یافتههای سلاموطندار از گفتوگو با ۱۲ زن که تجربهی زایمان در خانه را داشته اند و گفتوگو با ۲۰ قابلهی سنتی (به زبان محلی به آن کمپیر، دَده و مادرکلان میگویند)، نشان میدهد که دوری از مرکزهای درمانی، رسم و سنتهای محلی، کمبود آگاهی، مشکلات اقتصادی و دشواری راهها، زنان را ناگزیر کرده است تا جان خود و نوزادان شان را به دست سرنوشت بسپارند.
بر بنیاد یافتههای سلاموطندار و دادههای پخششده از سوی نهادهای بهداشتی، روزانه حدود ۲۴ مادر و ۱۶۷ کودک در افغانستان جان خود را از دست میدهند. بر پایهی آخرین آمار، ۴۰ تا ۵۰ درصد زایمانها در کشور همچنان در خانه و توسط کمپیرها یا قابلههای سنتی غیرحرفهای انجام میشود.
فاطمهی ۴۲ساله از پروان، میگوید که تجربهی چهار زایمان نزد قابلهی سنتی را دارد که در این میان یک نوزادش پس از تولد با مشکل تنفسی روبهرو بود. او، میافزاید: «چهار ولادت کردهام پیش قابلهی سنتی؛ اولباریام دوگانگی بود، بینفس بود بچیم تا وقتی که یک طرف گذاشت طفل را و دیگرش به دنیا آمد. بعد از دیر وقت نفسش تاله شد و نفس کشید. طفل دومم نزد قابلهی سنتی به دنیا آمد؛ اشتک که نفس نداشت، ترسیده بودند.»
لیدای ۴۰ساله از کاپیسا، مادر شش فرزند که چهار بار نزد قابلهی سنتی زایمان کرده و در هنگام زایمان با خونریزی شدید روبهرو شده است، میگوید: «شش فرزند دارم؛ سه دختر و سه پسر. آخرین ولادت من هفت سال پیش بود؛ چهار ولادتم در خانه پیش قابلهی سنتی بود، در یکیاش به من خونریزی پیش شد و قابلهی سنتی نمیفهمید چه کند. دستپاچه شده بود، میترسید که خودم و طفل را چیزی نشود.»
بصیرهی ۳۰ساله از روستای «نهرسعید» تخار که تجربهی دو بار زایمان نزد قابلهی سنتی را دارد، در بارهی تفاوتهای ولادت در خانه و شفاخانه چنین میگوید: «فرق دارد؛ در شفاخانه خوب است با سرم و پیچکاری به آدم رسیدگی میکنند؛ جای هم صحیح است، به همین خاطر آدم آسان ولادت میکند. در خانه که است، خداناخواسته طفل در صف میماند، آدم خودی سر مادر فشار میآید. یا مادر خداناخواسته خود را از دست میدهد یا طفلش را از دست میدهد.»
همین گونه، فرزانه کریمی ۴۰ساله که هفت فرزند دارد و چهار زایمانش را در خانه نزد قابلهی سنتی و سه ولادت را در شفاخانه انجام شده است، در این باره میگوید: »ولادت در خانه برای من بسیار سخت بود؛ چون نه امکانات صحی وجود داشت، نه داکتر یا قابلهای که تجربه داشته باشد. همیشه میترسیدم که من یا طفلم به کدام مریضی گرفتار نشویم؛ اما سه ولادت دیگرم در شفاخانه بوده که خیلی خوب تیر شد. داکتران مسلکی بودند و همه چیز منظم بود، هیچ مشکلی هم نداشتم.»
در همین حال، شماری از این مادران، گفته اند که با وجود روبهروشدن با چالشهای بیشمار هنگام زایمان نزد قابلهی سنتی؛ اما به دلیل محدودیتهای اقتصادی، سنتهای فرهنگی و دوری از شفاخانه مجبور شده اند زایمانهای خود را در خانه انجام دهند.
پروین ۴۹ساله از لوگر که اکنون در کابل زندگی میکند، میگوید که شش بار در خانه نزد قابلهی سنتی زایمان کرده و دو کودک خود را نیز در جریان زایمان از دست داده است. او، میافزاید که خانواده و نزدیکانش زایمان در شفاخانه را عیب میدانند و به دلیل سنتهای محلی، ناگزیر شده است تمامی زایمانهای خود را در خانه انجام دهد. «چهار ولادت زنده است، دو تا را از دست دادم؛ به خاطر ولادتی که در خانه کرده بودم، یک دختر و یک بچهی خود را از دست دادم. من تجربهی تلخ دارم، در شفاخانه داکتر میباشد، قابله میباشد توجه میباشد، خلاصه درسخواندن«.
