بیر تاماندن اجتماعی توزوم قبیله‌وی، پیشوا پرست و رهبر پرست باشقه تاماندن قومی مشارکت سیاست و قدرت‌ده پیشواچیلیک و رهبرچیلیک بازارینی حددن تشقری قزیتیب تورگن.
حاضر پشوا و رهبر سیاسی قدرت اوچون مهم بیر عنصرگه ایلنگن. هر قوم اسطوره، رهبر، – بابا، نیاکان، قهرمان، بابه و… گه ایگه.
کابل‌ده قومی توزومگه قره‌سک، کابل جغرافیه‌وی کیم‌لیک نطقه نظردن قومی اسطوره‌لرگه بولینیب کیتگن. کوپچیلیک منطقی‌نی قبول قیلیب و بیر – بیراونی قبول قیلیش روحیه‌سی‌نی تن آلسک بو کثرت گرایی نطقه نظردن بو کوپچیلیک یامان بولمس‌لیگی ممکن.
بیراق بیر – بیراونی تن آلمس‌لیک و انسانی ناچارلیک‌لر نتیجه سیده اوجودگه کیلگن بولسه اوندن خواطرله‌نیش حق. بیز، بیر –بیراودن تن آلمه گن‌لیک سبب، جغرافیه‌نی اوز ایچیمیزده بولگنی‌مییز نتیجه سیده هر قوم اوز قومی قلمروده حیات کیچیره دیلر و قومی قلمرونی مدافعه‌وی چیگره صفتیده فایده لنه‌دیلر.
فکریمچه کابل جغرافیه‌سی بیر- بیراونی تانیمس‌لیک و بیر –بیراونی قبول قیلمس‌لیک عاقبتی‌ده بونده‌ی قیین چیلیک‌که کیلیب قالگن، اوشبو جغرافیه‌وی بولینیشی قومی و شهروندی مدنی ارزش‌لر نقطه نظرده هیچ مناسب ایمس.
هر بیر قوم رهبرینی نشانلش‌ده، باشقه قومدن آرتده قالیش‌نی ایسته‌می‌دی. بیر قوم اون رهبرنی نشانله‌گن تقدیرده، باشقه بیر قوم ایسه اون بیش رهبرنی نشانلش‌گه سعی وحرکت قیله‌دی. بیر قوم شهرنی قاره قاپلسه، ایکینچی قوم هم شو ایش‌نی قیله‌دی.
شونینگ‌دیک بیر ییغین‌ده بیر قوم اون مینگ کیشینی توپلسه، باشقه بیر قوم ایسه اون بیش مینگ کیشینی جمع قیلیش‌گه اولگوره‌دی. قومی بیر سیاستچی بیر رهبرنی نشانلش تقدیرده، باشقه سیاستچی اوشه قوم اوشه رهبرنی هفته‌نینگ باشقه بیر کونیده نشانلیدی.
بو رهبرلر افغانستان شمول ایمس‌لر؛ بونگه قره‌مسدن هر بیر قوم اوز رهبرلرینی افغانستان رهبری اوله راق کورسه تیش‌گه حرکت قیله‌دی، اما واقعیت‌ده قومی قره‌ش اساسیده هیچ بیر زمان هزاره رهبری، پشتون رهبرینی، پشتون رهبری ایسته تاجیک و هزاره رهبرینی تن آلمیدی.
رهبر توزه‌تیش و رهبر بازلیک و رهبری مقام‌لردن نشانله‌نیش قوم گرالیک بیر مُد و بیر – بیراوینی یوزگه تارتیش مساله سیگه ایلنگن. قوملر ایچیده، اوزیگه خاص تیکه دارلر بار، رهبر کیملیگی فقط اولرنی چونته گیده، رهبر ایسه فقط منه شو معین آدم‌لر تامانیدن نشانلشی کیره‌ک.
شونینگ‌دیک رهبرنینگ افتخارلری هم شو شخص‌گه تعلق‌لی دیر. قشاق‌لر کفن و توپراققه تاپشیریلیشی اوچون جای تاپمیدی و بیزنینگ رهبرلریمیز تاغ‌لرده سیغ‌میدی. حکومت، مملکت شخصیت‌لری نشانله‌نیشی اوچون عدالت‌لی یاندش‌میدی.
مذکور رهبرلرنینگ ایریم‌لری اوچون ییغین‌لر آلینه‌دی. اما، ایریم‌لری اوچون حکومت هیچ قنده‌ی بیر برنامه آلمیدی. عین حالده، بعضی رهبرلر اوچون حکومت ییغین آله‌دی و ایریم رهبرلر اوچون دولت بی فرق یانده شه‌دی، ایشانچ نطقه نظردن و… ترازو نینگ ایکی پله سیگه آلینیب، بیر – بیراولرگه کوره هیچ قنده‌ی امتیازگه ایگه ایمس‌لر.
بیز افغانستان‌لیک یامان انسانی وضعیت‌گه روپه ره‌میز. یعنی کوپ نرسه‌لرنی چیده شیمیز لازم، چونکه ایچکی قومی اوروش‌لردن حاضر تشقری چیققن‌میز.
عین حالده، تورلی تعصب‌لرگه هم بیریلگن میز. مثال اوچون، نیمه اوچون بیر قومدن اوتیزته هزاره گروگان آلینیب اوغیرلنه‌دی. بو جدی آگاه‌لنتیریش بیر مساله. شونده‌ی بیر شرایط‌ده تعصب، اوز سیماسی‌نی بیزگه کورسه تیب تورگن.
بنابرین بونده‌ی بیر وضعیت‌ده ناچار چیده‌می و جدیت بیلن تعصب‌نی آلدینی آلیش لازم. بولمه گنده، بونده‌ی احوال نینگ کیله‌جکی جوده یامان بولیشی امکاندن اوزاق ایمس. اوروش زمانی و اونگه علاقه‌لی موضوع‌لر، تینچ‌لیک دوری و ارزش‌لری بیلن بوتونلی فرقلی.
بیز حاضرگی کونده یریم امنیت تامین ایتیلگن تینچ‌لیک و برقرارلیک‌ده حیات کیچیره‌میز. اما، بو وضعیت اوروش دورانی جنگ شرایطی ارمغان بیرگن ارزش دیر. اوروش جریانی‌ده هر قوم ایچیده شخصت‌لر و سیمالر قد کوتارگن اولر ایچکی اوروش‌لر همده طالب‌لرگه قرشی جنگ قیلیب اوزلرینی قوم و ایلت‌لری ایچیده ملی هویت بیرگن‌لر. قنده‌ی قیلیب بو کیملیک‌لر همده اعتبارلرنی ایسدن چیقاریب مدنی وزمانوی کیم‌لیک‌لرگه یوز توتیشمیزنی زمان انیق لیدی.؟
