قویاش 1396- ییل سونگی کونلریده قرار تاپگن. سیاسی ایش بیلرمانلرنینگ ایشانچی گه کوره، 96- ییل‌ده افغانستان سیاستی گه ایکی تامانلمه (ایچکی و تشقی) طرفدن دقت قیلینیشی کیره‌ک.
سیاسی ایش بیلرمان و بیلیم یورت استادی اکرام عارفی‌نینگ ایشانچی‌گه کوره، 96- ییل «ایچکی سیاست» نقطه‌ی نظریدن افغانستان اوچون «یمان ییل» ایدی. شو یوزه‌دن بو ییل‌نی «چَلکشگن، پریته و افغانستان دولتی و سیاستچیلری آره‌سیده اویغونسیزلیک دیب بوله‌دی»
بو توغریده بیلیم یورت استادی موسا فریورنینگ توشونچه‌سی عارفی نینگ توشونچه سی بیلن بیر دیر. اونینگ کوپه یتیریشیچه، حکومت افغانستان سیاستچیلری آره سیده اویغونلیک کیلتیره آلمه دی و شونینگدیک، بو توغریده سیاستچی لرنینگ اوزلری هم بی فرق یانده‌شگن.
عین حالده، نیمه اوچون ملی بیرلیک حکومت ایچکی سیاست ده ناکام بولگن؟
بو سوراققه جواب موسا فریورنینگ ایتیشیچه، قدرت خاص بیر تشکیلات آرقه لی قمراوگه آلینگنی سبب، ملی بیرلیک حکومت ایچکی سیاست ده کوچسیز عمل قیلگن. اونگه کوره، ملی بیرلیک حکومت رهبرلری نینگ آره سیده گی قره مه قرشی لیک لر، عطامحمد نور و جنرال عبدالرازق نینگ بویروغ دن باش تارتیشی، برقی کیم لیک لر توغریسیده گی جنجل لر و قومی قره مه قرشی لیک لرگه خاص بیر تشکیلات تامانیدن قدرت قمراوگه آلینیشی و اوشبو تشکیلات آرقه لی ناتوغری سیاست آلغه آلیب باریلیشی سبب بولگن.
بیراق، اکرام عارفی نینگ ایشانچی گه کوره، سیاسی بیلیم دانلرنینگ بیرلشمه سی قویی بولگنی و بو توغریده خاص بیر مکانیسم یوقلیگی، سنتی سیمالرنینگ امتیاز ایسته شی و بو امتیازلر حقوقی مکانیسم لر آرقه لی قبو قیلینمه گنی و باشقه تاماندن، حکومت نینگ بحرانلی سیاستی ایچکی سیاست ده حکومت نینگ یوتوقسیزلیگی گه باعث بولگن.
بونگه قوشیمچه، سیاسی ایش بیلرمانلرنینگ ادعا قیلیشیچه، ملی بیرلیک حکومت تشقی سیاستی ده مؤفق بولگن. موسا فریورنینگ ایتیشیچه، افغانستان خلق ارا و منطقه یی مناسبت لر و دنیانینگ مهم مملکت لری بیلن استراتیژیکی علاقه نی تأمین لش ده اوز جایی نی اثباتله گن و منطقه یی سیاست ده ایلگری قدم قویگن.
باشقه تاماندن، اکرام عارفی نینگ ایشانچی گه کوره، ملی بیرلیک حکومت نینگ توشونرلی و فعال دیپلماسیه سی افغانستان نینگ قوشنیسی بولگن قطار مملکت لر طالب لردن حمایت قیلیشی توغریسیده دنیاجماعه چیلیگی نی قانیقتیرگن و بو موضوع سبب، پاکستان برابریده منطقه و جهانی بیر کیلیشوو تشکیل ایتیلدی.
سیاسی ایش بیلرمانلرنینگ ایشانچ بیلدیریشیچه، ملی بیرلیک حکومت ایچکی جنجل لرنی حل قیلگن صورتده، کیله جک ییل مملکت اوچون یخشی بولیشی ممکن.
بیز بو گزارش ده توپلم شکلده 1396- ییل ده یوز بیرگن اونملی سیاسی واقعه لرنی تیکشیریش اوچون سعی و حرکت قیله میز.