بیبیگل از تخار و حسینای ۳۷ساله از کاپیسا، میگویند که به علت مشکلات خانوادگی، اقتصاد نامناسب و دوربودن از شفاخانه، مجبور شده اند در خانه نزد قابلهی سنتی ولادت کنند.
بیبیگل، میگوید: «اولیام در خانه به دنیا آمده، بسیار دردهای سخت را کشیدم؛ بسیار مشکلات را دیدم؛ اما نظر به مشکلات خانوادگی، من شفاخانه نرفته بودم، هم اجازه نداشتیم و هم اقتصاد خوب نبود.»
حسینا، نیز میگوید: «من سه بار ولادت کردم، دو بار به شفاخانه، یک بار پیش قابلهی سنتی؛ چون راه ما دور بود، موتر هم به زودی پیدا نکردیم، مجبور شدم نزد قابلهی سنتی ولادت کنم.»
از مجموع ۲۰ قابلهی سنتی که در این گزارش با آنان گفتوگو شده است، دو تن گفته که تجربهی ازدسترفتن زنان هنگام زایمان را در نتیجهی خونریزی شدید یا دلیلهای نامعلوم دیگر داشته اند.
قابلههای سنتی، میگویند که تجربههای آنان نشان میدهد که بسیاری از زنان پس از زایمان در خانه دچار خونریزی شدید، سردرد و کمردرد مزمن میشوند و در مواردی نیز نوزاد جان خود را از دست داده است. آنان، میگویند که توانایی درمان بیماریهای پیش از زایمان یا پس از آن را ندارند؛ اما به دلیل تجربه در زایمانهای متعدد و درخواست خانوادهها، همچنان ولادتهای خانگی را انجام میدهند.
با این حال، این قابلهها، تأکید میکنند که زایمان در حضور پزشک و در شفاخانه ایمنتر است؛ اما بیشتر خانوادهها به دلیل سلطهی سنتهای محلی، فاصلهی زیاد از مرکزهای درمانی و مشکلات اقتصادی، ناگزیر اند زایمان را در خانه انجام دهند.
عایشهی ۴۵ساله از لغمان، میگوید که ۲۵ سال میشود قابلهی سنتی است و بیش از ۳۵ زن را ولادت داده است. به گفتهی او، برای ولادتدادن از وسایلی چون تکهی پاک، قیچی، آب جوش و روغن زیتون یا وازلین استفاده میکند. «۲۵ سال میشود که قابلهی سنتی هستم و تا حال از بیش از ۳۵ زن ولادت گرفتهام. در جریان ولادت از تکه، قیچی، وازلین و آب گرم استفاده میکنم.»
شمینگل ۴۰ساله از لغمان و نفیسهی ۵۵ساله از تخار، میگویند که دو خانم در زمان ولادت به علت خونریزی شدید جان خود را از دست داه اند.
شمینگل، میگوید: »یک بار یک زن جان داد. علتش خونریزی شدید و تأخیر در رسیدن به شفاخانه بود.نبود امکانات، نداشتن برق در شب، دور بودن راه کلینیک، و بیسوادی بعضی خانوادهها.در شفاخانه داکتر، دوا و وسایل است. من این امکانات را ندارم«.
نفیسه، نیز میگوید: «۱۵ یا ۲۰ سال پیش یک زن جان خوده را از دست داد. آن وقت این قسم بردن نبود. سابق که بود، موتر نبود، نشد جور طفلش چپه به دنیا آمده بود.»
قابلههای سنتی، میگویند که در صورت وخیمشدن وضع صحی مادر در هنگام زایمان، موضوع را با خانوادهی او در میان گذاشته و مادر را به شفاخانه یا کلینیک ارجاع میدهند.
مریم ۴۲ساله، قابلهی سنتی در غور، در این باره میگوید: «اگر طفل به صورت معکوس یا سرچپه باشد، تولد غیرنرمال است. اگر راه حل نبود، مجبوریم به شفاخانه ببریم. خیر، مهمترین حالت غیرنرمال است؛ چون این حالت حتا باعث مرگ بعضی خانمها میشود«.
زلیخای ۳۸ساله، دیگر قابلهی سنتی در غور، نیز در این باره میگوید: «در صورتی که مادر خونریزی زیاد داشته باشد، فهمیده میشود که مادر وضعیت خوبی برای تولد طفل ندارد، به شفاخانه میبریم؛ اما اگر قابل بردن نباشد، مجبوریم یک قابلهی باتجربه را بیاوریم.»
