مسلمانلر فرهنگی‌ده اوزاق زمانلردن بیری ییلی‌ده ایکی مرته هییت نشانلنه‌دی. بیری مسلمانلر بیر آی روزه توتگن‌دن سونگ اوچ کون فطر هییتی‌نی نشانلسه‌لر-ده، قربان بیره‌می قمری ییلنامه‌سی حسابیده، ذی‌الحجه آیی‌نینگ اونینچی کونی‌ده نشانلنه‌دی.
اوشبو بیره‌ملرگه عرب تیلیده عید دییله‌دی. عید سوزی خوشلیک، ایوریلیش، قوم‌نینگ معین بیر کونده بیر ییرده ییغیلیشی کبی معنالرنی انگلته‌دی. اوزاق دورلردن بیری دنیا بویلب مسلمان عالمی‌ده کته طنطنه بیلن بیره‌م قیلینه‌دیگن قربان هَییتی‌نینگ کیلیب چیقیشی اسلام فرهنگی‌ده ابراهیم (ع) نینگ بویوک تینگری فرمانی اساسیده سیوکلی فرزندی اسماعیل (ع) نی قربان قیلیش اوچون عمل‌گه آشیرگن سعی و حرکتی و الله (ج) اراده‌سی بیلن جنتدن اسماعیل ذبیح‌الله عوضی‌گه ابراهیم (ع) حضرتلری‌گه قربانلیک قیلیش اوچون قوچقار کیلگنی و نهایتده الله (ج) اوچون قوچقار قربانلیک قیلینگنی واقعه‌سی بیلن باغلیق. قربانلیک قیلیش عملی در واقع قربان سوزیدن کیلیب چیقه‌دی. قربان سوزی عرب تیلیده قریب بولیش و یقینله‌شیش معناسی‌نی انگلته‌دی.
قربانلیک قیلیش فرهنگی انسانلر آره‌سیده اوزاق اوتمیش‌گه ایگه. هر بیر قوم و ملت اوز اعتقادلری اساسیده قربانلیک قیلگن. عرب‌لر هم اسلامدن آلدین کعبه اطرافیده قوی، تویه و سیگیرلرنی سوییب قربانلیک قیلگنلر.
اولر قربانلیک قانینی کعبه اطرافیده سیپردیلر. اولر خدانی قربانلیک‌لر گوشتی و قانیگه احتیاجی بولگنی گه ایشانگنلر. بیراق اسلامدن کیین هم قربانلیک قیلیش دوام ایتگن. لیکن قربانلیک قیلیش اعتقادی اوزگرگن.
اولوغ تینگری قرآنکریم‌ده الله‌نی قربانلیک‌لرنینگ گوشتی و قانیگه احتیاجی بولمه گنی‌نی ایته‌دی. بلاغت یاشی‌گه ییتگن مسلمانلر دنیا نینگ هر بیرییری‌ده قربان بیره‌می کونی، قربانلیک قیله‌دیلر. حج مراسمی‌نی ادا ایتیش اوچون کعبه گه بارگن مینگلب مسلمانلر هم قربانلیک قیلیب الله‌نینگ بویروغی‌نی بجا کیلتیره‌دیلر. قربان هییتی افغانستان اوزبیک‌لری آره‌سیده قربان بیره‌می‌ده قربان نمازینی ادا ایتیش همده قربانلیک قیلیش هر بیر مسلمان اوچون اسلام دینی بویروغ‌لریدن سنله‌دی.
در حقیقت مسلمانلر قربان هییتی‌نی، قربان نمازینی اوقیش و قربانلیک قیلیش بیلن باشله‌یدیلر. قربان بیره‌می نه فقط دین حکم‌لرینی بجا کیلتیریش، بلکه اساسی بیر بیره‌م صفتیده نشانلنیشی هم مهم بیر عنعنه گه ایلنگن.
افغانستان اوزبیک‌لری قنده‌ی بیره‌م آله‌دیلر؟
افغانستان‌لیک اوزبیک‌لر آره‌سیده هم قربان بیره‌می دنیا نینگ ایریم حدودلری ده‌گی باشقه ملتداشلری کبی کته اهمیت‌گه ایگه. افغانستان اوزبیک‌لری هم قربان هییتی‌نی اوزاق دورلردن بیری کته قیزیقیش بیلن نشانلب کیلماقده‌لر.
