ظرفیت سه‌برابری صادرات میوه‌ی خشک؛ روایت نسل جوان بازرگان از سدهای بانکی و مرزی

نزدیک به ۶۰۰ میلیون دالر – این رقم، ارزش صادرات سالانه‌ی میوه‌های خشک افغانستان است که بیش‌تر توسط نسل جوان بازرگانان به هشت کشور جهان ارسال می‌شود؛ اما پشت این رقم، داستان دیگری نهفته است؛ داستان جوانان بازرگانی که می‌گویند می‌توانند سه برابر بهتر عمل کنند. مسئولان اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان، تأیید می‌کنند که ظرفیت بالقوه‌ی این بخش صدها میلیون دالر بیش‌تر است؛ اما تنها بخشی از آن مورد استفاده قرار گرفته است.

در این گزارش با ۱۶ بازرگان میوه‌ی خشک در افغانستان گفتوگو شده است و نتیجه‌ی آن نشان می‌دهد که بازه‌ی سنی بازرگانان مورد مطالعه میان ۲۱ تا ۴۵ سال قرار دارد که میانگین سنی زیر ۳۵ سال اند. این آمار نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از صادرکنندگان میوه‌ی خشک، جوانان زیر ۴۰ سال اند که در یک دهه‌ی گذشته (چهار تا ۱۰ سال پیش) وارد این عرصه شده‌ اند.

یافته‌های این گزارش، نشان می‌دهد که چالش‌های پیش روی توسعه‌ی تجارت بازرگانان جوان در حوزه‌ی میوه‌ی خشک، از مشکلات بانکی و محدودیت‌های مرزی گرفته تا نبود ویزای بازرگانی و ضرورت زمان‌بندی دقیق را در بر می‌گیرد. با این حال، تمامی آن‌ها بر یک نکته اتفاق نظر دارند؛ پتانسیل رشد تجارت میوه‌ی خشک بالاست؛ اما مانع‌های ساختاری سد راه تحقق آن شده است.

احمد شعیب ۲۱ساله، چهار سال است که با صادرات بادام، جلغوزه، انجیر و پسته دارد. او، جزو جوان‌ترین صادرکنندگان میوه‌ی خشک در نمونه‌ی تحقیق است؛ اما چالش‌هایی که توصیف می‌کند، نشان می‌دهد که چه چیزهایی جلوی این نسل را گرفته و سبب کاهش رونق تجارت شان شده است.

او، می‌افزاید: «مشکلات در بخش صادارت زیاد است؛ پول ما به بانک که می‌آید، بانک خیلی اذیت می‌کند؛ پول ما را یک‌دفعه‌ای نمی‌دهند، سرگردان می‌کنند بازرگانان را. بندر واگه نیز بسته است و مال به بسیار مشکلات به مقصد می‌رسد. قبلاً بندر واگه باز بود، مال در یک هفته می‌رسید و حالا دو تا دوونیم هفته را در بر می‌گیرد. مشکلات ویزا است که تاجران ما با مشکل روبه‌رو است.»

جبران حبیبی ۳۰ساله، تجربهی مشابه احمد شعیب را دارد؛ اما تحلیل دقیق‌تری از مسیرهای حمل‌ونقل ارائه می‌دهد. «با بسته‌شدن بندر واگه، تجارت ما از طریق بندر عباس و بندر چابهار انجام می‌شود که هزینه‌بر و زمان‌گیر است. صادارت هوایی نیز به دلیل افزایش قیمت و محدودیت ظرفیت میدان‌هوایی، کاهش یافته است. دست‌رسی به بازارهای جهانی هنوز محدود است و حجم و توانایی تاجران در حضور در نمایش‌گاه‌ها و برنامه‌های بین‌المللی و نبود ویزای تجاری، مانع بزرگی در توسعه‌ی روابط تجاری شده است.»

