قیش موسمی یولده، اهالی یاقیلغی فکریده. کابل کیچه‌لری برق یوقلیگی‌دن قرانغولیک‌ده حیات کیچیره‌دی. بو قیین‌چیلیکلر برچه‌سی محیط‌نی بوزوغلیگی‌دن دیر. کاربندای اکساید کوپه‌یشی 21- قرنده شدت‌لنگن. اولکه بویلب دود مقیاسینی اویله‌گنده، بیزنینگ محل و دنیا اقلیمی بوزیلیشی اوچون مهم اورینی‌میز بارلیگی کوزه تیله‌دی.
بیله‌سیزمی بو ایش اخیری نیمه بوله‌دی؟
حاضرگه قدر ییر قوروغ‌لیگی و اقیانوس‌لر، بیزنینگ حقیمیزده یخشی‌لیک قیلگن. نیگه کی؛ بیز یاغاچ، تاش کومیر و باشقه دود قیله‌دیگن یاقیلغی‌لر کویدیریشی‌دن ایش آله‌میز، بیزنینگ بو ایشیمیز اورمانلرنی نابود بولیشی‌گه سبب بوله‌دی و کاربن‌دای‌اکساید یریمینی دودگه اوزگریب – اتموسفیرده قاله‌دی و هوا ایسسیشی‌گه سبب بوله‌دی. نهایتده بیزنینگ اقلیمی‌میز حالتی اوزگریب کیته‌دی. اما کاربن‌دای‌اکسایدنینگ قالگن یریمی هم درخت‌لر، اوتلاق‌لر و اقیانس‌لرده باره‌دی.
اتموسفیرده‌گی کاربن‌دای‌اکساید، انسانلر مصرفی اساسیده یوزلرچه مینگ ییل آلغه حد دن آشه یوقاری کیته‌دی و بو مسأله بیزنینگ اوزیمیزدن سوره‌یدی- نیمه قیلیشی‌میز کیره‌ک؟ کیله‌جک یوز ییل‌گه قدر اورمانلر و باشقه اوتلاق‌لر و اقیانوس‌لر کاربن‌دای‌اکسایدنی اوزیگه جذب قیله آلمه‌گن صورتده نیمه بولرینی بیله‌سیزمی؟
ییر باره‌سیده علمی تحقیق قیله‌دیگن ناسا بیلیمدانلریدن بو سوراق سوره‌له‌دی و اولرهم بو باره‌ده اوز تحقیق‌لرینی یوکسک شکلیده باشله‌شلری کیره‌ک و ییرده کمپیوتری اوخشه‌تیشلر و هوا نظارت قیلیش ایشلری بیلن بو سوراق جوابینی تاپماقده اولگوره‌دیلر.
کاربن ییر حیاتی عنصری دیر، اما اتموسفیرده کاربننی کاربن‌دای‌اکساید و متان مالکیوللر شکلیده کوپه‌یشی اقلیم‌گه اوزگریش کیلتیریش اساسی عنصرلریدن سنله‌دی. اتموسفیرده کاربن حرکتینی اوزگرتیریش، ییرو اقیانوس‌نی بیلیمدان‌لر علمی قورال بیله‌دی و ییردن سوونی کوتاریلیشی هواده کاربن آقیمی کوتریلیشی دیب بیله‌دیلر.
سرگردان دودلر
کاربن طبیعی شکلیده محیط‌ده تاپیله‌دی. کاربن‌دای‌اکسایدنی درخت‌لر و اوتلاق‌لر اوزیگه آله‌دی و اوندن ایلدیز، تنه و یپراق‌لری کوچلنیشی اوچون بیره‌دی. اوتلر چوریب نابود بولگن بیر پیتده، کاربن توپراققه قاله‌دی و قالگن بیرقسمی اوتلر تنفس قیلیش‌لری بیلن قیته اتموسفیرگه بیره‌دی. کاربن‌دای‌اکساید و متان چیقیش نتیجه‌سیده و ییر پاک بولیشی، اورمانلر اوتگه تارتیلیشی بیلن کاربن‌لی بیرتورگلخانه‌یی گاز یوزه‌گه کیله‌دی.