قربان بیره‌می‌نی نشانلش اوچون افغانستان اوزبیک‌لری انچه آلدیندن تیارگرلیک کوره باشله‌یدیلر. در واقع اوشبو تیارگرلیک قربانلیک قیلیش اوچون هر کیم مال‌لرنی تنلب اولرنی باقیش بیلن باشلنه‌دی. اوزبیک‌لر اوز قول محنتی حسابی‌دن کیلگن درآمدگه قربانلیک مالی‌نی ساتیب آلیش‌لیککه علیحده اهمیت بیره‌دیلر. قوی‌لر، ایچکی‌لر همده سیگیرلر و تویه‌لرنی قربان بیره‌می ییتیب کیلمسدن آلدین بورداقی قیله‌دیلر.
چونکه اسلام دینی‌ده هم عیب سیزو سیمیز مال‌لرنی قربانلیک قیلیش تاکیدلنه‌دی. افغانستان‌ده روزه و قربان هییت‌لرینی نشانلش اوچون اوچ کون رسمی تعطیل بوله‌دی. قربان بیره‌می نینگ بیرینچی کونی‌ده اوزبیک‌لر قربان بیره‌می نمازینی جامع مسجدلرده اوقیگندن سونگ اویلریگه باریب قربان‌لیکلرنی سوییش‌گه شاشیله‌دیلر.
اطراف قیشلاغ‌لرده اوزبیک‌لر قربانلیک گوشتیدن بیر قسمی‌نی بیشیریب بیره‌م نینگ ایکینچی کونی ایرته‌لب اوز مسجدلریگه آلیب، باریب قیشلاق اهالیسی بیلن بیرگه لیکده تناول قیله‌دیلر. اوتمیشلرده رمضان و قربان بیره‌ملری‌ده قیشلاغ‌لرده حیات کیچیره‌دیگن اوزبیک‌لر آره‌سیده کوره‌ش مسابقه لرینی اوتکزیش عنعنه‌سی موجود بولگن.
قیشلاغ‌لر ایرکک‌لری بیر محل‌ده ییغیلیشیب، کوره‌ش مسابقه لرینی تماشا قیلگنلر. کوره‌ش مسابقه لری اساساً ایکی قیشلاق و یا هم ایکی تامان‌گه بولینگن منطقه قیشلاغ‌لری پالوان‌لری آره‌سیده اوتکزیلگن. کیچه لری قیشلاغ‌لر ییگیت‌لری مهمان خانه‌لرده توپله‌نیب، محلی قوشیقچی‌لر آهنگلرینی تینگله‌یدیلر، دومبیره چه‌لیب رقص قیله‌دیلر.
شونده‌ی قیلیب کیچه؛ کیچگه‌چه اویین – کولگو بیلن مشغول بوله‌دیلر. اما شهرلرده قربان بیره‌می‌نی نشانلش بیر آز فرق قیله‌دی. شهرلرده یشه‌یدیگن اوزبیک‌لر ایسه بیره‌م کونلریده، ینگی و بیره‌مانه کییم‌لر کییب، یقین قوم و قرینداشلری همده دوست‌لری نینگ اویلریگه باریب قربان هییتی‌نی تبریکه‌یدیلر.
اکثر حاللرده بیر نیچه کیشی دوستلر، بیرگه لیکده شهر گیزیب، اوز اورتاقلری نینگ اویلریگه باریب صحبتلشه‌دیلر. بیراو – بیراو نینگ اویلریگه باریب هییت‌نی تبریکلش سونگی ییل‌لرده اوزبیک‌لر آره‌سیده عنعنه گه ایلنگن.
اما کیینگی ییل‌لرده اطراف حدودلرده نا تینچ‌لیکلر باعث بیره‌ملرنی نشانلش عنعنه‌لری جمله‌دن کوره‌ش اویینلری همده ایسبورون‌لرنینگ کیچه‌لری مهمان‌خانه لرده ییغیلیش‌لری تقریباً اورته‌دن کیتماقده. بیر زمانلر، بیز یاشلیگی‌میزده قربان هییتی قیش‌ده کیلگن ایدی. مسجد ملاسی آلدیده سبق اوقییردیک. هییت عرفه‌سیده ملا امام هر بیری‌میزگه بیر ورقده تورلی رنگلرده یازیلگن هییت‌لیک شعرینی تقدیم ایتگن ایدی.
افسوس‌که اوزبیک تیلیده یازیلگن اوشبو شعردن بیران مصرع‌سی هم ایسیم‌ده قالمه‌گن. اچینرلی احوال شو که؛ انه شونده‌ی عجایب عنعنه‌لری‌میز هم یوقالگن.