غنی تامانیدن احمدضیا مسعودنینگ چیکلنتیریلیشی
جمهور رییس غنی نینگ حکومت ایشلریگه اصلاحات کیریتیش و یخشی حکومتدارلیک بوییچه خاص نماینده سی احمدضیا مسعود، جاری ییل کیچه تاماندن 28- حمل ده جناب غنی آرقه لی وظیفه سیدن چیکلنتیریلدی.
29- حمل ده جناب مسعودنینگ خبری بیر ییغینده ایتیشیچه، چیکلنتیریلگن فرمان نی ملی تلویزیونی دن ایشیتگن و بو توغریده او بیلن مصلحت قیلینمه گن. اونینگ ادعا قیلیشیچه، قدرت دن اونی و باشقه لرنی چیکلنتیریش گه جناب غنی نینگ حقی یوق دیر و بو ایش مملکت ثبات سیزلیگی گه بولیشی ممکن.
باشقه تاماندن، بو توغریده اجراییه ریاستی سوزلاوچیسی مجیب الرحمن رحیمی نینگ ایتیشیچه، جمهور رییس جناب مسعودنینگ چیکلنتیریشی توغریسیده اجراییه باشلیغی بیلن مصلحت قیلمه گن.
بیراق، عکس العمل لر برابریده ارگ نینگ جوابی شو ایدی کیم، احمدضیا مسعود، جمهور رییس نینگ فرمانی اساسیده، خاص نماینده صفتیده تعیین ایتیلگن و شونینگدیک، اونینگ فرمانی گه چیکلنتیریلگن. چونکه حکومتی منصب لرده کیشی لرنی تعیین قیلیش و چیکلنتیریش جمهور رییس نینگ صلاحیت لریدن دیر.
احمدشاه مسعودنینگ ایناغه سی و اسلامی جمعیت حزبی نیگ اورین باسری احمدضیا مسعود، 1393-ییل، 1- جوزا ده جمهورلیک ریاستی سیلاوی نینگ ایکینچی دوری ده خاص بیر سیاسی جریان گه باغلیق لیگی گه قرشی اشرف غنی نینگ تیمی گه قوشیلدی و بو ایش دلیلی نی «ملی و عصری بیر دولت ایجاد ایتیلیشی، سیاسی برقرارلیک، خوفسیزلیک و افغانستان اهالیسی نینگ اقتصادی یخشی لنیشی» دیدی.
بونگه اساس، جناب غنی جمهورلیک ریاستی گه یول تاپگنی دن سونگ، بیر فرمان آرقه لی احمدضیا مسعودنینگ حکومت ایشلریگه اصلاحات کیریتیش و یخشی حکومتدارلیک ایشلری بوییچه خاص نماینده صفتیده تعیین قیلیب و اونینگ اورنی و امتیازلرینی جمهورلیک ریاستی اورین باسرلیگی بیلن بیر دیب توصیف قیلدی.
کابل گه حکمتیارنینگ کیلیشی
افغانستان اسلامی حزب رهبری گلبدین حکمتیار، ییل لرچه انزوا و نام گُم لیک دن سونگ، بیرینچی مرته 1396- ییل، 9- ثور ده، لغمان ولایتیدن باش چیقاردی و مذکور ولایت نینگ محلی رسمی لری و حزبی نینگ اعضالریدن بیرقطاری بیلن اوچره شدی.
افغانستان حکومتی و گلبدین حکمتیارنینگ آره سیده گی تینچلیک کیلیشوو 1395- ییل، 8- میزان ده امضاءلندی و بو کیلیشووگه اساس، افغانستان دولتی حکمتیار و مذکور حزب رهبرلریگه قرشی برچه خلق ارالیک تحریم لرنی رفع قیلیب و حکمتیارنینگ اسلامی حزبی نی سیاسی بیر حزب صفتیده رسمیت گه تانیگن.
بونینگ برابریده، حکمتیار افغانستان دولتی گه قرشی اوروشی گه نقطه قوییشی، مملکت اساسی قانونی گه حرمت قایل بولیشی و عیال لر بیلن ایرکک لرنینگ حقوقی بیردیک بولگنینی رسمیت گه تانیشی توغریسیده سوز بیردی. بو اساسده، تینچلیک کیلیشیووی امضاءلنگنیدن 7 آی اوتگنیدن سونگ، کابل گه کیردی.
