لیکوال: سیدخالد سادات
هویت د عربي کلیمې هویه څخه اخیستل شوې کلیمه ده چې د پیژندې مانا ورکوي. انګلیسي چې د هویت لپاره د Identity کلیمه استعمال شوې چې نن سبا له ځانګړي حقوقي ارزښت څخه برخمنه کلیمه ده. د انسان د پیدایښت څخه وروسته تر نن ورځې پورې د ټولو تیرو شویو انسانانو او نن سبا په نړۍ د ژوندیو انسانانو څیرې یو تر بله توپیر لري. پدې مانا چې د انسانانو تر منځ الله ج داسې یو حکمت خلق کړی تر څو یو بل په ظاهري ډول په ښه توګه سره وپیژني. د قران عظیم الشان په سوره الحجرات کې الله ج د ځمکې پر مخ د ټولو انسانانو د پیدایښت د حکمت او یو بل سره د لا ښې پیژندنې لپاره د شعوبا ، قبایل او لتعارفو کلماتو څخه یادونه کړې. د ذکر شوي ایات د تفسیر په رڼا کې داسې استنباط کیدای شي چې د ځمکې پر مخ انسانان د مختلفو هویتونو، قبیلو او مختلفو پرګنو څخه تشکیل شوي تر څو یو بل په ښه توګه و پیژني او تفکیک کړای شي.
ملي هویت د حقوقي چوکاټ په داخل کې تر ډیره د یو هیواد د تابعیت پورې اطلاق کیږي . د یو فرد داخلي حقوق او په نړیواله کچه د بین المللي حقوقو په درشل کې ټول موضوعات د هماغه فرد د تابعیت پورې تړلي دي. پدې مفهوم چې د حقوقو له ادرسه د بې تابعیته اشخاصو مثال داسې وي لکه یو فرد چې ژوندی وي ولې د خپل ژوند څخه ګټه نه شي اخیستی. د تابعیت یا ملي هویت جوړښت د ملت جوړښت رامنځته کوي. د هرملت د پیژندنې لپاره د تابعیت مسله دومره مهمه ده لکه د یو جسد لپاره چې روح مهم دی.کله چې مونږ د بین المللی حقوقو په اډانه کې دولتونه تعریفوو نو لمړی باید یو دولت د خپل جوړښت د اثبات لپاره د نفوس یا تابعینو شرط پوره کړي، د یو مشخص ملت یا تابعینو نه درلودلو صورت کې دولت خپل حقوقي ماهیت له لاسه ورکوي. بناَءً ملي هویت د دوه جدا جدا ( ملي او بین المللي حقوقو ) له جهته خورا مهم دی، چې دواړو سطحو ته په لنډه توګه اشاره کول غواړم.
۱ـ ملي حقوقو کې د هویت مسله د هیواد په اساسي قانون او نورو عادي قوانینو کې مدني او د نفوسو د ثبت او احوال قوانینو کې مشروعیت پیدا کوي. د افغانستان د اساسي قانون د څلورمې مادې ۲ مه او ۳ مه فقره د هیواد د اتباعو لپاره د ملي هویت موضوع د یو واحد ملت تر عنوان لاندې روښانه کړې. پدې مفهوم چې د افغانستان ټول اتباع د یو واحد افغاني تابعیت درلودلو حق لري او نوموړی حق ( ملي هویت ) هیڅوک په هیڅ وخت کې نه شی اخیستلای. همدارنګه د ذکر شوې مادې په درېیمه فقره کې د یو واحد ملت جوړښت لپاره داسې اشاره شوې ( د افغان ملت له هغو ټولو افرادو څخه چې د افغانستان تابعیت ولري عبارت دي). دلته د اساسي قانون مهمه نقطه د افغانستان د اتباعو راټولول دي د یو واحد چتر لاندې چې د افغان ملت په نوم یې یاد کړی او په ضمني ډول افغان تابعیت ( ملي هویت) د یو ملت اساس کیږدي، چې افغان ملت ورته ویلی شو. په