احمد شریفی ۲۵ساله از فاریاب، پنج سال است که صادرات کشمش، چهارمغز و بادام به هند، ترکیه، عربستان سعودی و آلمان دارد. او، بر مشکلات ساختاری تأکید می‌کند: «اکنون ما به کشورهای هند، ترکیه عربستان سعودی و هم‌چنان آلمان صادرات داریم که به ویژه صادرات ما از قبیل کشمش، بادام و چهارمغز صادرات می‌کنیم. بزرگ‌ترین چالش ما نبود سیستم ترانسپورت مطمئن، نبود تسهیلات بانکی و نرخ ارز در بازار است. این چالش‌ها سبب تأخیر در انتقال، افزایش هزینه‌ها و در نهایت کاهش رقابت‌پذیری محصولات ما در بازار جهانی شده است. در صورت رفع چالش‌ها، چه قدر زمینه برای اشتغال جوانان فراهم می‌شود.»

رحمت‌الله ۳۶ساله از کندهار نیز با پنج سال تجربه، بر موضوع مرزها و تعرفه‌های گمرکی تمرکز می‌کند و رابطه‌ی مستقیم آن را با پتانسیل سه‌برابری برای رشد تجارت میوه‌ی خشک و درآمد توضیح می‌دهد. «بدبختانه بسته‌شدن مرزها و بلندرفتن تعرفه‌های گمرکی خیلی تأثیر بد در بخش صادرات میوه‌ها داشته است. اگر مرزها باز باشد، تعرفه‌های گمرک‌ها پایین باشد، ما سه برابر فایده می‌کنیم و بیش‌تر جوانان را هم می‌توانیم در شرکت خود جذب بکنیم. مشکلات عمده‌ی ما این است که تعرفه‌‌ها بلند رفته، مرزهای پاکستان بسته شده و این چالش‌های عمده‌ی ما است.»

لالاگل و قدیر که هر یک ۴۵ و ۳۵ سال دارند و حدود ۱۰ سال است در بخش صادرات میوه‌ی خشک در کندهار کار می‌کنند، تصویر روشنی از تغییرهای سه سال پسین را بیان می‌کنند.

لالاگل، می‌گوید: «مشکل بزرگ نبود ویزا، بسته‌بودن مرزها، تحریم‌ها و هم‌راه آن، مالیات بر برق و دیگر مالیات و عوارض است که حداقل پترول مستقیم بر ما تأثیر می‌گذارد. پیش از این کسب‌وکار ما بسیار خوب بود، ما می‌توانستیم با دست باز از طریق کریدورهای هوایی مستقیم از راه ایران به هند و از راه اوزبیکستان به اروپا صادرات خود را انجام دهیم. بنابراین، همین مسائل هستند که بر اشتغال ما بسیار تأثیر می‌گذارند.»

قدیر، نیز می‌گوید: «بسته‌شدن راه‌های عمومی، این‌ها چیزهایی هستند که از صادرات میوه‌ی خشک ما جلوگیری کرده و تأثیر آن بسیار زیاد بوده است. اگر ما میوه را به موقع به کشورهای دیگر صادر نکنیم، در بازار آن خریدی که به آن شکل انجام می‌شود، صورت نمی‌گیرد؛ زیرا در بازار همه چیز زمان خاص خود را دارد. بنابراین، اگر به موقع به مقصد نرسد، کشورهای دیگر آن را خریداری خواهند کرد و اگر حتا بعداً از افغانستان برسد، علاوه بر خطر فساد، ممکن است در بازار به آن شکل فروخته نشود.»

مسئولان حکومتی و اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان، نیز چالش‌های مطرح‌شده توسط جوانان بازرگان در عرصه‌ی میوه‌ی خشک را تأیید می‌کنند و در عین حال، از تلاش‌ها برای رفع آن‌ها خبر می‌دهند. مسئولان در اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان، می‌گویند با این که چالش‌های متعدد سد راه بازرگانان است؛ اما افغانستان به گونه‌ی میانگین سالانه به ارزش نزدیک به ۶۰۰ میلیون دالر صادارت میوه‌های خشک دارد.

