در حالی که بزکشی به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و هویت ملی افغانستان شناخته میشود، یافتههای این گزارش نشان میدهد که این ورزش با چالشهای جدی از جمله خطرهای جانی، کمبود حمایتهای مالی و درآمد ناکافی، روبهرو است. این گزارش بر بنیاد گفتوگو با ۱۸ چاپانداز جوان از ولایتهای بدخشان، تخار، بغلان، کندز و پنجشیر تهیه شده است و همه گفتوگوشدگان تجربهی آسیبدیدگی را در جریان بزکشی داشته اند.
بزکشی که نوعی رقابت سخت و پُرخطر است، نیازمند جسارت، مهارت در کنترل اسب و توانایی در گرفتن بز دارد. رقابت شدید میان سوارکاران در بعضی مواقع منجر به ضربوشتم، زمینخوردن، آسیبدیدگیهای جدی و حتا خونریزی و شکستن استخوان میشود. به گفتهی ۱۸ چاپانداز جوان، این ورزش به فیزیک و شجاعت بالا نیاز دارد.
الیاس ۲۲ساله که شش سال میشود در کندز مشغول بزکشی است، میگوید که در جریان بازیهای محلی چشمش آسیب دیده است. همچنان، غلام ۳۸ساله، چاپاندازی که بیش از ۲۲ سال میشود چاپانداز است، از تجربههای خود در این ورزش میگوید.
الیاس، میگوید: «روزی زمانی که پشت بز خم شده بودم، زانوی اسب به چشمم برخورد کرد و چشمم بسیار آسیب دید و پندید. با این حال، باز هم ادامه دادم. همه گفتند که پایین بیا؛ اما من باز هم ادامه دادم و به پزشک مراجعه کردم. یک تا دو هفته نمیتوانستم ببینم.»
غلام، نیز میگوید: «در اسبسواری، وقتی سوار شویم، پای ما آسیب میبیند و دست ما هم افگار میشود. بزکشی کار سادهای نیست و در این ورزش بسیار آسیب میبینیم. یکی از دوستان ما، پهلوان بصیر، گوشش پاره شد و نجیب مختار پیشانیاش زخمی شد و خیلی از دوستان دیگر هم آسیب دیدند.»
با وجود آسیبدیدگیهای جدی که چاپاندازان در جریان بزکشی متحمل میشوند و همچنان به نبود حمایت مؤثر برای درمان و رشد روبهرو اند؛ اما شور و اشتیاق جوانان به این ورزش همچنان در حال افزایش است.
یافتههای این گزارش، نشان میدهد که دلبستگی عمیق به بزکشی سبب شده است تا جوانان، بیاعتنا به کمبود امکانات و پیامدهای جسمی، به حضور خود در میدان ادامه دهند. از میان ۱۸ چاپانداز گفتوگوشده تنها چهار تن از حمایتهای لازم برخوردار بوده اند؛ در حالی که ۱۴ تن دیگر باور دارند بیتوجهی مسئولان و نهادهای مرتبط، مانع پاسخگویی به نیازهای اساسی آنان شده است. با این همه، این بیمهری نتوانسته اشتیاق آنان به این ورزش فرهنگی را کمرنگ کند.
سمیعالله ۲۳ساله، چاپانداز از سمنگان، حدود دو سال است در ورزش بزکشی فعالیت میکند و نیز شیرزاد ۲۴ساله، یکی دیگر از پهلوانان سمنگان که حدود ۱۲ سال شده در این ورزش مشغول است، میگویند که بزکشی در افغانستان جایگاه خود را یافته است و با حمایتهای بیشتر از این ورزش و چاپاندازان، میتوان گواه توسعهی بیشتر این ورزش فرهنگی در آینده بود.