سوو آستیده حیات کیچیره‌دیگن کیچیک اوتلاق‌لر- پیتوپلانکتون‌لر و اقیانوس‌لر اتموسفیرده‌گی کاربننی اوزیگه جذب قیله‌دی. ولی کاربن تاپیش ایشی مینگلرچه ییلدن کیین هم آتش‌فشانلر و تاشلرنی ایسکریش آلدینی آلیشگه یاردم بیره‌دی.
بشر تاریخی حیاتیده کاربن تاپیش حرکتی جایده قالگن ایدی؛ یاقیلغی مصرف‌لر کوپه‌یشی بیلن اوزگریشلر کیلگن. نیگه کی مینگلرچه ییل ییر یاغی شکلیده قالگن کاربن‌لر، کومیلیب یاتگن گاز و تاش کومیرلر، ایکینچی‌لیک و ایرکین صناعت‌لر باشله‌نیشی سبب کاربن‌لر قویب یوباریلگن.
اوتلاق‌لر یاردمی
ناسا بیزنینگ ییر کره‌سیده قالیشی‌میز و سوو هوا سیستمی ده‌گی کاربن یوکسلتیریشی اوچون نیچه قیدیریش لایحه‌سینی قوروقچی‌لیک تأثیراتی قنقه‌لیگی، اوتله‌نیش و ییر کره‌سی حیاتی باره‌سیده معلومات بیریش‌گه اولگوره‌دی.
اتموسفیرده کاربن میزانی کوپه‌یشی بیلن کیمیاوی کود بیرگندیک ساووق منطقه‌لرده‌گی اوتلرنی اوسیشی‌گه سبب بوله‌دی و اتموسفیرده گلخانه‌یی گازلرنی اوزیگه آله‌دی. اما اتموسفیرده‌گی کاربن بارلیگی بیلن اوتلرنی اوسیشی، دایمی شکلیده قالمیدی. اوتلاق‌لر اوسمیرلیگی اوچون اوزیگه کیره‌ک بوله‌دیگن سوو و باشقه عنصرلرنی آلیشگه قادر ایمس. بونقه کیره‌کلی ماده‌لر بولمه‌گنده، اوتلاقده‌گی تورلی اوتلر کاربن‌دای‌اکسایدنی اوزیگه آلیشگه کوچی ییتمیدی.
زمان اوتیشی بیلن، اتموسفیرده‌گی کاربن‌دای‌اکساید بارلیگی کوپه‌ییب هوا نینگ ایسسیغ‌لنیشی‌گه سبب بوله‌دی. نیگه کی اتموسفیر آلدیندن کوره، اوتیش پیتی‌ده قویاش نوری ییرگه ایته‌دی، قویاش نوری و ایسسیغ‌لیک‌دن 80 فایزی هواده قاله‌دی، اما هواده قیتیش پیتی‌ده- اتموسفیرده‌گی موجود دودلر چَلکه‌شیب ییردن قاچیش‌گه امکانیت تاپمی‌دی و شو اوچون ییر قیزیشیگه سبب بوله‌دی. بونی گلخانه‌یی اثری دیب اته‌یدیلر و ساده مثال صفتیده ایسسیغ‌ده کورپه آستیده یاتگندیک بوله‌سیز.
بوله‌دیگن مصرف‌لر شونقه دوام تاپگن صورتده، نهایتده تولید بوله‌دیگن دودلر کوپله‌دی و بیزنینگ سیاره‌میزنی ایسستیب شمال و جنوبده‌گی موزلنگن قطب‌لرنی سوو بولیشی‌گه سبب بوله‌دی. اونده ییرده حیات کیچیریش اوته یمان بوله‌دی و نتیجه‌ده ییر یولدوزی زهره یولدوزیگه اوخشب قالیشی ممکن. میلیونلرچه ییل آلدیندن باشلب زهره یولدوزی قویاش ایسیغی‌نی اوزیگه آلیب، 470 درجه‌ده بولیب اوته ایسسیب قالگن.