اوزبیک عیاللر قنده‌ی بیره‌م قیله‌دیلر؟
بیره‌م اوچون تیارگرلیک‌لرکوریش نینگ اساسی محنتی‌نی اوزبیک عیال‌لرچیکه‌دیلر. اوی‌لرنی تازه‌لش‌دن آلیب، عایله اعضالری کییم‌لری اینیقسه باله‌لر کییم‌لرینی تیکیش مسوولیتی عیاللر بوینیگه یوکله‌تیلگن وظیفه سنله‌دی.
اطراف قیشلاغ‌لرده اوزبیک عیال‌لری، قربان هییتی کونلریده بیره‌م اوچون تیارله‌گن ینگی کییم‌لرینی کییب، بهار ویازلرده قیشلاق یقینی‌ده جایلشگن بیرار بیر میسه‌زار، باغ و یا میدان‌ده توپلنیب، کیچگه‌چه «دپ» و دایره چله‌دیلر، سوزوانلر و "نای نای" لر ایتیب اویین کولگو قیله‌دیلر.
در حقیقت بیره‌م کونلری اوزبیک عیال‌لری بیر- بیرلرینی یقیندن ملاقات قیلیش، گپله‌شیشلری اوچون قوله‌ی بیر فرصت حسابلنه‌دی. بیره‌م عرفه‌سیده ایندی اونه‌شیلگن (نامزد بولگن) ییگیت عایله‌سی تامانیدن کیلین نینگ اویی‌گه هییت ساوغه‌لری (قربانلیک همده ینگی کییم کیچیک‌لر و باشقه نرسه‌لر) آلیب باریله‌دی.
اوشبو عنعنه هم کوپینچه کیاونینگ عایله سیده‌گی عیاللر جمله‌دن سینگیل‌لری تامانیدن عمل‌گه آشیریله‌دی. هَییت و اوزبیک باله‌لری افغانستان اوزبیک‌لری آره‌سیده "هییت باله‌لرنیکی" دیگن بیر گپ بار. حقیقتاً هم باله‌لر هییت کیلیشی‌نی همه‌دن کوپراق قیزیقیب کوته‌دیلر.
عایله‌لر هم باله جانلری اوچون هییت آلدیدن اینگ یخشی و ینگی کییم‌لر تیارله‌یدیلر. بیره‌م کونلری کته‌لر باله‌لرگه "نماز خرجی" بیره‌دیلر.
اولر اوز عایله اعضالری همده یقین قرینداشلریدن توپله‌گن "نماز خرچی" لریگه تورلی اویینچاغ‌لر ساتیب آلیب اوچ کون بیره‌م‌نی کته شادیانه بیلن نشانله‌یدیلر. اولر اوز آنه‌لری بیلن سیلگاه‌لرگه باریب تینگداشلری بیلن اوینه‌یدیلر.
هییت کونلرینی نشانلش، باله‌لر کته بولیب اولغه‌یگن‌لریده هم اولراوچون باله‌لیک چاغ‌لریدن گوزه‌ل خاطره بولیب قاله‌دی. بیز عملده هم "هییت باله‌لرنیکی" بولگنی‌نی کوزه ته‌میز. چونکه باله‌لر بیره‌م کونلریده هر کیم گه نسبتاً کوپراق خرسند بوله‌دیلر.
افغانستان‌لیک اوزبیک‌لر فرهنگی‌ده هییت‌لرنی نشانلش عنعنه‌لرینی تورلی عامل‌لر سبب جمله‌دن نا تینچ‌لیکلر باعث اورته‌دن کیته یاتگنی اچینرلی بیر حال سنله‌دی. چنانکه مملکتده اوزاق ییل‌لردن بیری دوام ایته‌دیگن جنگ و جدللر سبب اطراف قیشلاغ‌لرده هییت عنعنه‌لری یوقالیب بارماقده.
حاضرگی کونده اوشبو عنعنه‌لر قوله‌نیلمه‌یدی و استه – سیکین، ینگی اولاد اوتمیش‌ده‌گی بیره‌مانه عنعنه‌لردن بی خبر قالیش‌لری بار گپ.
مذکور عنعنه‌لرنی نابودلیک‌دن اسره‌ش اوچون امکان قدر مدنی تشکیلاتلر خلق آره‌سیده‌گی بیره‌مانه اویینلر و عنعنه‌لرنی ویدیو لرده یازیب آلیب تلویزیونلردن یایینلشلری، اینگ مهمی اولرنی آرشیف قیلیشلری اوته ضرور. بو نرسه اوچون اوزبیک ضیالی‌لر، دولت نینگ تیگیشلی اداره‌لری شونینگ‌دیک بو توغریده فعالیت آلیب باره‌دیگن خلق ارا نا حکومت تشکیلاتلرنینگ عملی چاره‌لر کوریشلریگه جدی احتیاج سیزیله‌دی.
