پروان در سالهای پسین با چالشهای فراوانی در بخش کشاورزی روبهرو بوده است. کاهش زمینهای حاصلخیز، تغییرهای آبوهوایی، کمبود آب و محدودیت دسترسی به تخمهای باکیفیت، کشاورزان این ولایت را با دشواریهای جدی روبهرو کرده است. در چنین شرایطی، ورود تخمهای اصلاحشده که در مرکزهای تحقیقاتی و آزمایشگاهها تولید میشوند، امید تازهای برای بهبود بهرهوری و افزایش محصول در کشتزارها ایجاد کرده است.
این تخمها به دلیل مقاومت بیشتر در برابر آفتها، خشکسالی و بیماریهای گیاهی، میتوانند نقش مهمی در افزایش تولیدات زراعتی و تأمین امنیت غذایی داشته باشند. با این حال، استفاده از آنها هزینهبر است و نگرانیهایی در بارهی وابستگی کشاورزان به شرکتهای تولیدکننده، کاهش تنوع تخمهای بومی و پیامدهای محیطزیستی مطرح شده است.
عبدالقاهر رباطی، رییس یک شرکت تولیدی تخمهای اصلاحشده و عضو هیئت مدیرهی اتحادیهی ملی شرکتهای تولید تخمهای اصلاحشده در افغانستان، میگوید که سالانه مقدار زیاد تخمهای اصلاحشده را بر بنیاد استانداردهای موجود وزارت زراعت تولید میکنند. «سالانه مقدار زیادی تخمهای اصلاحشده را بر اساس معیارهای وزارت زراعت تولید میکنیم. بیش از ۱۰۰ هکتار زمین در پروان و ولسوالیهای دارای منابع آبی کافی زیر کشت داریم. تخمهایی که ما کشت میکنیم، شامل گندم، سویابین، لوبیا، ماش و پیاز است. تمام مراحل تولید تخم بر اساس معیارهای تصدیقشدهی وزارت زراعت انجام میشود. هر نوع تخمی که نهادهای ملی و بینالمللی نیاز داشته باشند، در اختیار شان قرار میدهیم؛ اما بزرگترین چالش ما نبود بازار ثابت است. نهادهای ملی و بینالمللی تخم را از ما به قیمت تعیینشده توسط بورد ملی خریداری کرده و آن را به صورت رایگان در اختیار کشاورزان قرار میدهند.»
برخی کشاورزان، میگویند که بهای این تخمها نسبت به تخمهای محلی بالاتر است و وابستگی به شرکتهای تولیدکننده میتواند کشاورزان را در درازمدت آسیبپذیر کند. نذیراحمد، کشاورزی که سالها است از تخمهای بومی خود استفاده میکند، میگوید که محصول زمینش تنها به اندازهای است که هزینههای خانوادهی هشتنفرهاش را تأمین کند و به تغییر چندان باور ندارد. او میافزاید: «بهای تخمهای اصلاحشده که از طریق شرکتها عرضه میشود، بسیار گزاف است. کشاورزان پس از خرید این تخمها نمیتوانند هزینههای کشاورزی خود را جبران کنند. بهای کود و دارو برای کنترل گیاهان هرزه بسیار بالا است. وقتی محصول تولید میکنیم، بازار مناسب برای فروش وجود ندارد.»
غلامسخی، کشاورز دیگری که از تخمهای اصلاحشده استفاده کرده و حاصل خوبی برداشت کرده است، نظر متفاوتی دارد. «این گندم در برابر بیماری مقاومت خوبی دارد؛ اما نبود بازار فروش و بهای بالای تخمها برای ما مشکلساز شده است. ما از دولت امارت اسلامی میخواهیم که در هر ولایت و هر ولسوالی سردخانه بسازد تا محصولات ما ضایع نشود.»
کارشناسان امور کشاورزی، تأکید میکنند که استفاده از تخمهای اصلاحشده باید همراه آموزشهای تخصصی، دسترسی کشاورزان به تسهیلات مالی و ارائهی مشاورههای فنی باشد تا آنان بتوانند بدون لطمه به اقتصاد خانواده و محیط زیست، از مزایای این تخمها بهرهمند شوند. همچنین، توصیه میشود برنامههای پژوهشی برای حفظ تخمهای بومی و تلفیق آنها با تخمهای اصلاحشده طراحی و اجرا شود.
ذبیحالله فرید، کارشناس امور کشاورزی، میگوید که آموزشهای کشاورزی و پشتیبانی دولت نقش اساسی در موفقیت این روند دارند و باید به عنوان محور اصلی سیاستهای توسعهی کشاورزی در نظر گرفته شوند. او، میافزاید: «این تخمها، حاصلدهی بیشتری دارند؛ در برابر آفتها و بیماریها مقاوم اند و در شرایط محیطی سخت بهتر دوام میآورند؛ مصرف کود و دارو کاهش مییابد و امنیت غذایی خانوادهها تقویت میشود. باید ورکشاپها و سمینارهای آموزشی برای کشاورزان برگزار شود و تولید تخمهای اصلاحشدهی داخلی افزایش یابد تا مارکت داخلی تقویت شود.»
نیازمحمد تایب، آمر امور زراعتی ریاست زراعت، آبیاری و مالداری پروان، نیز از نظارت مداوم بر تولید و توزیع تخمهای اصلاحشده سخن میگوید و کشاورزان را تشویق میکند که از این تخمها استفاده کنند. «ریاست زراعت پروان نقش مهمی در کنترل کیفیت تخمهای اصلاحشده دارد. یک مؤسسه به نام شنتل فایلف نیز سرویهای لازم را انجام داده است. کارمندان فنی و مسلکی ریاست زراعت آموزشهای لازم را به کشاورزان در ولسوالیها و مرکز ارائه میکنند.»
با وجود چالشهای موجود، تخمهای اصلاحشده فرصتی ارزشمند برای دگرگونی کشاورزی پروان به شمار میروند. در صورت برنامهریزی دقیق، آموزش کشاورزان و فراهمسازی حمایتهای فنی و مالی، این تخمها میتوانند به طور چشمگیری محصول و درآمد کشاورزان را افزایش دهند و امنیت غذایی خانوادهها را تقویت کنند.