سمیعالله، میافزاید: «از طرف دولت حمایتهای لازم در زمینهی ورزش بزکشی صورت نگرفته است؛ میدانهای مشخص وجود ندارد و حمایت نمیشود. آیندهی این ورزش را خوب میبینیم و معتقدیم که دولت باید حمایت کند. در خارج از کشور ورزشکاران مورد توجه قرار میگیرند.»
شیرزاد، نیز میافزاید: «این ورزش مشکل دارد، لت میخوریم، پای میدهیم و سر میدهیم؛ اما حمایت کافی از طرف دولت دریافت نکردهایم و میخواهیم حمایت شویم. فکر میکنم که این ورزش رو به رشد است و مردم و تاجران علاقهمند به آن هستند.»
بیشتر جوانان چاپانداز با هزینهی شخصی خود را به سطح لیگ رقابتها میرسانند. سمیع، پهلوان ۲۶ساله که هفت سال در لیگ بزکشی فعالیت کرده، با وجود نبود حمایتها، هزینههای شخصی خود را صرف شرکت در رقابتهای ملی و بینالمللی کرده است. او، اکنون در میان مردم از محبوبیت بالایی برخوردار است و نقش مهمی در رشد و توسعهی این ورزش دارد.
سمیع، میگوید: «مردم مرا میشناسند و پیشرفت کردهام. حدود هفت سال است که در لیگ فعالیت دارم و در سطح بینالمللی نیز فعالیت دارم از جمله سفر به ترکیه. سه بار قهرمان و یک بار نایبقهرمان لیگ شدهام. نیازهای ما تا حدی برآورده میشود؛ اما حمایت مالی از طرف دولت صورت نگرفته است و باید دولت ورزشکاران را حمایت کند.»
چاپاندازان گفتوگوشده در این گزارش، همچنان میگویند که درآمد این ورزش نیازهای روزمرهی شان را تأمین نمیکند؛ اما اشتیاق است که آنان را نمیگذارد از این ورزش بگذرند. رامین، چاپاندازی از بغلان که هشت سال است در بزکشی فعالیت میکند و سه سال در لیگ بازی کرده است و نیز شمس از تخار که ۱۵ سال میشود بزکشی میکند، میگویند.
رامین، میگوید: «در فصل خزان نیازهای ما تأمین میشود؛ اما در تابستان این طور نیست و دولت هیچ کمکی نکرده است. نمیفهمیم چرا حمایت نمیشود، این ورزش در حال رشد است.»
شمس، نیز میگوید: «درآمد ما هم خوب نیست و دولت حمایت لازم نکرده است. به ما توجه نشده؛ اما این بازی سالبهسال در حال رشد است.»
رقابتهای این ورزش که در فصلهای بهار و خزان بیشتر در دشتهای شمال و شمالشرق افغانستان برگزار میشود، بخشی از میراث افغانستان است و نگهداشت آن، نمادی از هویت فرهنگی مردم این کشور محسوب میشود. چاپاندازان بر حفظ این ورزش و رشد آن تأکید دارند.
سیدحسین ۲۵ساله از بلخ و محمداسماعیل ۲۶ساله از کندز، نیز میگویند که این ورزش را از نیاکان خود آموخته اند. سیدحسین، میگوید: «این ورزش را ابتدا از روی علاقه و عشق به سنتهای فرهنگی آغاز کردم. نیاکان ما سالها این بازی را حفظ و پاسداری کرده اند و من هم در ادامهی راه آنها قرار گرفتم. حدود ۱۶ سال است که در این میدان فعالیت میکنم و تلاش دارم میراث ارزشمند فرهنگی مان را زنده نگه دارم و به نسلهای آینده انتقال دهم.»
محمداسماعیل، نیز میگوید: «این میراث ارزشمند را از پدرکلانهایم به ارث بردهام و بیش از ده سال است که در این ورزش فعالیت میکنم. کار و تمریناتم را از پدرم فرا گرفتهام و همواره سعی کردهام این سنت را زنده نگه دارم.»