خان‌جان الکوزی، عضو هیئت مدیره‌ی این اتاق، می‌گوید: «ما مارکت زیاد ما در بخش میوه‌ی خشک به هند است؛ از چابهار یا بندرهای دیگر روان کنیم صادرات ما را که از طریق بحر این نم می‌گیرد، خراب می‌شود میوه‌ی خشک. تلاش ما جریان دارد که تمامی این اموال از طریق دهلیزهای هوایی برود. خواست ما این است که کارگوهای هوایی بزرگ ساخته شود.»

او می‌افزاید که اکنون نیز روزانه دو تا سه تُن کالاهای صادراتی افغانستان از راه دهلیزهای هوایی به مقصد می‌رود؛ اما تلاش‌ها برای رفع محدودیت‌های سد راه دهلیزهای هوایی هم‌چنان جریان دارد. به گفته‌ی مسئولان اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان، ۸۰ درصد میوه‌های خشک افغانستان به هند صادر می‌شود و تنها ۲۰ درصد به دیگر کشورها. این وابستگی شدید به یک بازار، ریسک بالایی برای صادرات و آینده‌ی شغلی جوانان ایجاد کرده است.

‌آخوندزاده عبدالسلام جواد، سخن‌گوی وزارت صنعت و تجارت امارت اسلامی، وضعیت ارتباطات بانکی را شرح می‌دهد و از برنامه‌های رفع مسدودیت راه‌ها خبر می‌دهد. «ما با بانک‌های برخی کشورهای منطقه ارتباطات پولی داریم و می‌شود تاجران ما برای واردکردن مواد خام یا مواد مورد نیاز شان ارتباط داشته باشند؛ می‌توانند از طریق د افغانستان بانک مشکل شان را حل کنند. برای رفع مسدودشدن راها و گذرگاه‌ها و بندرها، برنامه‌هایی داریم و داشتیم و تلاش این است که به گونه‌ی اساسی این مشکل حل شود.»

با این حال، تجربه‌ی بازرگانان جوان نشان می‌دهد که این ارتباطات بانکی هنوز به اندازه‌ی کافی کارآمد نیست و تأخیرهای قابل توجهی در انتقال پول وجود دارد. شاکر یعقوبی، کارشناس مسائل اقتصادی، فراتر از چالش‌های کوتاه‌مدت می‌رود و بر ضرورت تحولات ساختاری تأکید می‌کند. «نبود توافق‌نامه‌های بازرگانی پایدار با کشورهای مقصد، کم‌بود مسیرهای تجارتی مستقیم، نبود نمایندگی‌های فعال، همه سبب می‌شود که بازرگانان دست‌رسی مستقیم به بازارهای جهانی نداشته باشند. باید بازارهای تازه در آسیای مرکزی، خاورمیانه و اروپا جست‌وجو شود. هم‌چنین پول‌ها با تأخیر داده می‌شود که سبب بی‌نقدینگی بازرگانان شده و آنان نمی‌توانند به قراردادهای تازه درخواست دهند. باید بانک ویژه‌ی صادرات و واردات ایجاد شود.»

میوه‌های خشک افغانستان، یکی از پنج کالای نخست صادراتی این کشور به شمار می‌رود. کیفیت طبیعی، بهای مناسب، طعم خاص و شهرت تاریخی این محصولات، سبب شده که در بازارهای جهانی مشتریان فراوانی داشته باشد. به گفته‌ی مسئولان در اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان، ظرفیت درآمدزایی ارزی این بخش می‌تواند تا صدها میلیون دالر افزایش یابد. محصولات صادراتی میوه‌های خشک افغانستان بیش از ۱۰ گونه را در بر می‌گیرد از جمله بادام، پسته، جلغوزه، چهارمغز، کشمش، انجیر خشک، توت خشک، زردآلوی خشک، سیب خشک و تخم خربزه. این محصولات به هشت کشور از جمله هند، ترکیه، عربستان سعودی، آلمان، چین، روسیه و امارات متحده‌ی عربی صادر می‌شود.