مسلسله توګه د اساسي قانون د ۴ مادې درېیمه فقره کې د ملي هویت د غړیتوب شکل څرګند کړی او داسې یادونه کوي ( د افغان کلیمه د افغان دولت پر هر فرد اطلاق کیږي). د دې فقرې په حقوقي تفسیر کې د افغان کلیمه د ملي هویت د ارزښتناکې کلیمې اطلاق د افغانستان ټولو اتباعو ته شوی او په فقه کې د اطلاق کلیمه د کارولو او استعمالولو معنی ورکوي. نو بناَءً د ملي حقوقو په چوکاټ کې ملي هویت ( تابعیت ) د هیواد د یوې تبعې لپاره تر ټولو اساسي او غوره مدني سند بللی شو. د یو تبع ټول راتلونکې حقوقي اعمال او اجرات د ملي هویت په درلودلو پورې اړه لري. که چیرې د ماشومتوب له وخته راواخلو تر لویوالي مرحلې، د یو افغان تبعه ټول امتیازات د تابعیت څخه سرچینه اخلی، لکه ښونځي د شمولیت حق، بهر هیواد ته د اجازه نامې حق، د دندې د اجرا حق او نور اړونده ټول حقوق او امیتازاتو لپاره د یو هیواد په داخل کې د تابعیت ( ملي هویت) درلودل تر هر څه اړینه او ارزښتناکه مسله ده.
.jpg)
۲ـ د بین المللي حقوقو له اړخه د ملي هویت ارزښت: بین المللي حقوق د هیوادونو، سازمانونو او ځينو وختونو کې د اړیکو د تنظیمولو او برقرارولو دنده په غاړه لري. ملي هویت د داخلي حقوقو اویا هم ملي حقوقو وروسته د نړۍ په کچه د بین المللي حقوقو په اډانه کې خورا مهم ارزښت لري.
همدغه ملي هویت دی، چې افرادو ته سیاحت، نړیوال تجارت، بین المللي کلتور او د یو نړیوال هویت په ورکولو سره خورا ارزښت لري.
مونږ که وغواړو یا ونه غواړو د هیوادونو تر مینځ د افرادو او دولتونو په کچه یو ګډ محراق کې کیوتلي یو او د بین المللي نظم ساتلو لپاره نړیوال حقوق د ملي هویت د ارزښت څخه سترګې نه شي پټولی. د نړیوالو جرایمو د مخنیو څخه نیولې تر د نړۍ د افرادو د فردي حقوقو د تامین پورې ټول اړوند مسایل د ملي هویت د پیژندې له مخې ترسره کیږي. د بشري حقونو د نړیوالې اعلامیې په ۱۵ مه ماده کې د نړۍ د افرادو د تابعیت لپاره داسې صراحت لري. ( هر کس د تابعیت درلودلو حق لري.) همدارنګه د همدې مادې په دویمه فقره کې د تابعیت څخه د محرومیدو په اړه امریه کلیمات استعمال شوي ( هیڅوک نه شي کولای چې په خپل سر یو څوک د تابعیت څخه محروم کړي او یا هم د تابعیت د تغیر له حق څخه محروم کړي. د پورته کلیمې له متني او شکلي اړخه ویلای شو چې ملي هویت ( تابعیت ) د نړۍ د ګردو افرادو لپاره خورا با ارزښته او اړینه مسله ده او د نړیوالتوب او یا هم د یو با امنه نړۍ وال ژوند لپاره د ملي او بین المللي حقوقو په رڼا کې د بشر لپاره تر ټولو مهم مدني سند ګڼلی شو.
بناَءً د پورته دلایلو په رڼا کې ویلای شو چې د ملت جوړونې بحث لومړی د ملي هویت له ادرسه پیلیږي او بیا همدغه ملت په نړیواله کچه د خپل هویت د ساتلو او د خپلو نړیوالو حقوقو څخه ګټه یوازې او یوازې د خپل ملي هویت پر اساس تر لاسه کولای شي.