با این حال، مسئولان ریاست عمومی کمیتهی المپیک، تربیت بدنی و ورزش و فدراسیون بزکشی، میگویند که برای رشد بزکشی شمار رقابتها را افزایش داده اند. محمداتل مشوانی، سخنگوی ریاست عمومی کمیتهی المپیک، تربیت بدنی و ورزش افغانستان، میگوید که همهساله سه تورنمنت بزرگ در ولایتهای مختلف کشور برگزار میشود تا جوانان فرصت اشتراک در رقابتهای بزکشی را داشته باشند.
به گفتهی مشوانی، این ریاست تلاش دارد با اجرای برنامههای گوناگون، زمینهی رشد و توسعهی این ورزش را در سراسر کشور فراهم کند. «بزکشی، یکی از ورزشهای قدیمی و ملی است که تلاش میکنیم آن را توسعه دهیم. هر سال سه تورنمنت بزرگ در کشور برگزار میشود، یکی در بدخشان، دیگری در بلخ و دیگری در سطح لیگ که تیمهای ولایتی در آن شرکت میکنند. این لیگ شامل حدود ۶۰ ورزشکار است و هدف ما رشد و توسعهی بیشتر این ورزش است.»
غلامسرور جلال، رییس فدراسیون ملی بزکشی، نیزهبازی و ورزشهای محلی افغانستان، میگوید که با راهاندازی تورنمنتهای مختلف در شماری از ولایتها، چهرههای جدید را در تیمهای بزکشی شناسایی کرده اند و میدانهای بازی برای جوانان ایجاد شده است. «ما تورنمنتهای کوچک را در ولایتها راهاندازی کردهایم. برای مشارکت جوانان در تورنمنتها و لیگها، تیمهای جوانان تشکیل دادهایم که نتایج مثبتی داشته است. با این اقدام، چهرههای جدیدی در بزکشی افغانستان شناخته شده و به تیم ملی دعوت شده اند. همچنین، برای تمرینات جوانان و نوجوانان در ولایتهای مختلف، میدانهای تمرینی ایجاد شده است.»
احمدفهیم نظری، معاون فدراسیون ملی بزکشی، نیزهبازی و ورزشهای محلی افغانستان، میگوید که ورزش بزکشی در حال رشد است. این فدراسیون، تلاش میکند که با برگزاری رقابتهای داخلی و بیرونمرزی، فرصتهای رشد و توسعه را برای ورزشکاران فراهم سازد. «وضعیت فعلی چاپاندازان بسیار خوب است و وضعیت تیمها مناسب است و هر تیم قرارداد بسته است. فدراسیون تلاش زیادی میکند تا لیگ بهتر برگزار شود و برای مسابقات بیرونمرزی و داخلی آمادگی داشته باشند و برای ورزشکاران شرایط و میدانهای مناسب را فراهم کند.»
با این همه، امید تاشقرغانی، مسئول نشراتی فدراسیون ملی بزکشی، میگوید که همآهنگیهای لازم را با رسانههای کشور انجام داده اند تا برنامهها و خبرهای این رشتهی ورزشی سراسری منتشر شود. «ما همآهنگیهای لازم را با رسانههای کشور انجام دادهایم تا برنامهها و خبرهای این رشتهی ورزشی، سراسری منتشر شود. در دور هفتم مسابقات، با عقد قرارداد با رسانهها، گزارشدهی از این ورزش تسهیل شد و همکاری خوبی داشتیم که نتیجهی آن تأثیرگذار بود.»
بزکشی نُه سال پیش به صورت رسمی در فهرست ورزشهای ملی ثبت شده است و فدراسیون مستقل آن زیر نظر کمیتهی ملی المپیک فعالیت میکند. این در حالی است که دور هفتم لیگ برتر بزکشی افغانستان در ۲۱ قوس سال روان با حضور ۱۱ تیم در منطقهی «یکهتوت» کابل آغاز شد و در نهایت با قهرمانی تیم سرپل به پایان رسید.
