند. برخی پناه‌جویان به‌دلیل ترس از این وضعیت هنوز به اردوگاه نرفته و ترجیح داده‌اند در جنگل‌ها و کنار جاده‌ها بمانند و شب و روز شان را سپری کنند.
انگیزۀ آتش‌سوزی
دولت یونان هنوز بررسی‌هایش را در مورد علت این آتش‌سوزی اعلام نکرده، اما پناه‌جویان را متهم کرده است که گویا قصدی اردوگاه را آتش زده‌اند. ۶ پناه‌جوی افغانستانی از جمله دو پناه‌جوی زیر سن، در پیوند به این روی‌داد از سوی پولیس یونان بازداشت شده‌اند. پولیس به آنها سه روز مهلت داده است تا از خود در برابر این اتهام دفاع کنند، اما پناه‌جویان افغانستانی، این اقدام دولت یونان را ظالمانه می‌دانند.
جمشید، پناه‌جوی افغانستانی به سلام‌وطندار گفت: «خودم با چشمانم دیدم که کمپ را یونانی‌های ساکن در جزیرۀ لیسبوس آتش زدند. کمپ از چندین طرف آتش گرفته بود، آنها با موترسایکل آمدند، بنزین و همه‌چیز با خود داشتند.»
حکومت افغانستان اعلام کرده است که شش‌صد هزار یورو برای رسیده‌گی به پناه‌جویان افغانستانی در یونان کمک می‌کند، اما هنوز روشن نیست که این کمک‌ها چه‌گونه به آنان رسانده می‌شود؟
در اردوگاه موریا بیش از ۱۳ هزار پناه‌جو از ۷۰ کشور اسکان داشت. هرچند آمار دقیق وجود ندارد که چه شمار آنان شهروندان افغانستان اند، اما رسانه‌های اروپایی گزارش داده‌اند که نزدیک به هشتاد درصد این پناه‌جویان شهروندان افغانستان هستند.
حکومت افغانستان اعلام کرده است که شش‌صد هزار یورو برای رسیده‌گی به پناه‌جویان افغانستانی در یونان کمک می‌کند، اما هنوز روشن نیست که این کمک‌ها چه‌گونه و با چه دستورالعملی به آنان رسانده می‌شود؟
رسیده‌گی فوری به وضعیت پناه‌جویان با توجه به اختلاف دیدگاه میان کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا و نیز فعال‌شدن راست‌گراهای افراطی اندک مشکل می‌نماید. با توجه به افزایش خشونت‌ها در خاورمیانه، به‌ویژه افغانستان، کشورهای اروپایی نگران موج دوم مهاجرت‌ها به سمت اروپا هستند. به همین دلیل، بسیاری از کشورهای اروپایی پیش‌نهاد کردند که سیاست‌های‌شان به‌ویژه در مورد پناه‌جویان ارگانیک و کشوری شود؛ به این معنا که کم‌تر از سیاست‌های مرز باز پیروی کنند و هر کشور به شدت کنترول مرزی‌اش را افزایش دهد.
از سوی هم، تنش مرزی میان ترکیه و یونان بر سر آب‌های مدیترانه، به این نگرانی افزوده است. ترکیه، یونان را تهدید کرده است که اگر این مشکل را از راه مسالمت‌آمیز حل نکند، با برخورد سخت و جدی این کشور روبه‌رو خواهد شد.
با توجه به این موارد، اتحادیۀ اروپا به شدت برای کنترول مرزهایش آماده‌گی می‌گیرد و سیاست‌های مهاجرتی را نیز سخت‌تر کرده است. اکنون دلیل این سیاست‌بازی‌ها هر چه باشد، نتیجه این است که هزاران پناه‌جوی بی‌خانمان قربانی این سیاست‌ها شده‌اند و زجر می‌کشند.