14- ثور ده حکمتیار کابل کیلدی و طرفدارلری بیلن اوچره شگنیدن سونگ، جمهور رییس نینگ آلدیگه باردی و بوندن کیین، کابل ده اوتکزگن بیرینچی نطقی ده ایتیشیچه، هر زماندن کوره افغانستان تینچلیککه نیازمند دیر و شونینگدیک، طالب لردن تینچلیککه قوشیلیش لرینی سوره دی.
کابل‌ده گلبدین حکمتیارنینگ حضوری، سیاسی و مدنی ساحه لرده کوپینچه مناقشه لرگه سبب بولدی، بیراق کوتیش گه قرشی، حکمتیار تینچلیککه قوشیلگنیدن کیین، اوروش و زوره وانلیک دن هیچ نرسه کم بولمه یدی.
ترکیه گه دوستم‌نینگ سورگون ایتیلیشی
افغانستان جمهورلیک ریاستی نینگ بیرینچی اورین باسری جنرال عبدالرشید دوستم، ایش دفتری گه آیلرچه کیلمه گنیدن سونگ، 1396- ییل، 29- ثور ده ترکیه کیتدی و یقین‌لری ایسه اونینگ بو سفرینی «کسل‌لیگی‌نی دارولش» دیدیلر. بیراق، انچه مدت اوتگنیدن سونگ، جناب دوستم نینگ اوزی قطاری کیشی لر تامانیدن مملکت گه کیریش گه رخصت بیریلمه سینی بیلدیردی، بو ادعا حکومت تامانیدن رد قیلیندی؛ دیمک جناب دوستم نینگ اوچاغی بیر مرته بلخ اوستی گچه کیلیب ینه ترکیه گه قیتدی.
1395- ییل، قوس آیی‌ده، جنرال دوستم نینگ مخالف لریدن بولگن احمد ایشچی نینگ ادعا قیلیشیچه، جناب دوستم و قوروقچی لری، زوره وانلیک بیلن اونینگ کییم لرینی تنه سیدن چیقاریب و اونینگ جنسی زورلگنینی بیلدیرگن. شونینگدیک، ایشچی تنه سیده قالگن کلتک لش و زوره وانلیک لر نشانه سینی میدیاگه چیقاریب و اونی دوستم نینگ قوروقچی لریگه نسبت بیردی.
بوندن سونگ، خلق ارا اداره لری جمله دن اروپا بیرلشمه سی، امریکا ایلچی خانه سی و بریتانیا ایلچی خانه بو توغریده خواطر بیلدیریب و بو قضیه جدی شکلده تیکشیریلیشی نی طلب قیلدیلر.
کابل پروسه ییغینی
کابل پروسه‌سی بیرینچی ییغینی 1396- ییل، 16- جوزا ده، دنیا و منطقه مملکت لری نینگ حمایتی و افغانستان حکومتی نینگ رهبرلیگی ده طالب لر بیلن تینچلیک سوزلشوولری باشله نیش مقصدی بیلن کابل ده یولگه قوییلدی و بو ییغینده 24 مملکت و 3 خلق ارا تشکیلاتی اشتراک قیلدی.
اوشبو ییغینده نطق سوزله گن افغانستان جمهور رییسی اشرف غنی نینگ ایتیشیچه، میلادی 2015- و 2016- ییل لرده یوز بیرگن زوره وانلیک لر نتیجه سیده، اوشبو مملکت یشاوچیلریدن 75 مینگ دن آرتیق کیشی هلاک یا-ده یره لنگن و باشقه کمیده 4 میلیون کیشی قاچقینلیک یولی‌نی توتگن. جناب غنی «اساسی قانون‌نی قبول قیلیش، عیاللرنینگ حقوقی خصوصیده اصلاحات دوامی، اولرگه تعلیمات بیریش و زوره وانلیک آلدی آلینیشی نی» طالب لر بیلن مذاکره اوتکزیش اوچون افغانستان حکومتی نینگ شرط لریدن دیگن؛ بیراق کابل پروسه‌سی بیرینچی ییغینی چقیرووی گه طالب لر سلبی جواب بیردی.