از سوی دیگر، پزشکان نسایی_ولادی، میگویند که قابلههای سنتی زنانی هستند که بدون آموزش رسمی و طبی، بر اساس تجربهی شخصی خود به زایمان کمک میکنند. پزشکان، میافزایند زمانی که یک زن در گذشته سزارین، فشار بلند، زایمان پیش از وقت یا پس از وقت داشته باشد، باید به مرکز صحی مراجعه کند. در غیر آن، زایمان در خانه نزد قابلهی سنتی خطر جدی در پی خواهد داشت.
سحر کریمی، پزشک نسایی_ولادی، میگوید که ۴۰ تا ۵۰ درصد زایمانها در افغانستان در خانه و نزد قابلههای سنتی انجام میشود. او، میافزاید که ولادت در خانه و بدون دسترسی به امکانات صحی، خطر مرگومیر مادران و کودکان را افزایش میدهد. «طبق آخرین آمار حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد ولادتها هنوز هم در افغانستان در خانه انجام میشود توسط قابلههای سنتی و افراد غیرمسلکی که این آمار خیلی نگرانکننده است؛ چون خطر مرگومیر مادر و نوزاد را افزایش میدهد.»
شبانه یاری، پزشک متخصص نسایی_ولادی، میگوید که به دلیل عاملهای فرهنگی و اقتصادی در افغانستان، زنان در خانه زایمان میکنند. به باور او، خونریزیهای شدید، کمخونی و عفونت، از بیماریهایی اند که به مادران و مشکلات تنفسی و قلبی بر نوزادان در هنگام زایمان در نزد قابلههای سنتی به وجود میآید.
با این حال، عبدالقیوم پوپل، مسئول بخش ارتباطات سازمان پزشکان بدون مرز (MSF) در افغانستان، با تأیید زایمان زنان در خانه و نزد قابلههای سنتی، به سلاموطندار میگوید که در برخی ولایتها، زنان به دلیل نبود پزشکان زن قادر به مراجعه به کلینیکها نیستند.
او، میافزاید که این سازمان، با اجرای برنامههای آگاهیدهی از طریق تیمهای صحی، زنان را تشویق میکند تا پیش از زایمان، در زمان زایمان و پس از زایمان، حتمی به مرکزهای درمانی مراجعه کنند. «هنوز هم ولادتها در خانه صورت میگیرد. عاملهای عمدهی آن غربت است، نبود پزشکان زنانه است. MSF در این بخش یک آگاهی را در کلینیکها شروع کرده و توسط مبلغ صحی در ساحاتی که MSF کار میکند، میروند به خانمها تبلیغات صحی میکنند. در تبلیغات صحی گفته میشود که پیش از ولادت و بعد از ولادت، حتمی پیش یک داکتر نسایی ولادی یا قابله بروند و خدمات خود را بگیرند.»
مسئولان در وزارت صحت عامهی امارت اسلامی، میگویند که در سال گذشته نزدیک به ۲۰۰ مادر به دلیل زایمانهای خانگی و عدم تدابیر صحی پس از زایمان جان شان را از دست داده اند. به گفتهی آنان، مراجعهنکردن مادران برای زایمان به مرکزهای صحی، مهمترین عامل مرگومیر مادران در کشور است.
شرافتزمان امرخیل، سخنگوی این وزارت، میگوید: «بر اساس معلوماتی که در سال گذشته با ما شریک شده بود، نزدیک به ۲۰۰ مادری که در خانه ولادت کرده بودند، جان خود را از دست دادند و یکی از فکتورهای اساسی است که خانمها جان شان را از دست میدهند. وزارت صحت عامه برای حل این مشکل در بخشهای مختلف مثل آگاهیدهی عامه، متحرککردن جامعه، شریککردن معلومات به مادران از طریق رسانهها یا پرسنل صحی. نزدیک به ۳۱۸ مرکز صحی در ولسوالیها حالا ساخته میشود. ما کار میکنیم و در ساحاتی که مرکز صحی ندارد، ساخته میشود.»
این در حالی است که در عقرب ۱۴۰۳ نمایندگی اتحادیهی اروپا از افزایش مرگومیر مادران در افغانستان ابراز نگرانی کرد و گفت که در هر دو ساعت، یک مادر جان خود را در این کشور از دست میدهد. همچنان، در ۲۰ جوزای ۱۴۰۳ سازمان جهانی بهداشت، اعلام کرد که روزانه ۲۴ مادر و ۱۶۷ کودک در سراسر افغانستان به دلیل بیماریهای قابل پیشگیری مرتبط با بارداری و زایمان جان خود را از دست میدهند. این نهاد هشدار داد که اگر بودجهی امدادی کاهش یابد، این آمار افزایش خواهد یافت.
