آمارهای محلی نشان میدهد که اکنون بیش از ۳۰۰ معدن زمرد و بیروج در ولسوالیهای مختلف پنجشیر فعال است. این فعالیتها بیش از ۱۵ هزار کارگر محلی را به شکل مستقیم و غیرمستقیم وارد بازار کار کرده و درآمد قابل توجهی از مزایده و فروش سنگهای قیمتی نصیب مردم و ادارهی محلی شده است. مسئولان، میگویند که این روند میتواند زمینهی توسعهی زیرساختها و سرمایهگذاری در دیگر بخشهای اقتصادی را فراهم کند.
با وجود این دستآوردها، بررسیهای میدانی حاکی از آن است که بسیاری از عملیات استخراجی بدون رعایت معیارهای علمی و زیستمحیطی صورت میگیرد. استخراج بیرویه از معدنها، تغییر مسیر آبهای سطحی و تخریب پوشش گیاهی کوهستانی از جمله پیامدهای این روند است که خطر نابودی گیاهان طبی، فرسایش خاک و کوچ اجباری حیات وحش را به همراه دارد.
خداینظر ابراهیمی، یکی از کشاورزان در پنجشیر، میگوید: «استخراج بیرویهی معادن، باعث نابودی گیاهان کوهی و کوچ حیات وحش شده است. اکنون مشکل جدی دیده نمیشود؛ اما در درازمدت ممکن است منجر به فرسایش خاک و آسیب به منابع آبی شود. باید همزمان با استخراج، سرکها و کانالهای آبیاری نیز برای مردم ساخته شود.»
صلاحالدین رهیاب، دیگر باشندهی پنجشیر، از حکومت میخواهد که شرکتهای استخراجکننده را مکلف کند تا در کنار استخراج، راههای روستایی را بازسازی و کانالهای آبیاری را ترمیم کنند. او، تأکید میکند: «نگرانی ما این است که استخراج باید بر اساس معیارهای بینالمللی صورت گیرد تا باعث خشکشدن چشمهها، نابودی گیاهان طبی و فرار حیات وحش نشود. این مسئولیت دولت است که از محیط زیست پنجشیر محافظت کند.»
کارشناسان محیط زیست، نیز هشدار میدهند که استخراج معدنها باید با روشهای علمی و پایدار صورت گیرد از جمله مدیریت منابع آب، بازسازی پوشش گیاهی، کنترل فرسایش خاک و آموزش نیروهای محلی برای کاهش آسیبهای محیطی. عزیزآقا عزیزی، کارشناس محیط زیست، هشدار میدهد: «در صورت بیتوجهی به استخراج علمی، نه تنها سنگهای قیمتی به درستی به دست نمیآید، بل پیامدهای مخرب زیستمحیطی به بار میآید. استخراج غیرمعیاری لایههای طبیعی خاک را از هم میگسلد، محتویات آلی آن را کاهش میدهد و نفوذ آب به سفرههای زیرزمینی را محدود میکند. همچنین، آلودگی رودخانهها، تجمع رسوبات و مواد کیمیایی و تخریب زیستگاهها را به دنبال دارد که نهایتاً به نابودی پوشش گیاهی و حیات وحش منجر میشود.»
سیفالدین لتون، سخنگوی والی پنجشیر، با تأیید برخی تخطیها از سوی معدنکاران میگوید: «در همآهنگی با ریاست حفاظت محیط زیست، نظارت لازم بر روند استخراج صورت میگیرد. شرایط لازم پیش از صدور جواز استخراج در قراردادها لحاظ میشود. روند استخراج معادن در پنجشیر با استفاده از تجربههای محلی و در قالب اصول قراردادی پیش میرود. تخطیها به سرعت بررسی و در موارد لازم جواز برخی معادن لغو شده است. رهبری ولایت پنجشیر در تلاش است تا با همکاری تاجران ملی و بینالمللی، روند استخراج زمرد را معیاری کند.»
کارشناسان، تأکید میکنند که آیندهی توسعهی معدنهای پنجشیر وابسته به توازن میان بهرهبرداری اقتصادی و حفاظت از محیط زیست است. اگر استخراج با رعایت اصول علمی و نظارت شفاف همراه باشد، میتواند به موتور رشد اقتصادی و اشتغال پایدار در منطقه بدل شود؛ اما ادامهی وضعیت کنونی، خطر نابودی تنوع زیستی، کاهش منابع آبی و ازدسترفتن سرمایههای ملی را در پی خواهد داشت.