نتیجه ده افغانستان حکومتی طالب لر بیلن سوزلشوولر باشله نیشی اوچون کابل پروسه سی ایکینچی ییغینی نی 1396- ییل، 9- حوت ده یولگه قویدی. بیراق بو مرته جناب غنی اوتمیش گه قرشی، طالبان گروهی بیلن «شرط سیز» سوزلشووگه حاضر بولگنینی بیلدیردی و شونینگدیک، «طالب لرنینگ سیاسی بیر حزب صفتیده رسمیت گه تانیش، مذکور گروه رهبرلریگه قرشی بولگن تحریم لر رفع ایتیلیشی، اساسی قانون گه قیته تیکله نیشی و تینچلیک لایحه سیگه قوشیلگن طالب لرنینگ امنیتی تأمین ایتیلیشی» شامل بولگن بیر مکتوب نی طالبان گروهی گه تکلیف قیلدی. بیراق، حاضرگچه طالبان گروهی تامانیدن بو توغریده هیچ قنده ی عکس العمل بیلدیریلمه گن.
جنوبی آسیا توغریسیده امریکا قوشمه ایالت لری نینگ سیاستی
1396- ییل ده افغانستان و پاکستان آره سیده گی علاقه جنجل لی و یمانلشدی و جنوبی آسیا توغریسیده امریکا قوشمه ایالت لری نینگ استراتیژیسی اعلان ایتیلگنیدن سونگ، پاکستان باسقین آستیده قرار تاپدی.
امریکا جمهور رییسی، جنوبی آسیا توغریسیده حکومتی نینگ استراتیژیسی‌نی اعلان قیلیب ایتیشیچه، بو مملکت پاکستان توپراغیده عصیانچی گروهلر حضوری برابریده تینچ توره آلمه یدی. اونینگ کوپه یتیریشیچه، امریکا دولتی پاکستان نینگ اختیاریده میلیاردلرچه دالر قویدی، بیراق بو مملکت عصیانچی گروه لرنینگ فعالیتی و زوره وانلیگی گه زمینه یره تدی.
امریکا قوشمه ایالت لری جمهور رییسی نینگ ایتیشیچه، پاکستان تیزیم و دنیا تینچ لیگی توغریسیده بیرگن سوزلرینی اثباتله شی کیره ک. بونگه قوشیمچه، جناب ترامپ افغانستان امنیتی تأمین ایتیلیشی و اقتصادی توغریسیده هند کوپراق رول اوینه شینی طلب قیلدی.
میلادی 2018- ییل ده امریکا جمهور رییسی دونالد ترامپ بیرینچی تویتی ده یازیشیچه، امریکا قوشمه ایالت لری اوتگن 15 ییل ده ساده لیک بیلن پاکستان گه 33 میلیارد دالردن آرتیق پول یاردم بیرگن، بیراق پاکستانلیک لر، امریکا قوشمه ایالت لریگه یالغان و الده ش دن باشقه هیچ نرسه بیرمه گن.
افغانستان حکومتی، جنوبی آسیا توغریسیده امریکا قوشمه ایالت لری نینگ استراتیژیسی دن حمایت قیلیب ایتیشیچه، پاکستان، امریکا قوشمه ایالت لری تامانیدن باسقین آستیده آلینیشی افغانستان حکومتی نینگ توغری سیاستی و حقانیتی نی کورسته دی. بیراق 1396- ییل ده بو توغریده ییچیم یول تاپیش اوچون بولگن سعی و حرکت لر نتیجه بیرمه گن. عین حالده، کابل پروسه‌سی بیرینچی ییغینیده افغانستان جمهور رییسی، پاکستان بیلن مذاکره قیلیشی نی بیلدیرگن ایدی.
غنی و عطانینگ تینچلیک و اوروشی
قویاش 1396- ییل باشله نیشیده، اوزاق جنجل لردن سونگ، بلخ ولایتی نینگ سابق حاکمی عطامحمد نور و جمهور رییس غنی کوریشدیلر. جناب غنی و نور آره سیده گی علاقه یخشی لنگنیدن سونگ، جناب نور و عبدالله عبدالله آره سیده جنجل لر باشلندی و بو موضوع حاضرگچه حل ایتیلمه گن.
عطامحمد نور، 1395- ییل، حوت آیی‌ده جمهور رییس آرقه لی قیته دن بلخ حاکمی صفتیده تعیین ایتیلیب و 96- ییل باشله نیشی نی کوپراق امتیاز قولگه کیریتیش اوچون ارگ بیلن مذاکره ده اوتکزدی و اونینگ ایستک لریدن توزه لگن رویخط میدیاگه چیقاریلگنیدن سونگ، اوزاق مدت اوتمه ی ارگ و نور آره سیده سوزلشوولر چیگل لیککه تارتیلدی.
شونده ی بیرحالده، مذاکره جریانیده عطامحمد نور تامانیدن جمهور رییس گه تاپشیریلگن استعفانامه 96- ییل، 27- عقرب ده جمهور رییس غنی آرقه لی تصدیقلندی. بونگه قرشی، جناب نور استعفاءسینی قبول قیلمه دی و شو یوزه دن وجودگه کیلگن جنجل حاضرگه قدر حل بولمه ی قالدی. سونگی کونلرده اجراییه باشلیغی، قیین چیلیک لر تیزلیک ده حل بولیشی نی بیلدیردی. عکسینچه جناب نورنینگ معلوم قیلیشیچه، او و ارگ آره سیده هیچ بیر کیلیشوو بولمه گن و کیلیشوو صلاحیتی جمعیت حزبی گه بیریلگن.
جمهور رییس غنی نینگ بویروغی دن عطامحمد نورنینگ باش تارتیشی میدیالر و حکومت تشکیلاتیده بحث گه ایلندی و نتیجه ده امریکا قوشمه ایالت لری ایکی تاماندن قضیه نی تینچیلیک ده حل قیلیش لرینی سوره دی.
برقی کیم‌لیک‌لر
قویاش 1395- ییل، حوت آیی‌ده جمعیت نی رویخط گه آلیش قانون گه قیته تیکلش ریجه افغانستان جمهور رییسی تامانیدن تصدیقلندی و بو ایش سونگی ییل ده کینگ جنجل لرگه سبب بولدی.
اوشبو ریجه 1396- ییل، عقرب آیی ده نماینده لر کینگشی تامانیدن رد قیلیندی، بیراق مذکور ریجه سنا مجلسی تامانیدن تصدیق لندی و بو ایش سبب، جمعیت نی رویخط گه آلیش قانونی نینگ 6- ماده سی قیته تیکلنیشی ایکی مجلس دن تشکیل ایتیلگن قوشمه کمیسیون تامانیدن تصدیق ایتیلدی.
جمعیت نی رویخط گه آلیش قانونی نینگ 6- ماده سیگه جمهورلیک ریاستی تامانیدن کیریتیلگن اوزگریش اساسیده، برقی کیم لیک لرده قوم، دین و ملیت رویخط گه آلینیشی لازم. بیراق ملی بیرلیک حکومت ایشی باشله نیشیده جناب غنی تامانیدن تصدیق ایتیلگن نماینده لر کینگشی آرقه لی تصویب بولگن قانون اسیده، برقی کیم لیک لرده ملیت و ملت رویخط گه آلینمه یدی.
جمهورلیک ریاستی برقی کیم لیک لر ملت، ملیت و دین کلیمه لری کیریتیلیب ترقه تیلیشی نی معلوم قیلیب و جمهورلیک سرایی ده جمهور رییس اشتراکی ده بایومتریک لایحه سی باشلنگنیدن سونگ، بوتون مملکت ده کینگ قره مه قرشی لیک لر ایجاد ایتیلدی و حکومت اجراییه باشلیغی شامل قطار تانیقلی سیمالر، ایسلنگن کلیمه لر بیلن برقی کیم لیک لر ترقه تیلیشی گه قرشی لیک بیلدیردی؛ لیکن جمهورلیک ریاستی حاضرگچه رسمی شکلده بایومتریک لایحه سی توخته تیلگنی توغریسیده هیچ نرسه دیمه گن.
